قلیان وسیله‌ای آبی است که از آن برای استعمال تنباکو با ترکیبی از طعم‌های دل‌چسب مثل سیب، شکلات، نارگیل، شیرین‌بیان یا هندوانه استفاده می‌شود. مردم از قرن‌ها پیش در ایران و هند باستان از قلیان استفاده می‌کنند. این روزها مردم بیشتر به‌صورت دورهمی در خانه، قهوه‌خانه و کافه سنتی یا در استراحتگاه‌ها سراغ قلیان می‌روند. قلیان در برخی کشورها به اسم‌های «نارگیله» و «شیشه» (shisha) هم معروف است. شیشه به قلیان‌هایی با تنباکوی طعم‌دار گفته می‌شود. بعضی از مردم براساس تصورات غلط خود فکر می‌کنند که قلیان کشیدن ضرری برای سلامتی ندارد یا خطر آن از انواع دیگر دخانیات کمتر است. از این رو ما در این مقاله مضرات قلیان برای سلامتی را بررسی کرده‌ایم.
مضرات قلیان برای سلامتی
قلیان از چند بخش کلی تشکیل می‌شود: ظرف حاوی آب، بدنۀ فلزی، بخش سر با سوراخی در پایین و لوله یا شیلنگی انعطاف‌پذیر با یک بخش دهانی در انتهای آن. قلیان با زغال گداخته کار می‌کند. در واقع، همان‌طور که آب گرم می‌شود، ترکیب تنباکو هم می‌سوزد. دود حاصل از زغال، کمک می‌کند تنباکو از میان آب و شیلنگ حرکت کند و به بخش دهانی برسد. دود تنباکو حاوی ترکیبات خطرناکی مانند مونوکسید کربن است؛ از آنجا که آب درون قلیان این ترکیبات را فیلتر نمی‌کند، فرد با استعمال تنباکو در معرض این ترکیبات خطرناک قرار می‌گیرد. حتی اگر کسی خودش از قلیان استفاده نکند ولی در نزدیکی فضای استعمال باشد، دود دست‌دوم یا دود موجود در هوا را استنشاق می‌کند.
بعضی از مضرات قلیان برای سلامتی شامل موارد زیر است:
- عوارض جانبی در عملکرد ریه ازجمله بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) و برونشیت؛
- افزایش خطر ابتلا به بیماری های قلبی مانند حمله قلبی؛
- افزایش خطر ابتلا به سرطان به‌ویژه سرطان ریه، سرطان گلو و سرطان دهان؛
- پیری زودرس پوست: دود تنباکو میزان اکسیژنِ دردسترسِ پوست را کاهش می‌دهد؛
- افزایش خطر ابتلا به بیماری های عفونی مانند مونونوکلئوز و تبخال دهان.
علاوه‌بر این‌ها، اگر افراد از یک قلیان با بخش دهانیِ مشترک استفاده کنند، خطر ابتلا به عفونت‌های تنفسی در آنها افزایش پیدا می‌کند.
مقایسۀ مضرات قلیان با سیگار
مضرات دود تنباکوی حاصل از قلیان به‌میزان زیادی شبیه دود سیگار است.
یکی از مضرات سیگار این است که دود سیگار مادۀ بسیار اعتیادآور نیکوتین را آزاد می‌کند. مصرف قلیان هم به زغالِ درحال‌سوختن نیاز دارد که با تنباکو واکنش می‌دهد و دود حاصل از آن می‌تواند به‌اندازۀ دود سیگار، سمی باشد.
استعمال قلیان، در مقایسه با سیگار کشیدن، فرد را تا زمان طولانی‌تری در معرض مواد سمی قرار می‌دهد.
براساس آمار، هر فرد به‌طور معمول به هر نخ سیگار ۲۰ پک می‌زند اما درمورد قلیان در طول یک ساعت این مقدار به ۲۰۰ پک می‌رسد.
همچنین مطالعات نشان می‌دهد که مصرف قلیان چیزی حدود ۵٫۲ برابر سیگار، نیکوتین آزاد می‌کند. این حجم از نیکوتین می‌تواند اعتیادآور باشد.
مضرات قلیان الکتریکی و شارژی
انواع جدیدی از قلیان روانۀ بازار شده است که به‌جای کربن با حرارت الکتریکی کار می‌کند. سازندگان این قلیان ادعا می‌کنند این مدل قلیان نسبت به قلیان‌های سنتی ایمن‌تر و بی‌ضررتر است.
به‌گفتۀ سازمان پیشگیری و کنترل سلامت آمریکا (CDC)، هنوز اطلاعات کمی دربارۀ مضرات تنباکوی الکتریکی وجود دارد؛ باوجودِاین، بعضی از گروه‌های پژوهشی درحال بررسی ترکیبات تولیدشده از دود قلیان الکتریکی هستند. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد که دود قلیان الکتریکی حدود ۸۰ درصد از سلول‌های ریوی را بعد از ۲۴ ساعت از بین می‌برد.
این میزان به‌طور معنی‌داری از قلیان‌های زغالی با سمیّت بالا بیشتر است، زیرا این دسته از زغال‌ها حدود ۲۵ درصد از سلول‌های ریوی مورد آزمایش را از بین بردند. زغال با سمیّت کمتر حدود ۱۰ درصد از سلول‌های ریوی را از بین می‌برد.
در نتیجه، بر اساس تحقیقات، قلیان الکتریکی از قلیان سنتی خطرناک‌تر است.
برای تأیید این نتایج اولیه، تحقیقات بیشتری لازم است.
شایعات مربوط به قلیان
بعضی از فروشنده‌ها قلیانِ بدون تنباکو می‌فروشند. آنها حتی ممکن است این‌گونه تبلیغ کنند که این نوع قلیان ضرری ندارد. این فقط شایعه است؛ همان‌طور که سیگار همچنان دارای ترکیب مضر مونوکسید کربن و مواد سمی دیگر است.
شایعات دیگری که دربارۀ مصرف قلیان وجود دارد، عبارت‌اند از:
- مصرف قلیان اعتیادآور نیست! دود قلیان حاوی نیکوتین است که نوعی ترکیب بسیار اعتیادآور است؛
- آب موجود در دود قلیان مواد مضر را فیلتر می‌کند! آب موجود در قلیان هیچ مادۀ مضری را فیلتر نمی‌کند؛
- سیگار به‌خاطر حرارتی که دارد ریه را می‌سوزاند اما دود قلیان سردتر است و این کار را نمی‌کند! دود قلیان حتی بعد از خنک شدن هم می‌تواند به قلب و ریه آسیب بزند.
هشدار
بعضی از مردم معتقدند که قلیان خطر کمی دارد. آنها به‌جای مصرف سیگار، قلیان می‌کشند و به‌نظرشان قلیان تفریح اجتماعی‌تری هم هست. این افراد با این کار فقط خطر ابتلا به بیماری‌ها را در خود افزایش می‌دهند. دود قلیان برای افرادی که در معرض آن قرار دارند هم مضر است. به همین دلیل، برای کاهش صدمه به ریه و سایر اندام‌ها بهتر است که از مصرف دخانیات ازجمله قلیان خودداری کنید و سعی کنید در معرض دود آن قرار نگیرید.
