در برخی موارد، حساسیت بیش‌ازحد به اندازه‌ای می‌رسد که به‌عنوان اختلال رفتاری شناخته می‌شود. منتها اگر خود فرد و اطرافیان او درباره حساسیت بیش‌ازحد و تأثیرهای آن اطلاعات کافی داشته باشند، می‌توانند به‌راحتی شرایط را کنترل کنند. در این مقاله از «چطور»، هرآنچه را لازم است درباره اختلال HSP و افراد فوق حساس بدانید بررسی کرده‌ایم.
اختلال HSP چیست؟
افراد فوق حساس (HSP) کسانی‌اند که سیستم عصبی‌شان واکنش شدیدتری به‌نسبت دیگران در برابر محرک‌های جسمی، احساسی و اجتماعی نشان می‌دهد. این مفهوم را اولین بار در سال ۱۹۹۰ روان‌شناسان مشهور، الین آرون و آرتور آرون مطرح کردند. بعد از آن، روان‌شناسان بسیاری در این زمینه تحقیق کردند و ویژگی‌های مختلف افراد HSP را تشخیص دادند.
حساسیت زیاد همیشه هم اختلال نیست. بسیاری از روان‌شناسان بر این باورند که چیزی تحت عنوان اختلال HSP وجود ندارد و این افراد فقط نوعی ویژگی شخصیتی منحصر‌به‌فرد دارند. مثل اینکه فرد درون‌گرا یا برون‌گرا باشد. افراد فوق حساس نیز مانند هر فرد دیگری، هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت مختلفی دارند.
آیا من فردی فوق حساس هستم؟
آیا تاکنون این جملات را از کسی شنیده‌اید:
- تو خیلی حساس هستی!
- نباید خیلی به این موضوع فکر کنی!
- بی‌خیال! چقدر همه‌چیز را جدی می‌گیری!
احتمالا افرادی که حساسیت شما را تحریک می‌کنند یا از نظر شما بی‌فکرند بیشتر این جملات را به شما می‌گویند. افراد فوق حساس معمولا در طول روز از افراد مختلف این جملات را می‌شنوند. فراموش نکنید که فوق‌حساس‌بودن به این معنی نیست که شما به بیماری خاصی مبتلا هستید. این ویژگی شخصیتی منحصربه‌فردی است که باعث می‌شود نسبت به اتفاقات مثبت یا منفی واکنش شدیدتری نشان دهید.
مهم‌ترین ویژگی‌های افراد فوق حساس
تحقیقات روان‌شناسان نشان می‌دهد افراد فوق حساس ویژگی‌های مشترکی دارند. به کمک این ویژگی‌ها، می‌توانید تشخیص دهید میزان حساسیت شما طبیعی است یا خیر. در ادامه، به مهم‌ترین ویژگی‌های HSP اشاره کرده‌ایم.
- افراد فوق حساس معمولا باطنی پیچیده دارند، افکارشان بسیار قدرتمند است و احساسات عمیقی را تجربه می‌کنند.
- هر ویژگی جذابی که در طبیعت، هنر، افراد دیگر یا حتی یک تبلیغ تجاری منحصر‌به‌فرد وجود داشته باشد، آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛
- این افراد نمایش‌های تلویزیونی و فیلم تماشا نمی‌کنند، زیرا بیش‌ازحد درگیر فیلم یا سریال می‌شوند و ممکن است تا چند هفته به آنچه در برنامه اتفاق افتاده فکر کنند؛
- زمانی که امور روزمره آنها چالش‌برانگیز می‌شود و سطح استرس روزانه‌شان افزایش پیدا می‌کند، دوست دارند همه‌چیز را رها کنند و برای آرام‌شدن به اتاقی خلوت و تاریک بروند؛
- آنها توان تحمل شرایط نامطلوب مانند ازدحام، سروصدای زیاد، نور شدید یا حتی لباس‌های ناراحت را ندارند و با قرارگرفتن در چنین شرایطی، واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند.
روان‌شناسان برای کمک به تشخیص اختلال HSP از تست‌های روانشناسی نیز استفاده می‌کنند.
آیا HSP در بین مردم جهان متداول است؟
با توجه به تحقیقات انجام‌شده، حدود ۲۰ درصد از جمعیت جهان را افراد فوق حساس تشکیل می‌دهند؛ پس این ویژگی شخصیتی نادر نیست. جالب است بدانید حساسیت بیش از اندازه و درون‌گرایی ویژگی‌های مشترکی دارند. البته فرد فوق حساس لزوما درون‌گرا نیست و فرد درون‌گرا ممکن است فوق حساس نباشد. منتها بین این دو ویژگی شخصیتی چندین وجه مشترک وجود دارد. برخی از افراد اختلال HSP را با اختلال پردازش حسی (SPD) اشتباه می‌گیرند. این دو مفهوم در روانشناسی کاملا متفاوت‌اند.
فرد فوق حساس باید به کمک اطرافیان خود راه‌هایی برای مقابله با دغدغه‌های خود پیدا کند. چنین راهکارهایی کمکشان می‌کند در برابر آنچه رخ می‌دهد واکنش شدیدی نشان ندهند. کنترل واکنش‌ها تأثیر حساسیت بیش‌ازحد آنها را کاهش می‌دهد.
HSP چه تأثیری در زندگی افراد فوق حساس دارد؟
حساسیت بیش‌ازحد نقاط مثبت و منفی بسیاری دارد؛ برای مثال، ممکن است فرد فوق حساس از کسی که هیچ منظوری ندارد و هدفش مهربانی است ناراحت شود. این افراد واکنش‌های شدیدی نسبت به دغدغه‌های روزمره نشان می‌دهند. حتی کوچک‌ترین مشکل در روابط آنها را آزار می‌دهد. این مشکل زمانی که طرف مقابلشان فردی پرخاشگر باشد تشدید می‌شود.
فوق‌حساس‌بودن به این معنی نیست که فرد حتی وقتی هیچ نقطه تاریکی وجود ندارد بازهم واکنش شدید نشان می‌دهد. آنها هر اتفاقی را کامل درک می‌کنند و تحت‌تأثیر تجربیات منفی و مثبت آنها قرار می‌گیرند. به همین دلیل، نمی‌توان گفت این موضوع مطلقا ضعف است و به درمان نیاز دارد.
مثال‌هایی درباره تأثیر حساسیت بیش‌ازحد
- دوری از موقعیت‌های تنش‌زا: این افراد معمولا از خشونت، درگیری و هرآنچه باعث ناراحتی می‌شود دوری می‌کنند؛
- قدردان‌بودن: آنها می‌دانند زندگی کوتاه و زودگذر است و به همین دلیل، ارزش ارتباطات و داشته‌هایشان را خیلی خوب درک می‌کنند؛
- توجه به کوچک‌ترین جزئیات: فرد فوق حساس با خوردن خوراکی موردعلاقه‌اش از صمیم قلب احساس شادمانی و قدردانی می‌کند و برایش اهمیتی ندارد این موضوع کوچکی است؛
- روابط عمیق: آدم فوق حساس به دوستی و دوستانش اهمیت بسیاری می‌دهد. چنین فردی تمایل دارد به‌جای اینکه تعداد زیادی دوست داشته باشد، چند دوست انتخاب کند و با همان تعداد محدود روابط عمیقی بسازد؛
- احساسات شدید: نقاط مثبت هم به‌اندازه نقاط منفی، افراد حساس را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آنها ممکن است برای زیباترین صحنه‌های فیلم‌ها گریه کنند. هم‌چنین، می‌توانند از صمیم قلب با دیگران هم‌دردی کنند و در درک احساسات دیگران قوی هستند.
حساسیت یا قدرت؟
افراد فوق حساس می‌توانند با کنترل ویژگی‌های شخصیتی خود، از آنها به‌عنوان نقطه قوت استفاده کنند. مدیریت این ویژگی‌ها کمکشان می‌کند چالشی با این ویژگی شخصیتی خود نداشته باشند و بتوانند مانند افراد دیگر زندگی کنند. برای فرد فوق حساس، کم پایین‌تر از سطحی است که دیگران تصور می‌کنند و زیاد هم بیشتر از حدی است که دیگران می‌بینند!
چه مواقعی افراد فوق حساس با چالش روبه‌رو می‌شوند؟
اولین ویژگی افراد فوق حساس این است که در شرایط پرتنش بیشتر از فردی عادی دچار استرس می‌شوند. این افراد حتی در شرایطی که برای فردی غیرحساس ممکن است کاملا معمولی باشد استرس می‌گیرند.
استرس اجتماعی در آدم فوق حساس نسبت به سایر انواع استرس بیشتر است. اضطراب اجتماعی یعنی فرد زمانی که کاری را انجام می‌دهد، مدام به سناریوهایی که باعث ایجاد اشتباه می‌شوند فکر می‌کند. در نتیجه، مدام استرس دارد که بازخواست شود یا به‌خاطر اشتباه خودش دیگران را به دردسر بیندازد.
در ادامه، به چالش‌برانگیزترین موقعیت‌ها برای افراد فوق حساس اشاره کرده‌ایم.
۱. زمانی که برنامه‌های روزمره فشرده می‌شود
برخی از افراد روزهای پرمشغله را دوست دارند و از همان کودکی زندگی هیجان‌انگیز و پرماجرایی را تجربه کرده‌اند. منتها افراد مبتلا به اختلال HSP نمی‌توانند روزهای شلوغ را تحمل کنند. زمانی که مجبور می‌شوند کاری را در زمان کوتاهی انجام دهند استرس می‌گیرند؛ حتی اگر اطمینان داشته باشند در همین زمان کوتاه هم از پس انجام کار موردنظر برمی‌آیند.
علت استرس افراد حساس در چنین شرایطی این است که باید با عدم‌قطعیت‌ها مواجه شوند و مطمئن نیستند که می‌توانند همه‌چیز را کنترل کنند یا خیر. این موضوع فشار روانی زیادی به آنها وارد می‌کند.
۲. زمانی که دیگران از آنها انتظارات نابجا دارند
افراد فوق حساس به دیگران و نیازهایشان توجه زیادی نشان می‌دهند. آنها دوست ندارند کسی را ترک کنند و معمولا نمی‌توانند به درخواست‌های دیگران نه بگویند. یادگیری مهارت نه گفتن یکی از ضروری‌ترین نیازهای افراد مبتلا به اختلال HSP است. این افراد نمی‌خواهند دوستانشان را ناامید کنند. به همین دلیل، تمام انتظارات آنها را برآورده می‌کنند؛ حتی اگر به ضرر خودشان تمام شود.
افراد فوق حساس بدترین منتقدان برای خودشان هستند و خودانتقادی مخرب را پیشه می‌کنند. آنها تصور می‌کنند مسئولیت شادی عزیزانشان را بر عهده دارند. زمانی که اطرافیان فردی فوق حساس با احساسات منفی درگیرند، او در تلاش است حس آنها را درک کند و هر کاری برای ازبین‌بردن ناراحتی‌هایشان انجام می‌دهد.
۳. زمانی که با دوستان و نزدیکان خود در تعارض قرار می‌گیرند
فرد فوق حساس بیشتر از افراد معمولی در معرض استرس ناشی از تعارض است. آنها بیش‌ازحد با تضادها درگیر می‌شوند و برای خود استرس ایجاد می‌کنند. این افراد معمولا زودتر از افراد دیگر متوجه مشکلاتی که در روابط وجود دارد، می‌شوند؛ برای مثال، در رابطه عاطفی، فرد غیرحساس به این فکر می‌کند که بحث او با شریکش فقط یک مشکل کوچک بوده؛ اما فرد فوق حساس می‌داند که این بحث ناشی از مشکلات و نارضایتی‌های بزرگ‌تر در رابطه است. در برخی موارد تعارض در افراد فوق حساس مشکلاتی چون سوءبرداشت و عصبانیت‌های بی‌دلیل را به دنبال دارد.
۴. زمانی که مجبورند چیزی را تحمل کنند
لایف‌کوچ‌ها بر این باورند که ما بخشی از انرژی روزمره‌مان را به‌خاطر تحمل‌کردن چیزهایی که دوست نداریم از دست می‌دهیم. افراد فوق حساس مواردی را تحمل می‌کنند که شاید واقعا جدی نباشد! مثلا حواس‌پرتی هنگام تمرکز، دود بیش‌ازحد خودرو و بوی نامطبوع آن، یا به‌هم‌ریختگی خانه مسائلی است که افراد فوق حساس نسبت به آن واکنش شدیدی نشان می‌دهند و استرس می‌گیرند.
۵. زمانی که شکست می‌خورند
همان‌طور که گفتیم، افراد فوق حساس بدترین منتقدان برای خودشان هستند. آنها نشخوار ذهنی شدیدی دارند و از اعتمادبه‌نفس کافی برخوردار نیستند. این افراد به‌خاطر ترس از شکست، دوست ندارند عملکردشان حین انجام یک کار تحلیل شود و حتی زمانی که تماشاچی داشته باشند نیز دچار استرس می‌شوند. آنها برای انجام کارهایشان کمال‌گرا هستند.
۶. زمانی که خود را با دیگران مقایسه می‌کنند
افراد فوق حساس در بسیاری از مواقع مشغول مقایسه خود با دیگران هستند. در نتیجه، تصور می‌کنند احساسات و واکنش‌هایشان نسبت به دیگر افراد غیرطبیعی است و دچار استرس می‌شوند؛ به‌عنوان مثال، زمانی که رابطه‌ای به پایان می‌رسد، فرد فوق حساس بیشتر از طرف مقابل آزرده خواهد شد. او مدام خودش را توبیخ می‌کند، نشخوار ذهنی دارد و همه تقصیرها را به گردن حساسیت‌های بیش‌ازحد خودش می‌اندازد.
ترفندهایی برای کاهش حساسیت بیش‌ازحد
- مهارت نه‌گفتن را یاد بگیرید؛
- خانه‌تان را به محیطی تبدیل کنید که در آن آرامش دارید؛
- چه‌چیزهایی باعث استرس شما می‌شوند؟ از آنها دوری کنید؛
- سعی کنید از محرک‌هایی که باعث واکنش شدید در شما می‌شوند دوری کنید (مثل فیلم‌ها یا افراد مخرب)؛
- در برنامه روزانه‌تان تجربیات مثبت را جای دهید و مثبت‌اندیش باشید. این کار برای مقابله با استرس روزانه کمکتان می‌کند؛
کلام آخر؛ فرد فوق حساس بیمار نیست
افراد فوق حساس همه‌چیز را عمیق‌تر احساس می‌کنند. این موضوع نه اختلال رفتاری است و نه مشکل روانی! این افراد با کوچک‌ترین شادی‌ها حال خوبی پیدا می‌کنند و با کوچک‌ترین دغدغه‌ها استرس می‌گیرند. تنها نکته مهم برای آدم فوق حساس این است که کنترل احساسات و مدیریت واکنش‌هایش را یاد بگیرد تا در عملکرد او اختلالی ایجاد نشود.
در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و رفتار شما به‌وجود می‌آورد. اگر احساس افسردگی دارید، حتما با کمک یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ارتباط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
سلام.مطالبتون خیلی مفید بود
من با خوندن این مطالب بیشتر خودمو شناختم و فهمیدم که حساسیت بیش از حدم تقصیر خودم نیست اما واقعا ناراحتم که با این خصلت هم خودم و هم دیگران رو اذیت میکنم. و اینکه میتونین اضافه کنین که مثلا من به عنوان یه همچین آدمی همیشه سعی میکنم جلوی بقیه خودمو یه فرد شاد و شوخ و از همه مهمتر مستقل نشون بدم.کلا همیشه سعی دارم بقیه ازم خوششون بیاد.
سلام صباجان. همه افراد دوست دارند بقیه رو تحت تأثیر قرار بدن، اما افراط در این مسئله به خودت آسیب میرسونه. به نظر من بهتره قبل از اینکه برای جلب رضایت دیگران تلاش کنی، خودت رو بشناسی و زندگی که دوست داری رو برای خودت بسازی و در اولویت‌های بعدی بری سراغ انتظارات افراد مهم زندگیت.
اگر هم از نظر خودت بیش از اندازه برای جلب رضایت دیگران تلاش می‌کنی و داری به این خاطر آسیب می‌بینی، بهتره با روانشناس مشورت داشته باشی تا به صورت تخصصی راهنمایی بشی.
سلام وقت بخیر . ممنون از اطلاعاتتون. یک اشتباه توی متنتون رخ داده بود خواستم یادآور بشم و ازتون بخوام که درستش کنید.
خط دوم تیتر(زمانی که برنامه روزانه فشرده می شود) شما نوشتید اختلال. این اشتباه برداشت خواهد شد درسته که تمام طول مقاله گفتین که بیماری یا اختلال نیست . اما اینجا از این کلمه که احساس می کنم سهوا بوده، استفاده شده.
سلام. ممنون از دقت و توجه شما. اصطلاح «اختلال» که کم و بیش در طول مقاله وجود داره، بخاطر جستجوی افراد در موتورهای جستجو هست. افراد با این دیدگاه که فوق حساس بودن یک اختلال هست، درباره اون جستجو می‌کنند، اما وقتی به مقاله ما می‌رسند، توضیح داده شده که این اختلال نیست و یه ویژگیه که بعضی از افراد اون رو دارند.
سلام مطلب خیلی مفیدی بود خیلی ممنون
همسر من دقیقا همچین شخصیتی رو دارن یعنی همه ی موارد راحع بهشون صدق میکنه الان سوالم اینه که من چجوری باید در مقابلشون رفتار کنم مثلا سر موضوعاتی ناراحت میشن که واسه من اصلا مهم نیست اوایل میگفتم این که مهم نیست اما الان دیگه نمیگم ولی خوب بازم اون ناراحتی ها هست من باید چکار کنم ؟ مثلا اگه یه روز شلوغ داشته باشه وقتی میاد خونه کاملا تو خودشه و حرف نمیزنه یا اگه حرف بزنه خوب باهم حرف نمیزنه ولی وقتی حالش خوب میشه معذرت خواهی میکنه درسته که من باید درک کنم و تا الانم سعی کردم درک کنم ولی خوب اون ناراحتیش به منم منتقل میشه بعد از اون حال منم بد میشه و من نمیدونم باید چکار کنم چجوری رفتار کنم به عنوان شخص مقابل همچین شخصی که هم خودش حالش بهتر بشه هم من .آخه دقیقا من آدمی هستم برعکس همسرم و خیلی به موضوعات فکر نمیکنم واسه همین یکم درکش واسم سخته اصلا وقتی داره از یه مشکلی حرف میزنه من نمیدونم باید در مقابلش چی بگم ممنون میشم اگه یکم راهنماییم کنید 🙏🏻
سلام زینب جان. در وهله اول اینکه اگر احساس می‌کنید فوق حساس بودن همسرتون داره به رابطه‌تون آسیب میرسونه، بهتره با زوج‌درمانگر مشورت داشته باشید تا بتونید آسیب‌ها رو شناسایی کنید و اون‌ها رو حل کنید. اما اگر احساس می‌کنید می‌تونید فوق حساس بودن همسرتون رو درک کنید و باهاش کنار بیاید، مدیریت رابطه براتون ساده‌تر میشه. وقتی شما و همسرتون آروم هستید، درباره تعارض‌ها صحبت کنید تا هم شما به شناخت دقیق‌تری از ایشون برسید و هم ایشون متوجه بشن که شما قصد ناراحت کردنشون رو ندارید. در نهایت، گذشت از طرف شما در زمان‌هایی که همسرتون نسبت به موضوعی حساس شدند، به بهبود رابطه‌تون کمک میکنه.
لازمه ذکر کنم من فقط نویسنده این مقاله هستم و تخصصی در زمینه درمانگری و روانشناسی ندارم. پیشنهاداتی که دادم نظر شخصی من هستند که با توجه به تجربه‌ها و اطلاعاتی که در طی تحقیق و بررسی برای این مقاله به دست آوردم، ارائه‌شون دادم. امیدوارم شاد و خوشبخت باشید.