پدیده چراغ گاز شکل نابکارانه‌ای از دغل‌کاری و کنترل روانی است. به قربانیان پدیده چراغ گاز عمدا اطلاعات اشتباهی داده می‌شود که باعث می‌شود چیزهایی را زیر سؤال ببرند که درمورد خودشان به‌عنوان حقیقت می‌شناسند. ممکن است قربانیان به جایی برسند که به قدرت حافظه ، ادراک و حتی سلامت روان خود شک کنند. به‌مرور زمان، حیله پدیده چراغ گاز پیچیده‌تر و قدرتمند‌تر می‌شود، به‌گونه‌ای که قربانی به‌سختی می‌تواند واقعیت را ببیند. در این مقاله، قصد داریم این پدیده را به شما معرفی کنیم و نشانه‌های قربانی و فردی را ارائه دهیم که آن را اجرا می‌کند. با ما همراه باشید.
پدیده چراغ گاز چطور کار می‌کند؟
اصطلاح پدیده چراغ گاز از نمایش چراغ گاز در سال ۱۹۳۸ و اقتباس فیلمی به همین نام شکل گرفته است. پدیده چراغ گاز می‌تواند در روابط شخصی یا روابط کاری روی دهد. در این پدیده، هسته وجودی قربانیان یعنی هویت و ارزش‌های فردی‌شان موردهدف قرار میگیرد.
هدف افراد حیله‌گری که پدیده چراغ گاز را به کار می‌گیرند، دستیابی به قدرت در برابر قربانیان‌شان است. آنها یا فقط از انجام این کار لذت می‌برند یا می‌خواهند از نظر احساسی، جسمی یا مالی بر قربانیان‌شان کنترل داشته باشند.
پدیده چراغ گاز چطور آغاز می‌شود؟
به نظر می‌رسد که رابطه با فردی کنترل‌گر به‌خوبی آغاز می‌شود. آنها ممکن است در اولین ملاقات، قربانی‌شان را تحسین کنند و فورا آنها را محرم اسرار خود بدانند. این خودافشاگری که قبل از صمیمیت روی می‌دهد، باعث می‌شود که قربانی به‌سرعت به آنها اعتماد کند. این بخشی از ترفندی است که به آن بمباران عشق می‌گویند. هرقدر سریع‌تر قربانی عاشق آنها شود، سریع‌تر می‌توانند مرحله بعدی (دست‌کاری روان‌شناختی) را آغاز کنند.
ترفندهای پدیده چراغ گاز چیست؟
فرد کنترل‌گر ابتدا از دروغ‌گویی درباره مسائل ساده شروع می‌کند، اما حجم دروغ‌‌ها آن‌قدر زیاد می‌شود که حتی می‌تواند به جایی برسد که اگر قربانی دروغ‌های فرد کنترل‌گر را زیر سؤال ببرد، کنترل‌گر او را متهم به دروغ‌گویی کند. آنها برای اینکه قربانی‌شان را گیج کنند، گاه‌به‌گاهی از تقویت مثبت استفاده می‌کنند؛ ولی درعین‌حال، سعی می‌کنند دیگران حتی دوستان و خانواده قربانیان را بر ضد آنها تحریک کنند و به آنها القا کنند که قربانی دروغ می‌گوید.
چطور می‌توانید بفهمید که قربانی پدیده چراغ گاز شده‌اید؟
وقتی کنترل‌گر به قربانی تلقین می‌کند که حافظه، افکار و احساساتش اشتباه هستند، قربانی بیش‌از‌پیش به خودش شک می‌کند. فرد کنترل‌گر به هدف نابودی جنبه‌های اساسی هویت قربانی، در موارد حساس‌تری شروع به دروغ‌گویی می‌کند تا او را فرسوده و گیج بکند. همچنین او کاری می‌کند تا قربانی به واقعیتی اعتماد کند که کنترل‌گر می‌خواهد.
دکتر رابین استرن، روانشناس و نویسنده کتاب «اثر چراغ گاز؛ چطور کنترل‌گر پنهایی را بشناسیم و قربانی آن نشویم»، چند نشانه برای اینکه بدانیم آیا قربانی این پدیده شده‌ایم یا خیر، ارائه می‌دهد:
- احساسات‌تان تغییر می‌کند و دیگر خود را مثل قبل نمی‌بینید؛
- بیشتر مضطرب هستید و اعتماد کمتری به خود دارید؛
- اغلب حس می‌کنید بیش از حد حساس شده‌اید؛
- احساس می‌کنید هر کاری که انجام می‌دهید، اشتباه است؛
- همیشه فکر می‌کنید تقصیر شماست که اوضاع خوب پیش نمی‌رود؛
- اغلب معذرت‌خواهی می‌کنید؛
- حس می‌کنید یک جای کار اشتباه است اما نمی‌توانید آن را پیدا کنید؛
- اغلب می‌پرسید آیا رفتارتان با شریک زندگی (که در اینجا همان فرد کنترل‌گر است) مناسب است یا خیر (برای نمونه، حس می‌کنید غیرمنطقی هستید یا همسرتان را به‌اندازهٔ کافی دوست ندارید)؛
- برای رفتار نامناسب فرد کنترل‌گر بهانه پیدا می‌کنید؛
- به دوستان یا خانواده چیزی نمی‌گویید تا مبادا مجبور به درگیری با فرد کنترل‌گر شوید؛
- احساس می‌کنید از خانواده و دوستان جدا افتاده‌اید؛
- به‌سختی می‌توانید تصمیم بگیرید؛
- احساس ناامیدی می‌کنید و دیگر از فعالیت‌هایی که قبلا از انجامشان لذت می‌بردید، لذت نمی‌برید.
آیا پدیده چراغ گاز می‌تواند غیرعمدی باشد؟
گاهی امکان دارد که فردی بدون اینکه بداند، فرد دیگری را تحت‌کنترل خود گرفته باشد. با‌این‌حال، حتی در این صورت هم فرد کنترل‌کننده از این کار لذت می‌برد. بعضی از افراد به این دلیل که در کودکی اغلب در رابطه پدر و مادرشان شاهد پدیده چراغ گاز بودند، حالا خودشان آن را به‌صورت ناخودآگاه اجرا می‌کنند. حتی اگر فردی که این کار را انجام می‌دهد به آن آگاهی نداشته باشد، این رفتارش به‌هیچ‌عنوان پذیرفته نیست و ناآگاهی از این پدیده نمی‌تواند بهانه‌ای برای داشتن رفتاری حیله‌گرانه و کنترل‌گر باشد.
چطور تشخیص دهیم که فردی پدیده چراغ گاز را به کار می‌برد؟
پدیده چراغ گاز می‌تواند تأثیرگذارتر و موفق‌تر از چیزی باشد که خیلی از افراد تصور می‌کنند. تقریبا همه می‌توانند در برابر ترفندهای چراغ گاز آسیب‌پذیر باشند. این ترفندها را در طول تاریخ، بارها همسران، دیکتاتورها، افراد خودشیفته و رهبران فرقه‌ها اجرا می‌کردند و هنوز هم این روند ادامه دارد.
بعضی از افراد به‌قدری ماهرانه این پدیده را به کار می‌برند که اصلا متوجه‌شان نمی‌شوید: شاید بهترین راه برای شناخت آنها، از طریق اعمال و طرز فکر قربانیان‌شان باشد. افرادی که پدیده چراغ گاز را به کار می‌برند، در تحریک‌کردن شما تخصص دارند و حساسیت‌ها و نقطه‌ضعف‌هایتان را به‌خوبی می‌شناسند و از این اطلاعات بر ضد شما استفاده می‌کنند. نمونه‌هایی از ترفندهایی که آنها به کار می‌برند، به شرح زیر است:
- احساسات شما را پیش‌پا‌افتاده جلوه می‌دهند.
- به شما می‌گویند که دیگران پشت‌سر شما صحبت می‌کنند.
- چیزهایی را انکار می‌کنند که به شما گفته‌اند.
- اشیایی را از شما پنهان می‌کنند و وانمود می‌کنند چیزی درباره آنها نمی‌دانند.
- اصرار دارند به دروغ به شما القا کنند که در جای خاصی حضور نداشتید (یا داشتید) تا شما را دیوانه جلوه دهند.
چه کسی پدیده چراغ گاز را اجرا می‌کند؟
افرادی که این ترفند را به کار می‌برند، اغلب اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت خودشیفته یا اختلالات روان‌شناختی دارند. آنها اغلب به قربانیان‌شان یک چهره و به دیگران چهره‌ای دیگر نشان می‌دهند. هدف آنها از این کار این است که اگر قربانی وضعیتش را برای دیگران بازگو کرد و از آنها کمک خواست، هیچ‌کس حرف او را باور نکند. این افراد معمولا ترفندهای چراغ گاز را در چندین رابطه تکرار می‌کنند.
تفاوت پدیده چراغ گاز و دست‌کاری روان‌شناختی چیست؟
دست‌کاری روان‌شناختی یا مهندسی فکر بخش کلیدی چراغ گاز و ترفندی تقریبا رایج است که کم‌وبیش هرکسی می‌تواند آن را به کار بگیرد، اما پدیده چراغ گاز معمولا نادرتر است. کودکان از همان سنین کم، تلاش می‌کنند از دست‌کاری روان‌شناختی برای پدر و مادر خود استفاده کنند. فروشنده‌ها و بازاریاب‌ها هم همیشه در تلاش‌اند تا این پدیده را درمورد مشتریان‌شان به‌کار ببرند؛ اما هدف پدیده چراغ گاز نه‌تنها تأثیر گذاشتن بر افراد، بلکه کنترل آنها است.
تفاوت پدیده چراغ گاز با خودشیفتگی چیست؟
چراغ گاز می‌تواند بخشی از اختلال خودشیفتگی باشد اما ویژگی‌های اصلی اختلال شخصیت خودشیفته را ندارد. فرد خودشیفته ممکن است خود را برتر از دیگران بداند، تصور کند خیلی مهم است و دنیا حول محور او می‌چرخد. آنها شیفته خودشان هستند و فقط به‌شرطی با دیگران وارد رابطه می‌شوند که برایشان منفعت داشته باشد. آنها احساس همدلی ندارند و نمی‌توانند احساسات دیگران را درک کنند. اما هدف فردی که پدیده چراغ گاز را به‌کار میگیرد، این است که کاری کند تا فرد قربانی ارزش‌های فردی‌اش را زیر سؤال ببرد.
ترفند جاروبرقی چیست؟
زمانی که فرد قربانی سعی در ترک افراد کنترل‌گر دارد، ممکن است آنها از ترفند جاروبرقی استفاده کنند؛ به این صورت که آنها به قربانی خواهند گفت که چقدر آنها را دوست دارند و از ویژگی‌های مثبت‌شان تعریف و تمجید خواهند کرد؛ همچنین خواهند گفت که همه‌چیز در رابطه آنها تغییر خواهد کرد؛ اما به‌محض اینکه قربانی تصمیم به ماندن بگیرد، دوباره همه‌چیز مثل قبل می‌شود.
چطور فرد اعمال‌کننده پدیده چراغ گاز قربانی خود را تغییر می‌دهد؟
پدیده چراغ گاز می‌تواند ازنظر روان‌شناختی فاجعه‌آمیز باشد. اعتماد را از بین می‌برد، دیدگاه فرد را درمورد اینکه دیگران ذاتا خوب هستند، خدشه‌دار می‌کند و باعث می‌شود به همه دوستان و نزدیکانشان شک کنند.
قربانی پدیده چراغ گاز شدن اعتماد فرد به خود را از بین می‌برد و باعث می‌شود ارزش‌هایی را که زمانی برای خود قائل بود، فراموش کند. به‌هر‌حال، سرزنش خود به‌خاطر داشتن اعتماد بیش از حد، حساس یا وابسته‌بودن آسان است. این تجربه ممکن است باعث شود قربانی دیگر هرگز نخواهد وارد رابطه‌ای جدی شود.
ترک‌کردن فرد کنترل‌گر
هدف اصلی فرد کنترل‌گر در پدیده چراغ گاز این است که قربانی خود را پاگیر کند. اگر قربانی با آنها مخالفت کند یا سوءاستفاده‌های آنها را زیرسؤال ببرد، طوری رفتار خواهند کرد که انگار خودشان قربانی هستند و حتی شاید تلاش کنند با مهربانی و بازخورد مثبت فرد را دوباره به‌سمت خودشان بکشانند. خیلی از افراد درنهایت، موفق می‌شوند تا راهی برای فرار از نفوذ فرد کنترل‌گر پیدا کنند. در چنین حالتی، معمولا فرد کنترل‌گر به‌دنبال قربانی دیگری خواهد گشت و شاید حتی کسی را از قبل مدنظر داشته باشد.
در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و رفتار شما به‌وجود می‌آورد. اگر احساس افسردگی دارید، حتما با کمک یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ارتباط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
ممنون از مطلب مفیدی که ارائه دادید من ۴سال قربانی چنین مردی بودم وتونستم خودمو نجات بدم و جدا شدم اما با وجود گذشت ۵سال از جدایی هنوز اثار مخربش آزارم میده و نتونستم وارد رابطه جدیدی بشم
متشکریم که همراه «چطور» هستی.
راهکارهای مقابله ای چیه؟
دقیقا من یه همکار خانم داشتم که همین علایم رو داشت واقعا شخصیتای گسلایت غیر قابل تحمل هستن خداروشکر دو هفته است که از اون محیط سمی اومدم بیرون و یه جای بهتر مشغول به کار شدم شخصیت خطرناکی داشت شدیدا فتنه انگیزی می کرد و دورو بود با گرگ بره میخورد با چوپان گریه می کرد.