با گسترش علم و تکنولوژی، خیلی از محصولات وابسته به مکان خاصی نیستند. خیلی از برندهای معروف آمریکایی، کالاهای خود را در کشوری مثل چین تولید می‌کنند. برای همین، تعداد محصولاتی که هنوز هم با اسم یک کشور خاص شناخته شوند، به طرز چشمگیری کاهش یافته است. در این بین، فرش، یکی از محصولات خاصی است که شهرت جهانی دارد. هنوز هم در خیلی از بازارهای بین‌المللی، نام فرش را با ایران می‌شناسند. صنعت بافت فرش در ایران، قدمتی دیرینه دارد. بسیاری از ساکنان ایران باستان، با بافتن فرش زندگی خود را می‌گذراندند. امروز هم اگر به دل اقوام و عشایر ایران سفر کنید، بافت فرش یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌هایی است که خواهید دید. از گذشته، قالیبافی یکی از صنایعی بوده است که زنان هم در آن حضور فعالی داشته‌اند.
شاید برای کسی که قصد خرید فرش ماشینی داشته باشد، اهمیت چندانی ندارد که این فرش از چه زمانی وارد ایران شد یا این که سیر تاریخی این صنعت در ایران چگونه بوده است، اما اگر قصد آشنایی با تاریخ این محصول را دارید، در این مقاله به طور مختصر، آن را بررسی کرده‌ایم.
فرش ایرانی در دوران باستان
مطالعات تاریخی و آثار به دست‌آمده در فرآیندهای باستان‌شناسی نشان می‌دهد که فرش ایرانی، قدمتی بسیار زیاد دارد. تقریبا همه‌ی کارشناسان تاریخ عقیده دارند که بافت فرش، برای اولین بار از مناطق آسیایی شروع شده است. در ایران هم بافت فرش، قدمتی حداقل ۷ هزار ساله دارد. اولین نشانه‌های کشف‌شده که نشان می‌دهد ایرانیان به بافت فرش مشغول بوده‌اند، به پنج هزار سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. در این دوران، بافت فرش، به صورت ساده انجام می‌شد و معمولا طرح‌های به کاررفته در بافت فرش، برگرفته از باورهای محلی، و فرهنگ و اعتقادات مردم، یا طبیعت بود.
در این دوران، تبادلات فرهنگی بالایی وجود نداشت و می‌توانستید در فرش‌های تولید‌شده در هر منطقه، تفاوت‌های فاحشی ببینید. این تفاوت‌ها به حدی بود که فقط با دیدن طرح یک فرش می‌شد محل تولید آن را حدس زد. علاوه بر طراحی‌ها، مواد اولیه نیز از طبیعت به دست می‌آمد. مثل امروز، خبر از مواد پتروشیمی نبود که بتوان از نخ‌های تولیدی در بافت مثلا فرش اکریلیک استفاده کرد. با توجه به سختی‌هایی هم که در تجارت مواد دیده می‌شد، امکان استفاده از مواد اطراف موجود بود. چرا که جابجایی کالا می‌توانست زمان و هزینه‌ی بسیار زیادی در بر داشته باشد.
برای همین بود که معمولا از مواد اولیه و رنگ‌هایی استفاده می‌شد که در اطراف محل زندگی بافنده‌ی فرش دیده می‌شد. برای ساختن رنگ‌های مورد نیاز برای نخ‌های فرش، از مواد طبیعی مانند گیاهان، ادویه‌ها و حتی پوست حیوانات و حشرات استفاده می‌شد. این موضوع سبب شده بود تا علاوه بر طرح، مواد و رنگ مورد استفاده در بافت یک فرش هم از منطقه‌ای به منطقه‌ی دیگر با یکدیگر تفاوت داشته باشد. حتی امروز هم از این عوامل، برای شناسایی فرش‌های اصلی ایرانی که در مناطق مختلف بافته می‌شود، می‌توان استفاده کرد.
هنر فرشبافی در ایران، در زمان‌های طولانی به عنوان یکی از اصلی‌ترین صنعت‌های ملی تلقی می‌شد. با تغییر حکومت‌ها و باورهای مردم، شاید طرح فرش‌ها، دچار تغییر می‌شد. اما به هر حال تولید این محصول، جای ثابتی بین ایرانیان داشت. دوران صفویه را می‌توان دوران اوج این صنعت در ایران دانست. فرش‌هایی که از این دوره‌ی تاریخی ایران به یادگار مانده است، می‌تواند درستی این ادعا را ثابت کند. همچنین فرش‌هایی که در دوره‌ی قاجار و حتی پهلوی بافته شده، ارزش هنری بسیار بالایی دارند.
ورود فرش ماشینی به ایران
امروزه می‌توانید انواع و اقسام فرش ماشینی را در بازار پیدا کنید. از انواع مدرن گرفته مدل‌های کلاسیک. اگر قصد خرید فرش وینتیج، یا هر محصول دلخواه دیگری در این بازار داشته باشید، احتمالا برای یافتن محصول مورد نظر، سختی چندانی نخواهید داشت. اما در گذشته‌ای نه چندان دور، این گونه نبود. فرش‌های دستباف، تنها محصولات موجود بودند و برای خرید آن‌ها، باید هزینه‌های زیادی متقبل می‌شدید. جایگزین فرش هم قالی بود که با توجه به قیمت پایین در خانه‌ی بسیاری از ایرانیان دیده می‌شد.
اما با وقوع انقلاب صنعتی، تحولی عظیم در همه‌ی صنایع به وجود آمد. با توجه به این که قدرت ماشین به کمک انسان آمده بود، کارخانه‌ها می‌توانستند کارهای بیشتری را در زمان کمتری انجام دهند. حتی کیفیت انجام آن نیز بیشتر بود. صنعت قالیبافی و تولید فرش هم از این روند، جا نماند. ماشین‌ها نخ‌ریسی و بافت فرش تولید شدند که می‌توانستند محصولی با همان مشخصات ظاهری را با صرف هزینه و زمان کمتر تولید کنند. این کار باعث کاهش چشمگیر قیمت خرید این محصول هم شده بود.
برای اولین بار، در ابتدای دهه ۵۰ شمسی بود که در کاشان، ماشین‌های بافت فرش وارد ایران شدند. تجار ایرانی هم از بلژیک فرش‌های ماشینی وارد کردند که مورد اقبال مشتریان ایرانی قرار گرفت. موفقیت تجار و فروش بالای فرش ماشینی کاشان باعث شد تا بازیگران این صنعت افزایش یابند. برای همین و با توجه به قیمت پایین‌تر، فرش‌های ماشینی توانستند در مدت زمان کمی، گوی رقابت را از فرش‌های کلاسیک بربایند.
