کیست تخمدان، کیسه یا توموری پر از مایع در تخمدان یا روی سطح آن است. بسیاری از زنان گاها دچار کیست تخمدان می‌شوند. بیشتر کیست‌های تخمدان مشکل کمی ایجاد می‌کنند و یا کلا بی‌ضرر هستند و اکثر آنها در طی چند ماه و بدون درمان ناپدید می‌شوند.
با این‌حال، کیست تخمدان، به‌ویژه آنهایی که پاره شده‌اند می‌توانند خطراتی جدی ایجاد کنند. جهت محافظت از سلامتی، انجام معاینات منظم لگن و دانستن علائمی که می‌تواند نشانه یک مشکل بالقوه جدی باشد؛ لازم است. کارهایی که برای انجام دادن آنها نیاز است به یک دکتر متخصص زنان مراجعه کرد.
علائم
بیشتر کیست‌ها علائمی ایجاد نمی‌کنند و خود به خود از بین می‌روند. با این حال، یک کیست بزرگ تخمدان می‌تواند باعث موارد زیر شود:
- درد لگن: دردی عمیق در قسمت پایین شکم در کنار کیست
- احساس پری یا سنگینی در شکم
- نفخ شکم
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
در صورت داشتن علائم زیر، فوراً به دنبال پزشک باشید.
- درد ناگهانی و شدید شکمی یا لگنی
- درد همراه با تب یا استفراغ
اگر این نشانه‌ها یا علائم شوک را دارید (پوست سرد، تنفس سریع و پی‌درپی، و سبکی سر یا ضعف) بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. در صورت نیاز می‌توانید از ابتدا از مشاوره تلفنی با دکتر زنان استفاده کنید و در صورت نیاز، برای مراجعه حضوری اقدام کنید.
علل بیماری
- کیست فولیکولی در تخمدان
بیشتر کیست‌های تخمدان در نتیجه چرخه قاعدگی ایجاد می‌شوند. انواع دیگر کیست‌ها بسیار کمتر دیده می‌شوند.
- کیست‌های عملکردی یا فانکشنال
در تخمدان‌ها به طور معمول هر ماه ساختارهایی مانند کیست به نام فولیکول رشد می‌کنند. فولیکول‌ها هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید کرده و هنگام تخمک‌گذاری، تخمک آزاد می‌کنند. اگر یک فولیکول طبیعی مدام رشد کند به عنوان کیست عملکردی شناخته می‌شود. دو نوع کیست عملکردی وجود دارد:
- در میانه‌ی چرخه قاعدگی، تخمک از فولیکول خود آزاد می‌شود و به سمت پایین لوله رحمی حرکت می‌کند. کیست فولیکولار زمانی شروع می‌شود که فولیکول پاره نشده یا تخمک خود را آزاد نمی‌کند؛ اما به رشد خود ادامه می‌دهد.
- وقتی یک فولیکول تخمک خود را آزاد می‌کند، تولید استروژن و پروژسترون را برای آغاز احتمالی بارداری شروع می‌کند. این فولیکول اکنون جسم زرد نامیده می‌شود. گاهی اوقات، مایع درون فولیکول جمع شده و باعث می‌شود جسم زرد به کیست تبدیل شود.
کیست های عملکردی معمولاً بی خطر هستند؛ به‌ندرت باعث درد می‌شوند و اغلب طی دو یا سه دوره قاعدگی خود به خود از بین می‌روند.
کیست‌های دیگر
انواع کیست‌های دیگری که به عملکرد طبیعی چرخه قاعدگی شما مربوط نیستند:
- کیست درموئید که تراتوم نیز نامیده می‌شود. این کیست می‌تواند شامل بافت مو، پوست یا دندان باشد؛ زیرا از سلول‌های جنینی تشکیل می‌شود.
- سیست آدنوم: در سطح تخمدان ایجاد می‌شوند و ممکن است با یک ماده آبکی یا مخاطی پر شوند.
- آندومتریوم: این موارد در نتیجه شرایطی ایجاد می‌شوند که سلول‌های آندومتر رحم، در خارج از رحم رشد کنند (آندومتریوز). مقداری از بافت می‌تواند به تخمدان متصل شده و رشد کند.
کیست‌های درموئید و سیست آدنوم می‌توانند بزرگ شده و باعث شوند تخمدان از موقعیت خود خارج شود. این امر احتمال پیچ خوردن دردناک تخمدان شما را که پیچش تخمدان نامیده می شود، افزایش می‌دهد. پیچ خوردگی تخمدان همچنین ممکن است منجر به کاهش یا توقف جریان خون در تخمدان شود.
عوامل خطر
خطر ابتلا به کیست تخمدان با وجود موارد زیر افزایش می‌یابد:
- مشکلات هورمونی: این موارد شامل مصرف داروی باروری کلومیفن است که برای تخمک‌گذاری استفاده می‌شود.
- بارداری: گاهی اوقات کیستی که هنگام تخمک‌گذاری ایجاد می شود؛ در طول بارداری روی تخمدان می‌ماند.
- آندومتریوز: این شرایط باعث رشد سلول‌های آندومتر رحم در خارج از رحم می‌شود. مقداری از بافت به تخمدان متصل شده و رشد می‌کند.
- عفونت شدید لگن: اگر عفونت به تخمدان گسترش یابد، می‌تواند کیست ایجاد کند.
- سابقه کیست تخمدان
عوارض
توده‌های کیستیک تخمدان که پس از یائسگی ایجاد می‌شوند ممکن است سرطانی (بدخیم) باشند. به همین دلیل انجام معاینات منظم لگن مهم است.
عوارض نادر مرتبط با کیست تخمدان عبارتند از:
پیچ‌خوردگی تخمدان: کیست‌هایی که بزرگ می‌شوند می‌توانند باعث حرکت تخمدان شوند و احتمال پیچ خوردن دردناک تخمدان را افزایش می‌دهند. علائم می‌تواند شامل شروع ناگهانی و شدید درد در لگن، حالت تهوع و استفراغ باشد. پیچ خوردگی تخمدان همچنین می‌تواند جریان خون در تخمدان‌ها را کاسته یا متوقف کند.
پارگی: کیستی که پاره شود می‌تواند باعث درد شدید و خونریزی داخلی شود. هرچه کیست بزرگتر باشد؛ خطر پارگی آن بیشتر است. فعالیت شدید که بر روی لگن تاثیر می‌گذارد مانند آمیزش، نیز خطر را افزایش می دهد.
پیشگیری
معاینات منظم لگن به فرد اطمینان می‌دهند که تغییرات تخمدان در اسرع وقت تشخیص داده می‌شود. توجه به علایم غیر عادی قاعدگی، به ویژه مواردی که بیش از چند دوره ادامه داشته و صحبت راجع‌به آن با پزشک پیشنهاد می‌شود.
تشخیص
پزشک بسته به اندازه کیست و پر بودن مایعات، جامد یا مخلوطی از این دو بودن، آزمایشاتی را برای تعیین نوع آن و اینکه آیا به درمان نیاز دارد یا خیر؛ توصیه می‌کند. آزمایشات احتمالی شامل موارد زیر است:
- تست حاملگی
- سونوگرافی لگن
- لاپاراسکوپی: با استفاده از لاپاراسکوپ، پزشک می‌تواند تخمدان‌ها را ببیند و کیست تخمدان را خارج کند. این روش جراحی نیاز به بیهوشی دارد.
- آزمایش خون: اگر کیست تا حدی جامد باشد و در معرض خطر بالای سرطان تخمدان باشید؛ ممکن است پزشک این نوع آزمایش را تجویز کند.
درمان
نوع درمان به سن، نوع و اندازه کیست و علائم بستگی دارد. پزشک ممکن است راه‌های درمانی زیر را پیشنهاد کند:
- انتظار هوشیارانه: در بسیاری از موارد می‌توان تا معاینه مجدد صبر کرد و دید که آیا کیست طی چند ماه از بین می رود یا خیر. تجویز این گزینه در مواردی است که سونوگرافی یک کیست ساده، کوچک و پر از مایعات را نشان می‌دهد.
- پزشک توصیه می‌کند در فواصل زمانی خاص، سونوگرافی لگن انجام شود تا مشخص شود که اندازه کیست تغییر می‌کند یا خیر.
- دارو: پزشک ممکن است داروهای هورمونی ضد بارداری مانند قرص‌های جلوگیری از بارداری را برای جلوگیری از عود کیست تخمدان توصیه کند.
- عمل جراحی: در صورتی‌که کیست بزرگ و در حال رشد است یا باعث درد می‌شود، پزشک این گزینه را پیشنهاد می‌کند.
- برخی کیست‌ها را می‌توان بدون برداشتن تخمدان (سیستکتومی تخمدان) از بین برد. در برخی موارد پزشک ممکن است تخمدان آسیب دیده را برداشته و دیگری را نگه دارد (اوفورکتومی).
- اگر یک توده کیستیک سرطانی باشد؛ پزشک احتمالاً فرد را به یک متخصص سرطان زنان ارجاع می‌دهد. ممکن است لازم باشد رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی را برداشته شود (برداشتن رحم کامل) و یا شیمی‌درمانی و پرتودرمانی صورت بگیرد. در صورت ایجاد کیست تخمدان بعد از یائسگی، پزشک احتمالاً جراحی را توصیه خواهد کرد.
