بیماری های تنفسی به حالتی گفته می‌شود که در آن، هنگام نفس کشیدن احساس ناراحتی می‌کنید و نمی‌توانید تنفسی کامل داشته باشید. این بیماری‌ها ممکن است به‌طور ناگهانی یا به‌مرور زمان به‌سراغ شما بیایند. مشکل در تنفس ممکن است بر اثر استرس یا اضطراب نیز ایجاد شود. نفس‌تنگی مداوم یا مشکلات تنفسی ناگهانی و شدید شاید نشانه نوعی بیماری جدی باشند. به همین دلیل، مهم است که با انواع بیماری های تنفسی آشنا باشید و در صورت تجربه‌کردن علائم، به پزشک مراجعه کنید. با ما همراه باشید.
شناخت الگوهای تنفسی؛ چگونه از نوع تنفسمان بفهمیم بیماریم؟
ریتم نفس شما اطلاعات زیادی درباره سلامتتان به شما می‌گوید. منظور از ریتم تنفس تعداد نفس‌های شما در ۱ دقیقه است و در حالت عادی باید بین ۱۲ تا ۲۰ تنفس باشد. الگوهای تنفسی انواع مختلفی دارند و هرکدام می‌توانند نشانه‌ای برای نوعی بیماری باشند.
۱. هایپرونتیلاسیون
از مشکلات تنفسی معمول هایپرونتیلاسیون است که به تنفس سریع گفته می‌شود. در این نوع تنفس، بدن شما کربن‌دی‌اکسید زیادی دفع می‌کند که موجب به‌هم‌خوردن تعادل ترکیبات خون می‌شود. هایپرونتیلاسیون ممکن است به‌دلایلی مانند ورزش، اضطراب یا آسم به وجود بیاید.
این الگوی تنفسی ممکن است باعث احساس ضعف، سرگیجه یا سردرگمی شود. درمان معمول این شرایط نفس‌کشیدن در پاکتی کاغذی است تا در هنگام تنفس، مقداری کربن‌دی‌اکسید نیز وارد ریه شما شود. البته امروزه پزشکان پیشنهاد می‌کنند نفس عمیق بکشید یا جلوی دهان و یکی از سوراخ‌های بینی خود را بگیرید تا میزان هوا را کنترل کنید. اگر در پایین‌آوردن تنفس خود به مشکل برخوردید، کمک بخواهید.
۲. دیس‌پنه
این شرایط احساسی مانند نفس‌تنگی به شما خواهد داد. انگار بدنتان نمی‌تواند اکسیژن کافی دریافت کند. دیس‌پنه از نشانه‌های معمول بیماری‌های قلبی و ریوی است و حتی شاید از علائم بیماری‌هایی مانند حمله آسم یا حمله قلبی باشد. اگر به‌صورت ناگهانی احساس نفس‌تنگی کردید، به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید. این حالت در ارتفاعات بالا، سلامت جسمانی کم و چاقی مفرط هم رخ می‌دهد. در این شرایط، پزشک ممکن است تمرینات تنفسی یا ماسک اکسیژن برای شما تجویز کند.
۳. برادی‌پنه
برادی‌پنه زمانی رخ می‌دهد که آهسته‌تر از زمان عادی نفس می‌کشید. این کار باعث می‌شود اکسیژن کافی دریافت نکنید. این الگوی تنفسی ممکن است مربوط به بیماری‌هایی باشد که بر متابولیسم شما تأثیر می‌گذارند یا بیماری‌هایی مانند اوردوز دارو یا مواد مخدر، مسمومیت با کربن‌مونوکسید یا قطع تنفس در خواب.
۴. تاکی‌پنه
این شرایط برخلاف برادی‌پنه است. شما سریع‌تر از حالت عادی نفس می‌کشید و ممکن است نشانه نوعی بیماری باشد که میزان اکسیژنی را که از ریه‌های خود دریافت می‌کنید محدود می‌کند. از این بیماری‌ها می‌توان به ذات‌الریه یا سینه‌پهلو و بیماری مزمن انسدادی ریه اشاره کرد. البته این اختلال در افرادی با چاقی مفرط یا نوزادانی که بیماری تنفسی دارند نیز دیده می‌شود.
۵. هایپرپنه
هایپرپنه هنگامی رخ می‌دهد که شما با تنفس سریع‌تر یا عمیق‌تر، هوای بیشتری به ریه‌های خود وارد می‌کنید. این شرایط شاید به‌دلیل ورزش یا شرایطی پزشکی ایجاد شود که دریافت اکسیژن را برای ریه‌های شما دشوار می‌کند، مثلا ایست قلبی یا پاسخ ایمنی کاذب در بدن.
۶. تنفس کاسمال
این الگوی تنفسی باعث تنفس‌های سریع و عمیق می‌شود و ممکن است در افراد دیابتی رخ دهد. اگر به دیابت مبتلا باشید، بدن شما درست از قندها برای تأمین انرژی استفاده نمی‌کند. در ازای آن، از چربی‌های ذخیره شده استفاده می‌شود. این امر ممکن است موجب افزایش اسید خون شما شود و بدنتان برای برقراری تعادل، کربن‌دی‌اکسید بیشتری دفع می‌کند. به همین دلیل است که تنفس شما عمیق‌تر و سریع‌تر خواهد بود. به‌دلیل واکنش‌های شیمیایی درون بدن شما، تنفس کاسمال ممکن است باعث میوه‌ای‌شدن بوی دهان شما شود.
بیماری های تنفسی که از مشکلات ریوی ایجاد می‌شوند
مشکلات ریوی زیادی هستند که به دشواری در تنفس منجر می‌شوند. بسیاری از این موارد نیز به مراقبت پزشکی نیاز دارند. در ادامه، مهم‌ترین موارد را برای شما شرح خواهیم داد.
۱. آسم
آسم به تورم و باریک‌شدن راه‌های هوایی گفته می‌شود که شاید به علائم زیر منجر شود:
- نفس‌تنگی؛
- سرفه‌کردن؛
- خس‌خس سینه؛
- گرفتگی قفسه سینه.
آسم بیماری شایعی است که شدت‌های مختلفی دارد.
۲. ذات‌الریه
ذات‌الریه نوعی عفونت ریوی است که باعث تورم و تجمع مایعات و چرک در ریه می‌شود. بیشتر انواع این بیماری واگیردارند. همچنین، ذات‌الریه می‌تواند کشنده باشد؛ پس مراقبت پزشکی سریع ضروری است. علائم این بیماری:
- لرز؛
- تب؛
- سرفه؛
- عرق‌کردن؛
- نفس‌تنگی؛
- درد ماهیچه؛
- خستگی مفرط؛
- درد قفسه سینه.
۳. بیماری مزمن انسدادی ریه
این بیماری، که به‌طور اختصاری با نام COPD نیز شناخته می‌شود، به گروهی از بیماری های تنفسی اشاره دارد که کارکرد ریه را مختل می‌کنند. از علائم این بیماری، که با سیگارکشیدن طولانی‌مدت نیز ایجاد می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرفه مکرر؛
- خس‌خس سینه؛
- تولید خلط بیشتر؛
- گرفتگی در قفسه سینه؛
- کاهش سطح اکسیژن خون.
۴. آمبولی ریه
آمبولی ریه انسدادی در یک یا چند سرخرگ ریه است. این انسداد معمولا از ایجاد لخته‌ای در بدن ناشی می‌شود که این لخته می‌تواند از پا یا لگن به ریه رسیده باشد. این بیماری ممکن است زندگی شما را در خطر قرار دهد؛ پس باید با دیدن این علائم به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید:
- سرفه؛
- تورم پا؛
- سرگیجه؛
- بیهوشی؛
- تعریق شدید؛
- خس‌خس سینه؛
- آبی‌شدن پوست؛
- درد قفسه سینه؛
- ضربان قلب بسیار شدید.
۵. فشار خون ریوی
فشار خون ریوی به فشار خون بالا در رگ‌هایی گفته می‌شود که به ریه‌ها می‌رسند. این بیماری معمولا به‌دلیل باریک یا سفت‌شدن این سرخرگ‌ها ایجاد می‌شود و ممکن است به ایست قلبی منجر شود. علائم این شرایط شامل موارد زیر هستند:
- نفس‌تنگی؛
- خستگی مفرط؛
- مشکل در ورزش؛
- درد قفسه سینه.
در صورت ادامه‌یافتن شرایط، علائم آن با آمبولی ریه یکی خواهد بود. بیشتر افرادی که فشار خون ریوی مبتلا می‌شوند به‌مرور زمان دچار نفس‌تنگی می‌شوند. در صورت تجربه علائمی مانند نفس‌تنگی، درد قفسه سینه و بیهوشی، باید حتما به پزشک مراجعه کرد.
۶. خروسک (Croup)
خروسک یکی از بیماری های تنفسی است که عفونت مزمن ایجادش می‌کند. این بیماری به‌دلیل سرفه خاص پارس‌مانند خود متمایز است. کودکان بین ۶ ماه تا ۳ سال بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند و در صورت مشاهده علائم، باید به‌سرعت تحت مراقبت پزشکی قرار گیرند.
۷. عفونت اپی‌گلوت (زبان کوچک)
عفونت اپی‌گلوت به تورم ناشی از عفونت زبان کوچک گفته می‌شود که در جلوی نای قرار دارد. این بیماری ممکن است کشنده باشد. در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:
- لرز؛
- تب؛
- گلودرد؛
- پوست آبی؛
- گرفتگی صدا؛
- بیرون‌ریختن بزاق دهان؛
- صداهای غیرعادی در تنفس؛
- مشکل در تنفس و قورت‌دادن.
با واکسیناسیون آنفولانزا نوع ب می‌توان از یکی از دلایل شایع ابتلا به اپی‌گلوت جلوگیری کرد. این واکسن معمولا به کودکان زیر ۵ سال داده می‌شود، زیرا بزرگ‌سالان کمتر به آنفولانزا نوع ب مبتلا می‌شوند.
بیماری های تنفسی که از مشکلات قلبی ایجاد می‌شوند
شما در صورت ابتلا به بیماری قلبی، ممکن است علائم تنفسی نیز تجربه کنید. دلیل آن تلاش قلبتان برای رساندن خون حاوی اکسیژن به سراسر بدن است. اختلالات قلبی زیادی هستند که می‌توانند علائم تنفسی به همراه داشته باشند:
۱. بیماری سرخرگ‌های کرونری
بیماری سرخرگ‌های کرونری به بیماری‌ای گفته می‌شود که بر سرخرگ‌هایی که مسئول تأمین خون قلب‌اند تأثیر می‌گذارد و باعث سخت یا باریک‌شدن آنها می‌شود. این شرایط ممکن است به کاهش خون‌رسانی قلب منجر شود، که ممکن است آسیب دائمی به عضلات و سلامت قلب وارد کند. از علائم آن می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- حمله قلبی؛
- درد قفسه سینه.
۲. بیماری قلبی مادرزادی
بیماری قلبی مادرزادی، که گاهی به‌عنوان نقص قلبی مادرزادی نیز شناخته می‌شود، به مشکل ارثی در ساختار و عملکرد قلب گفته می‌شود. این بیماری موجب علائم زیر می‌شود:
- تنگی نفس؛
- تنفس مشکل؛
- ریتم قلبی نامنظم.
۳. بی‌نظمی در ضربان قلب
بی‌نظمی در ضربان قلب به انواع ضربان‌های نامنظمی اشاره دارد که ریتم و تپش قلبی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و موجب ضربان بسیار سریع یا بسیار آهسته می‌شوند. افرادی که بیماری‌های قلبی زمینه‌ای دارند بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند.
۴. نارسایی احتقانی قلب
این بیماری هنگامی رخ می‌دهد که ماهیچه‌های قلبی ضعیف می‌شوند و قابلیت خون‌رسانی کافی به بدن را ندارند. این شرایط معمولا موجب جمع‌شدن مایعات درون و اطراف ریه‌ها می‌شود. باید بدانید که حمله قلبی و مشکلات دریچه قلبی نیز می‌تواند بر تنفس شما تأثیرگذار باشد.
عوامل دیگری که موجب بیماری های تنفسی می‌شوند
۱. مشکلات محیطی
عوامل محیطی که می‌توانند بر تنفس شما مؤثر باشند شامل موارد زیر می‌شوند:
- استرس و اضطراب؛
- حساسیت به خاک، کپک یا گرده گل؛
- گرفتگی راه‌های هوایی بر اثر گرفتگی بینی یا خلط گلو؛
- کاهش دریافت اکسیژن در صورت صعود به ارتفاعات بالا.
۲. فتق هیاتال
فتق هیاتال زمانی رخ می‌دهد که قسمت بالایی شکم از دیافراگم عبور می‌کند و وارد قفسه سینه می‌شود. افرادی که این بیماری را تجربه می‌کنند علائم زیر نیز دارند:
- سوزش قلب؛
- درد قفسه سینه؛
- مشکل در بلعیدن.
برای درمان فتق هیاتال کوچک، از دارو و تغییر سبک زندگی استفاده می‌شود. منتها در موارد شدیدتر، ممکن است به جراحی نیاز باشد.
چه افرادی در معرض بیماری های تنفسی قرار دارند؟
در صورت وجود موارد زیر، احتمال ابتلا به بیماری های تنفسی در شما زیاد است:
- حساسیت؛
- استرس دائم؛
- بیماری مزمن ریوی یا قلبی.
همچنین، چاقی مفرط می‌تواند احتمال ابتلا به مشکلات تنفسی را افزایش دهد. در صورتی که فعالیت‌های فیزیکی شدیدی داشته باشید، مخصوصا در صورت فعالیت در ارتفاعات بالا، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری تنفسی قرار می‌گیرید.
علائم احتمالی بیماری های تنفسی
اصلی‌ترین نشانه بیماری تنفسی این است که احساس کنید نمی‌توانید به‌اندازه کافی نفس بکشید. بعضی علائم دیگر:
- تنفس سریع‌تر؛
- تعریق بیش‌ازحد؛
- خس‌خس سینه؛
- آبی‌شدن ناخن‌ها یا لب‌ها؛
- ظاهری خاکستری یا رنگ‌پریده؛
- باز و بسته شدن سوراخ‌های بینی.
در صورتی که اختلالات تنفسی شما ناگهانی ایجاد شدند، به پزشک مراجعه کنید. اگر متوجه شدید که فردی تنفس بسیار آرام دارد یا تنفس آن قطع شده، به‌سرعت او را به مراقبت‌های پزشکی برسانید. برخی علائم دیگر که اختلالات تنفسی را همراه می‌کنند و می‌توانند نشانه کمبود اکسیژن یا حمله قلبی باشند:
- تب؛
- گرفتگی گلو؛
- خس‌خس سینه؛
- سرفه پارس‌مانند؛
- درد یا فشار قفسه سینه؛
- تنگی نفسی که شما را از خواب بیدار کند؛
- تنگی نفسی که شما را به صاف نشستن وادارد.
تشخیص بیماری های تنفسی
برای یافتن دلیل اختلال در تنفس، باید با پزشک مشورت کنید. پزشکان درباره زمان شروع بیماری، شدت آن و تأثیر فعالیت فیزیکی سؤال می‌کنند. پس از بررسی تاریخچه پزشکی شما، راه‌های هوایی، ریه و قلب شما معاینه می‌شود. بر اساس معاینه فیزیکی شما، پزشک ممکن یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را تجویز کند:
- آزمایش خون؛
- اکوکاردیوگرام؛
- سی‌تی‌اسکن؛
- الکتروکاردیوگرام؛
- آزمایش عملکرد ریوی؛
- عکس‌برداری قفسه سینه.
همچنین، ممکن است پزشک شما یک آزمایش ورزش تجویز کند تا کارکرد ریه و قلب شما را در حال فعالیت فیزیکی بسنجد.
روش‌های درمانی
درمان بیماری های تنفسی به دلیل زمینه‌ای بیماری بستگی دارد.
۱. تغییر در سبک زندگی
اگر گرفتگی بینی، ورزش بسیار شدید یا پیاده‌روی در ارتفاعات باعث علائم شما شده، با تغییرات کوچک به زندگی عادی خود برمی‌گردید. این علائم با خوب‌شدن سرماخوردگی یا توقف ورزش شدید و فعالیت در ارتفاع از بین می‌روند.
۲. کاهش استرس
اگر مشکلات تنفسی شما به‌دلیل استرس است، می‌توانید با روش‌هایی خود را با این استرس وقف دهید. از این روش‌ها می‌توان به مدیتیشن، مشاوره و ورزش اشاره کرد. همچنین، گوش‌کردن به موسیقی و صحبت‌کردن با دوستانتان می‌تواند باعث بهبود روحیه و تمرکز شما شود.
۳. دارو
بعضی علائم تنفسی نشانه نوعی بیماری قلبی یا ریوی شدیدترند. در این صورت، پزشک شما ممکن است دارو یا روش‌های درمانی دیگری تجویز کند؛ برای مثال، اگر به آسم مبتلا هستید، ممکن است لازم باشد به‌سرعت بعد از تجربه علائم، از اسپری تنفسی استفاده کنید.
اگر به حساسیت مبتلا هستید، پزشک برای شما آنتی‌هیستامین تجویز می‌کند تا واکنش بدنتان را کمتر کند. همچنین، به شما پیشنهاد می‌شود از عوامل حساسیت‌زا دوری کنید. در موارد شدیدتر، ممکن است به اکسیژن‌درمانی، دستگاه تنفس یا درمان‌های دیگری در بیمارستان نیاز باشد.
سخن پایانی
اختلال در تنفس ممکن است خطر زیادی برای شما ایجاد کند یا نشانه نوعی بیماری جدی باشد. در صورت تجربه هر علائمی باید پزشک مراجعه کنید و تحت درمان قرار گیرید. شاید توجه به این علائم تنفسی، با آشکار‌کردن بیماری‌ای شدیدتر، جان شما را نجات دهد.
