آزمایش خون یکی از روش‌های بسیار مؤثر برای اطمینان از کارکرد درست بدن و تشخیص بیماری است. اگر منظم آزمایش خون بدهید، متوجه تغییرات بدن خود در گذر زمان می‌شوید و می‌توانید برای سلامتی خود تصمیمات درست و به‌موقع بگیرید. در ادامه شما را با انواع آزمایش خون، نحوه انجام آن‌ها و اطلاعاتی که به شما می‌دهند آشنا می‌کنیم. این مقاله را از دست ندهید.
آزمایش خون چیست؟
آزمایش خون از اقدامات پزشکی رایج است که شاید بخش ثابتی از معاینه دوره‌ای شما باشد. با اینکه بیشتر آزمایش‌های خون به آمادگی خاصی نیاز ندارند، برای بعضی از آن‌ها لازم است ۸ تا ۱۲ ساعت پیش از آزمایش چیزی نخورید.
برای آزمایش خون کمی خون از شما گرفته می‌شود. این خون معمولا با استفاده از سرنگ از دست شما کشیده می‌شود یا ممکن است با سوراخ‌کردن نوک انگشت شما به دست بیاید. کارکنان آزمایشگاه این نمونه خون را بررسی می‌کنند و در صورت نیاز، سلول‌های خونی از مایع پلاسمای خون جدا می‌شوند.
پزشک می‌تواند با استفاده از نتیجه آزمایش خون علائم بیماری را تشخیص بدهد یا از تشخیصش مطمئن بشود. کاربردهای آزمایش خون برای پزشکان:
- اطمینان از عملکرد صحیح اعضایی مانند کبد، کلیه، تیروئید و قلب؛
- تشخیص بیماری‌هایی مانند سرطان، ایدز، دیابت، کم‌خونی و بیماری عروق قلبی؛
- تشخیص خطر بیماری قلبی؛
- اطمینان از اثر داروهایی که مصرف می‌کنید؛
- ارزیابی لخته‌شدن خون شما.
چه زمان‌هایی انجام آزمایش خون لازم است؟
معمولا پزشکتان به شما پیشنهاد می‌کند که حداقل سالی یک بار آزمایش خون بدهید. البته دلایل مهم زیادی برای انجام بیشتر آزمایش خون وجود دارند:
- علائم غیرعادی و دائمی که ممکن است هر چیزی از قبیل خستگی، اضافه وزن غیرعادی یا دردی جدید باشند.
- برای بهبود وضع سلامتی، مثلا دانستن میزان عناصر مختلف موجود در خون، از جمله میزان کلسترول اشباع و غیراشباع، راهنمایی برای تغییر رژیم غذایی یا برنامه ورزشی شماست. با دانستن وضع سلامت خود می‌توانید عادت‌های ناسالم را کنار بگذارید و بیشتر به مواد مغذی بدنتان توجه کنید.
- کاهش خطر بیماری یا عارضه‌ها، زیرا آزمایش خون منظم تقریبا نشانه‌های خطر هر نوع بیماری را در مراحل اولیه شناسایی می‌کند. بسیاری از بیماری‌های ریوی، قلبی و کلیوی با آزمایش خون تشخیص داده می‌شوند.
پیشنهاد می‌شود برای بهبود سلامت این آزمایش‌ها را به‌طور منظم انجام دهید:
- شمارش کامل خون یا CBC؛
- آزمایش متابولیک پایه؛
- آزمایش تیروئید؛
- تست میزان مواد مغذی برای آهن و ویتامین‌های دسته B.
انواع آزمایش خون
در معاینه روتین یا تشخیص بیماری، ممکن است این آزمایش‌ها برای شما تجویز شوند:
۱. آزمایش CBC یا شمارش کامل خون
در آزمایش CBC اجزای مختلف خون اندازه‌گیری می‌شوند، برای مثال:
- گلبول‌های قرمز خون؛
- گلبول‌های سفید خون؛
- هموگلوبین؛
- پلاکت‌ها؛
- میانگین اندازه گلبول‌های قرمز؛
- هماتوکریت، درصد حجمی گلبول‌های قرمز به کل خون.
خواندن آزمایش CBC
میزان عادی موارد زیر در این آزمایش نشانه سلامت است:
- گلبول‌های قرمز: در مردان ۴٫۳۲-۵٫۷۲ میلیون سلول در هر میکرولیتر ـ در زنان ۳٫۹۰-۵٫۰۳ سلول در هر میکرولیتر؛
- گلبول سفید: ۳۵۰۰ تا ۱۰۵۰۰ سلول در هر میکرولیتر؛
- پلاکت: ۱۵۰،۰۰۰ تا ۴۵۰،۰۰۰ در هر میکرولیتر؛
- هموگلوبین: در مردان ۱۳٫۵-۱۷٫۵ گرم در دسیلیتر و در زنان ۱۲-۱۵٫۵ گرم در دسیلیتر؛
- هماتوکریت: در مردان ۳۸٫۸-۵۰ درصد و در زنان ۳۴٫۹-۴۴٫۵ درصد.
میزان غیرعادی این موارد می‌تواند نشانه عارضه‌های زیر باشد:
- کمبود مواد مغذی، مانند ویتامین بی-۶ یا بی-۱۲؛
- کمبود آهن؛
- بیماری در مغز استخوان؛
- تورم بافت؛
- عفونت؛
- بیماری قلبی؛
- سرطان.
۲. آزمایش آنزیم‌های خون
در این آزمایش میزان آنزیم‌های خاص بدن اندازه گرفته می‌شوند. بدن برای کنترل واکنش‌های شیمیایی که درونش رخ می‌دهد از آنزیم‌ها کمک می‌گیرد.
تست آنزیم‌های خون به پزشک کمک کند بیماری‌هایی مانند حمله قلبی را تشخیص بدهد.
- اگر احتمال حمله قلبی وجود داشته باشد، میزان آنزیم قلبی تروپونین را اندازه می‌گیرند که تنها هنگام آسیب‌‌دیدن قلب ترشح می‌شود.
- آنزیم CPK-1 در ریه‌ها و مغز یافت می‌شود. مقادیر زیاد این آنزیم نشانه آسیب‌های مغزی یا سرطان است.
- از دیگر نشانه‌های حمله قلبی یا جراحت قلبی، آنزیم CKP-2 است.
- آنزیم CPK-3 در قلب شما یافت می‌شود و در اثر تورم ماهیچه، جراحت یا ورزش شدید ترشح می‌شود.
۳. آزمایش لخته‌شدن
در آزمایش لخته‌شدن، که به نام آزمایش انعقاد نیز شناخته می‌شود، پروتئین‌هایی بررسی می‌شوند که در انعقاد خون نقش دارند. این آزمایش در صورتی توصیه می‌شود که پزشک احتمال عارضه‌ای انعقادی را داده باشد.
اگر فردی از وارفارین یا سایر داروهای رقیق‌کننده خون استفاده کند، ممکن است پزشک آزمایش انعقاد خاصی را برای نظارت دوره‌ای تجویز کند.
نتایج این آزمایش برای تشخیص بیماری‌های زیر استفاده می‌شوند:
- سرطان خون میلوئیدی حاد؛
- هموفیلی (خونریزی بیش از حد)؛
- ترومبوز یا لخته‌شدن خون؛
- بیماری کبدی؛
- کمبود ویتامین K.
۴. آزمایش چربی خون
اگر پزشک بخواهد خطر ابتلا به بیماری عروق قلب یا سایر بیماری‌های مربوط به تجمع کلسترول در عروق را بررسی کند، باید آزمایش لیپوپروتئین یا چربی انجام بدهید. در این آزمایش اطلاعات زیر به دست می‌آیند:
- میزان کلسترول چربی‌های غیراشباع (کلسترول بد)؛
- میزان کلسترول چربی‌های اشباع (کلسترول خوب)؛
- میزان کل کلسترول؛
- میزان تری‌گلیسرید‌های خون.
خواندن آزمایش چربی خون
- میزان چربی اشباع: اگر بیشتر از ۶۰ میلی‌گرم در دسیلیتر باشد، زیاد است؛ در مردان اگر کمتر از ۴۰ میلی‌گرم در دسیلیتر باشد و در زنان اگر کمتر از ۵۰ میلی‌گرم در دسیلیتر باشد، کم است.
- میزان چربی غیراشباع: اگر بیشتر از ۱۶۰ میلی‌گرم در دسیلیتر باشد زیاد است. اگر کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم باشد، کم است.
پیش از انجام آزمایش لیپوپروتئین یا چربی، باید ۸ تا ۱۲ ساعت چیزی نخورید.
۵. آزمایش متابولیک پایه
آزمایش متابولیک پایه یا BMP میزان مواد شیمیایی مختلف در پلاسمای خون را تعیین می‌کند. این آزمایش به‌اسم آزمایش شیمیایی خون ۸ نیز شناخته می‌شود و اطلاعاتی درباره استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و اعضای بدن فراهم می‌کند.
در آزمایش متابولیک پایه میزان مواد زیر در خون بررسی می‌شود:
- الکترولیت‌ها؛
- کلسیم؛
- گلوکز؛
- سدیم؛
- پتاسیم؛
- کربن دی‌اکسید؛
- کلرید؛
- نیتروژن اوره خون؛
- کراتینین.
آزمایش BMP اطلاعات زیر را در اختیار شما قرار می‌دهد:
- میزان نامتعادل کلسیم: میزان کلسیم غیرعادی می‌تواند نشانه بیماری‌های زمینه‌ای مربوط به کلیهها، استخوان‌ها، سرطان، سوء‌تغذیه یا بیماری‌های دیگر باشد.
- میزان گلوکز خون: میزان غیرعادی گلوکز در خون می‌تواند نشانه ابتلا به دیابت یا خطر ابتلا به آن باشد. پیش از انجام این آزمایش نباید غذا بخورید.
- کلیهها: وجود مواد دفعی اضافی در خون، مانند نیتروژن اوره خون و کراتیتین، می‌تواند نشانه عارضه کلیوی باشد.
- الکترولیت‌ها: وجود میزان غیرعادی الکترولیت‌ها می‌تواند نشانه کم‌آبی یا بیماری‌های کلیوی باشد.
۶. آزمایش تیروئید
آزمایش تیروئید یا تست عملکرد تیروئید نشان می‌دهد که تیروئید شما چگونه بعضی هورمون‌ها را تولید می‌کند یا چه واکنشی به آن‌ها نشان می‌دهد. برای مثال:
- T3: این هورمون همراه با هورمون T4 ضربان قلب و حرارت بدن شما را تنظیم می‌کند.
- RU: تست T3 resin uptake اندازه می‌گیرد که هورمون اتصال تیروکسین به گلوبین چگونه موجب اتصال می‌شود.
- T4: تیروکسین یا T4 به همراه T3 سوخت‌وساز و رشد شما را تنظیم می‌کند.
- هورمون محرکه تیروئید یا TSH: این ماده به تنظیم میزان هورمون‌های ترشح‌شده از تیروئید شما کمک می‌کند.
میزان عادی این هورمون‌ها:
- T3: به میزان ۱۰۰-۲۰۰ نانوگرم در هر دسیلیتر خون؛
- T3RU: به میزان هورمون T3 بستگی دارد. اگر میزان T3 کم باشد، مقدار آن زیاد خواهد بود و برعکس؛
- T4: به میزان ۵-۱۲میکروگرم در دسیلیتر؛
- TSH: تا ۰.۴-۴ میلی‌‌واحد جهانی بر لیتر.
۷. آزمایش کشت خون
آزمایش کشت خون به پزشک شما کمک می‌کند عفونت‌های خونی را تشخیص بدهد. در صورتی این آزمایش برای شما تجویز می‌شود که دکترتان فکر کند به نوعی عفونت مبتلا هستید. علائم زیر می‌توانند نشانه عفونت باشند:
- تب یا لرز؛
- خستگی مفرط؛
- ادرار کمتر از حالت عادی؛
- تهوع؛
- گیجی؛
- تپش قلب یا تنفس سریع؛
- تورم در قسمت‌های مختلف بدن؛
- افت شدید فشار خون.
در این آزمایش نمونه خون با ماده کشت مخلوط می‌شود تا باکتری‌های موجود در خون شما (در صورت وجود) سریع‌تر رشد کنند.
پیش از انجام کدام آزمایش‌ها باید ناشتا باشید؟
هر چیزی که می‌خورید و می‌نوشید شامل ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و سایر مواد مغذی می‌شود که میزان بعضی عناصر را در خون شما ناگهان افزایش یا کاهش می‌دهد.
۸ تا ۱۲ ساعت غذانخوردن پیش از آزمایش خون موجب می‌شود که این متغیر‌ها تأثیری بر نتایج آزمایش نداشته باشند. آزمایش‌های رایجی که برای انجام‌دادنشان لازم است قبلشان غذا نخورید:
- آزمایش‌های چربی خون؛
- آزمایش‌های قند خون؛
- عملکرد کبد؛
- عملکرد کلیه؛
- آزمایش متابولیک پایه؛
- تست گلوکز.
آزمایش خون عادی چگونه انجام می‌شود؟
معمولا آزمایش خون در آزمایشگاه یا مطب دکتر انجام می‌شود و تنها چند دقیقه وقت می‌گیرد. برای انجام آزمایش خون، پرستار یا تکنسین آزمایشگاه:
۱. ناحیه‌ای از دست را که از آن خون می‌گیرند تمیز می‌کند.
۲. یک کش پلاستیکی بالای بازوی شما می‌بندد که رگ‌ها بهتر دیده شوند.
۳. سوزن سرنگ را آرام وارد رگ شما می‌کند تا خون جمع‌آوری شود.
۴. سوزن سرنگ را از دست شما بیرون می‌کشد و کش پلاستیکی را باز می‌کند و آزمایش تمام می‌شود.
۵. محل خون‌گیری را با یک پنبه تمیز می‌پوشاند و رویش چسب می‌زند.
خطرات آزمایش خون
خطرات آزمایش‌های معمول اندک‌اند:
- درد و ناراحتی در محل ورود سوزن سرنگ؛
- غش‌کردن به‌علت از دست دادن خون؛
- پاره‌شدن رگ.
سخن پایانی
آزمایش خون یکی از بهترین روش‌های پیشگیری است. پزشک شما می‌تواند برای معاینه‌های دوره‌ای یا در صورت احتمال ابتلا به بیماری خاص، آزمایش خون را به شما توصیه کند. این آزمایش‌ها تقریبا بی‌خطر هستند و برای ارزیابی سلامت بسیار مفیدند.
با اطلاع از این مطالب و مشورت با پزشک خود می‌توانید آزمایش‌های ذکرشده را در برنامه مراقبت از خود قرار بدهید تا سالم‌تر باشید و زندگی‌تان بهتر شود.
