استفاده از ابزارهای پشتیبان برای ارائه و دفاع از ایده‌ها
پس از اینکه ایده‌ای سودمند به ذهن‌تان رسید، مهم‌ترین گام ارائه و توصیف آن برای دیگران است. گاهی هم لازم است از باورتان دفاع کنید یا نظر مثبت دیگران را درباره موضوع خاصی جلب کنید. در این مسیر ابزار مختلفی برای پشتیبانی از ایده و موضوع بحث وجود دارد. در این مطلب با برخی از رایج‌ترین ابزارهای پشتیبان آشنا می‌شوید.
قیاس
قیاس‌ها مقایسه‌هایی میان ایده‌ها و اشیایی انجام می‌دهند که دارای جنبه‌ها یا ویژگی‌های مشترکی هستند؛ اما در سایر زمینه‌ها متفاوتند. این فرایندِ شناختی، اطلاعات یا معنا را از مبحثی مشخص (قابل‌قیاس یا منبع) به مبحثی دیگر (هدف) منتقل می‌کند تا معنایی استنباط کند یا بحثی را اثبات نماید. در سخنرانی، قیاس می‌تواند ابزار زبانی نیرومندی در اختیار سخنرانان باشد تا احساسات و درک مخاطب را هدایت کرده و بر آن اثر بگذارند.
قیاس در سخنرانی
از دیدگاه زبانی، قیاس می‌تواند مقایسه‌ای کلامی یا نوشتاری میان دو واژه (یا مجموعه‌ای از واژگان) باشد تا شکلی از همانندی معنایی را میان آنها مشخص کند. بنابراین، سخنرانان اغلب از قیاس‌ها بهره می‌گیرند تا بحث‌های سیاسی و فلسفی خود را تقویت کنند؛ حتی زمانی که همانندی معنایی اندک است یا اصلا وجود ندارد (اگر به‌دقت برای مخاطب شکل گرفته باشد).
سخنرانان اغلب درباره‌ی موضوعات، مفاهیم یا مکان‌هایی سخن می‌گویند که شاید برای مخاطب بیگانه یا انتزاعی باشند. برای ایجاد اعتماد و اعتبار روی صحنه، سخنرانان همواره موضوع یا بحث اصلی خود را به ارزش‌ها، باورها و دانش مخاطبان‌شان پیوند می‌دهند. تشریح اینکه چطور رابطه‌ی میان یک مجموعه ایده قابل‌مقایسه یا مشابه مجموعه‌ای از ایده‌های متفاوت است، کمک می‌کند تا میان این شکاف در فهم، پلی ایجاد شود؛ به‌ویژه برای شنوندگانی که خودشان قادر به فرمول‌بندی رابطه نیستند. به همین شکل، قیاس‌ها معمولا برای متقاعدکردن افرادی به کار می‌روند که نمی‌توانند بحث‌های ناقص یا ناموجودِ درون سخنرانی را تشخیص دهند.
قیاس و نقش آن در زبان
قیاس‌هایی که با عباراتی چون «مثل»، «غیره» و «مثل اینکه» آغاز می‌شوند، بر فهمِ قیاسی گیرنده‌ی پیام تکیه می‌کنند که شامل چنین عباراتی می‌شود. قیاس نه تنها در زبان معمولی و عقل سلیم (جایی که ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات، نمونه‌های زیادی از کاربردش دارند) مهم است، بلکه در علوم، فلسفه و علوم انسانی نیز اهمیت دارد. سخنرانان و نویسندگان نیز از قیاس‌ها بهره می‌گیرند تا توصیف‌های‌شان را تقویت کرده و روح ببخشند و اندیشه‌ها و ایده‌های‌شان را شفاف‌تر و دقیق‌تر بیان کنند.
مفاهیم پیوند، مقایسه، مطابقت، همسانیِ ریاضیاتی و ریخت‌شناسی، هم‌ریخت‌گرایی، شمایل، استعاره، شباهت و تشابه تا حد زیادی با قیاس در ارتباط هستند. در زبان‌شناسیِ شناختی، بحث استعاره‌ی مفهومی شاید برابر با قیاس باشد.
توصیه‌هایی برای بهره‌گیری از قیاس
- به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی مخاطب بیندیشید. علایق، باورها و ارزش‌های آنها چیست؟ قیاسی مناسب برگزینید که مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند.
- قیاس‌ها را خلاصه و ساده نگه دارید. قیاس‌های افراطی به جای تقویت ممکن است باعث تضعیف بحث شوند.
- به جای اینکه قیاس‌ها تمرکز اصلی ارائه باشند، آنها را مانند سکوی پرش در نظر بگیرید.
- قیاس‌هایی از تجربه‌های شخصی بیاورید تا در مقابل مخاطب برای خود اصالت و اعتبار بسازید.
تعاریف
وقتی تعاریفی ارائه می‌دهید که باعث اطمینان از درک مشترک شما و مخاطب‌تان می‌شوند، پشتیبانی از ایده‌های‌تان آسان‌تر است.
مقدمه
در طول مقدمه‌ی سخنرانی یا ارائه‌تان، شما نویدی به مخاطبان داده‌اید. به آنها گفته‌اید که در ازای توجه‌شان، اطلاعاتی به آنها می‌دهید که پاسخی به پرسش‌هایی است که از آغاز بذر ارائه را کاشته‌اند.
اکنون شما در حال ارائه‌ی بخش اصلی سخنرانی‌تان هستید و مخاطب از شما انتظار دارد آنچه نویدش را داده‌اید انجام دهید.
فقط یک مشکل وجود دارد. با اینکه از پیش تصمیم گرفته‌اید که چه چیز را در پاسخ بیاورید، متوجه می‌شوید که گاهی شاید شنوندگان تمرکز خود را از دست بدهند؛ به این علت که متوجه حرف شما نمی‌شوند.
یک راه برای اطمینان از متمرکزبودن پاسخ‌تان این است که به مخاطب بگویید در حال صحبت از چه چیز هستید. به عبارت دیگر، اصطلاحات کلیدی خود را تعریف کنید. با این کار، شما دو کار انجام می‌دهید: نخست، نشان می‌دهید که می‌دانید در حال صحبت از چه چیز هستید. دوم، با ایجاد فهمی مشترک از اصطلاحات کلیدی، مانع سوءتفاهم و درک نادرست می‌شوید. برای نمونه، شاید مخاطب شما قدرت به شیوه‌ی مارکسیستی را می‌فهمد و شما می‌خواهید ارائه‌ی خود را از دیدگاه فمنیستی بیان کنید. با ارائه‌ی تعریفی مختصر، هیچ برداشت نادرستی وجود نخواهد داشت. مخاطب شاید با شما موافق نباشد؛ اما برای درک نکته‌تان، موافقتش لازم نیست.
یک تعریف، شما و مخاطب‌تان را مطمئن می‌سازد که در مورد یک چیز صحبت می‌کنید.
برای نمونه، شما می‌توانید سالاد میوه را دربردارنده‌ی موز، آناناس و سیب زرد (ترجیحا شما برای این مورد دلیلی دارید) تعریف کنید. با این تعریف، وقتی بعدا بگویید که سالاد میوه تکه‌هایی از سیب قرمز ندارد، مخاطب اعتراضی نخواهد داشت. تعریف شما از سالاد میوه، از این ایده پشتیبانی کرده است.
ارائه‌ی تعاریف
برای تعریف اصطلاحات کلیدی، نخست باید بیان کنید که آنها چه هستند. همیشه واژگان کلیدی را به شکل پرسشی در نظر بگیرید. اینها برای شما به عنوان مفاهیم اصلی هستند و با کنار گذاشتن‌شان، بسیار محتمل است که به پرسشی متفاوت از پرسش اصلی خود پاسخ دهید.
اغلب اصطلاحات کلیدی دیگری هم هستند که باید در نظر بگیرید و معمولا ارزش دارد که زمانی را صرف کنید تا ببینید کدام‌‌یک مفهوم کلیدی هستند. تعداد تعاریفی که در نظر می‌گیرید، بستگی به طول سخنرانی‌تان دارد. گاهی زمان کمی طول می‌کشد که فکر کنید کدام اصطلاحات محوری هستند. این کار ارزشِ زمان‌گذاشتن دارد؛ چون شما بعدا می‌توانید از این مفاهیم بدون ارائه‌ی توصیف‌ها یا نظرات بیشتر، بهره بگیرید. به همین دلیل، باید اصطلاحات را با دقت تعریف کنید.
برای نمونه، با ارائه‌ی تعریفی مشخص از «قدرت»، هر بار که این واژه را در سخنرانی خود به کار می‌برید، معنای مطلوب‌تان را منتقل خواهید کرد.
همچنین، ارائه‌ی تعریف از اصطلاحات کلیدی، نشانه‌ای برای مخاطب‌تان است تا دریابد که شما می‌دانید درباره‌ی چه چیزی سخن می‌گویید. با تعریف «قدرت» به شکلی مشخص، نشان می‌دهید که از سایر تفاسیر این اصطلاح آگاه هستید. در واقع، غالبا لازم نیست که سایر تفاسیر را بیان کنید؛ مگر اینکه تمایزِ میان معانی، جنبه‌ی کلیدی بحث‌تان باشد.
وقتی اعتبار کسب کنید، پشتیبانی از ایده‌های‌تان آسان‌تر است.
نمایش دیداری
سخنرانان غالبا از ابزار دیداری (بصری) برای تفهیم محتوای ارائه‌شده به مخاطبانِ سخنرانی‌های آموزنده و ترغیب‌کننده بهره می‌گیرند. ابزار دیداری می‌تواند در اینکه مخاطب چطور اطلاعاتِ ارائه‌شده را درک کند، نقش بزرگی بازی کند. انواع گوناگونی از ابزار دیداری وجود دارد که طیف گسترده‌ای را از برگه‌های ویژه‌ای که میان حاضران پخش می‌شود تا تهیه و نمایش پاورپوینت دربرمی‌گیرد. نوع ابزار دیداری که سخنران به‌کار می‌گیرد، به ترجیح خودش و اطلاعاتی که می‌خواهد ارائه دهد، بستگی دارد. هر نوع ابزار دیداری، مزایا و معایب ویژه‌ی خود را دارد که باید ارزیابی شود تا از مزایای آن در مجموع اطمینان حاصل شود. پیش از افزودن ابزار دیداری به سخنرانی‌ها، سخنران باید دریابد که آیا از این ابزار به‌درستی بهره می‌گیرد؟ آیا ابزار دیداری برای سخنرانی راهگشاست یا باعث حواس‌پرتی می‌شود.
هنگام به‌کارگیری ابزار دیداری، برنامه‌ریزی از پیش ضروری است. لازم است ابزاری انتخاب شود که برای محتوا و مخاطب مناسب باشد. هدف ابزار دیداری، تقویت ارائه است.
اشیا
بهره‌گیری از اشیا به عنوان ابزار دیداری شامل آوردن اشیای واقعی برای تشریح در هنگام سخنرانی است. برای نمونه، سخنرانی‌ای درباره‌ی گره‌زدن شاید با آوردن یک طناب مؤثرتر ارائه شود.
- مزایا: به‌کارگیری شیء واقعی اغلب زمانی لازم است که تشریح می‌کنید چطور کاری باید انجام شود تا مخاطب بتواند روند را کامل درک کند.
- معایب: برخی اشیا بیش از اندازه بزرگ هستند یا برای سخنران دسترس‌ناپذیرند و در نتیجه، حمل آنها به محل سخنرانی به‌راحتی امکان‌پذیر نیست.
مدل‌ها
مدل‌ها، به عنوان شمایلی از یک شیء دیگر، هنگامی که به‌کارگیری شیء واقعی به هر دلیل نامناسب یا ناممکن باشد، به‌کار می‌روند. مدل‌‌های اسکلت انسان، منظومه‌ی شمسی یا معماری، نمونه‌هایی از این دست به‌شمار می‌روند.
- مزایا: مدل‌ها می‌توانند بدلی ساده‌تر و قابل‌فهم‌تر از شیء یا سیستمی واقعی را برای مخاطب فراهم آورند؛ به‌ویژه زمانی که شیء مورد نظر اندازه‌ای بسیار بزرگ دارد یا نمایش آن در جلسه‌ی سخنرانی میسر نیست.
- معایب: گاهی شاید مدل به واقعیتی که از آن سخن می‌رود، لطمه بزند. برای نمونه، اندازه‌ی عظیم منظومه‌ی شمسی از یک مدل قابل‌درک نیست؛ همچنان‌که شکل واقعی بدن انسان نیز واقعا از روی یک آدمک ساختگی قابل‌مشاهده نیست.
نمودارها
نمودارها برای تجسم روابط میان دو کمیت متفاوت به‌کار می‌روند. از انواع گوناگونی از نمودارها می‌توان به عنوان ابزار کمّی بهره گرفت؛ مانند نمودارهای میله‌ای، نمودارهای خطی، نمودارهای دایره‌ای و نمودارهای نقطه‌ای.
- مزایا: نمودارها به مخاطب کمک می‌کنند تا آمارها را تجسم کند؛ بنابراین اثری بیشتر از فهرست‌کردن آمار به شکل کلامی دارند.
- معایب: نمودارها به‌سادگی ممکن است در هنگام نمایش در یک سخنرانی با ارائه‌ی جزئیاتِ بیش‌ازحد، مخاطب را خسته کنند و باعث آشفتگی و پریشانی وی شوند.
نقشه‌ها
نقشه‌ها مناطق جغرافیایی را نشان می‌دهند که برای سخنرانی اهمیت دارند. آنها اغلب هنگام بیان تفاوت‌های میان مناطق جغرافیایی یا نمایش مکان چیزی به‌کار می‌روند.
- مزایا: وقتی نقشه‌ها ساده و واضح باشند، می‌توانند به شکلی مؤثر برای اشاره به مناطقی مشخص به‌کار روند. برای نمونه، نقشه‌ای که محل ساختمانی را برای بیمارستانی جدید نشان می‌دهد، می‌تواند نزدیکی آن را به مکان‌های کلیدی مشخص کند یا یک نقشه می‌تواند برای نمایش تفاوت‌های توزیع قربانیان ایدز در آمریکای شمالی و کشورهای آفریقایی به‌کار رود.
- معایب: دربرگرفتن جزئیات بیش‌ازحد روی یک نقشه ممکن است باعث شود مخاطب تمرکز خود را روی نکات کلیدی از دست بدهد؛ همچنین اگر نقشه بی‌تناسب یا غیرواقعی باشد، شاید برای بیان نکات مورد نظر نامؤثر باشد.
جداول
جدول‌ها، سطرها و ستون‌هایی هستند که به واژه‌ها، نمادها و/یا داده‌ها ترتیب می‌دهند.
- مزایا: فهم جداولِ خوب آسان است. آنها راهی مطلوب برای مقایسه‌ی واقعیت‌ها و کسب درک کلی بهتر از موضوع مورد بحث هستند. برای نمونه، جدول گزینه‌ی خوبی برای مقایسه‌ی میزان باران ماهانه در سه کشور مختلف است.
- معایب: جداول برای چشم چندان جذاب یا خوشایند نیستند. اگر سخنران اطلاعات زیادی را در فضایی کوچک ارائه دهد یا اطلاعات جداول، به شکل مطلوبی مرتب نباشد، ممکن است باعث کسالت مخاطب شود. جداول گزینه‌ی مطلوبی نیستند اگر بیننده به زمان زیادی برای درک‌شان نیاز داشته باشد. همچنین اگر خوانش جدول دشوار باشد، به یک حواس‌پرتی بصری تبدیل می‌شود؛ اندازه‌ی نوشته‌ها نباید بیش‌ازحد کوچک باشد یا نوشته‌ها نباید بیش‌ازحد به هم نزدیک باشند. در چنین مواردی، جدول بیش از آنکه به بهبود فهم مخاطب کمک کند، به عاملی برای حواس‌پرتی و گیجی مخاطب بدل خواهد شد.
تصاویر
- مزایا: تصاویر ابزار خوبی برای اشاره به یک نکته یا تأکید بر نکته‌ای خاص برای توضیح موضوع هستند. برای نمونه، هنگام توضیح حلبی‌آبادها در یک کشور جهان سوم مفید است که عکسی از یک حلبی‌آباد را نشان دهید تا شنونده بهتر درک کند که این افراد چطور زندگی می‌کنند. همچنین عکس برای زمانی که شیء واقعی قابل‌مشاهده نیست، راهگشاست. برای نمونه، در کلاس سلامت و آموزش درباره‌ی کوکائین، معلم نمی‌تواند کوکائین به کلاس بیاورد؛ چون غیرقانونی است؛ اما می‌تواند عکسی از کوکائین را به دانش‌آموزان نشان دهد. نمایش تصاویر محلی نیز می‌تواند به تأکید بر اینکه موضوع‌تان چقدر در منطقه‌ی مخاطب مهم است، کمک کند.
- معایب: اگر عکس بیش‌ازحد کوچک باشد، فقط عاملی برای حواس‌پرتی خواهد شد. اگر از پاورپوینت یا سایر وسایل نمایشی استفاده نکنید، بزرگ‌کردن تصاویر می‌تواند هزینه‌بر باشد.
طراحی یا ترسیم شکل
- مزایا: طراحی یا ترسیمِ شکل زمانی به کار می‌رود که عکس نمی‌تواند آنچه را که سخنران دقیقا می‌خواهد نشان یا توضیح دهد، به نمایش بگذارد. همچنین هنگامی که عکس جزئیات زیادی دارد، این روش قابل‌استفاده است. برای نمونه، یک طرح‌واره یا شکلی از سیستم گردش خون در کل بدن بسیار مؤثرتر از تصویری واقعی از بدن انسان برای نشان‌دادن این سیستم است.
- معایب: اگر شکل به‌درستی ترسیم نشود، کیفیتی درهم‌وبرهم و نامؤثر خواهد داشت. البته برای ترسیم اشکال، نیازی نیست طراح یا نقاشی حرفه‌ای باشید، اما باید بتوانید محتوای مورد نظر را به شکلی گویا و قابل‌فهم برای مخاطب ترسیم کنید.
شما چه تجربیاتی از ارائه ایده یا دفاع از موضوعی در جمع یا هنگام سخنرانی دارید؟ بد نیست آن را با ما در میان بگذارید. به‌ویژه ترفندهای سودمندتان را از مخاطبان دریغ نکنید.
