بزرگ علوی؛ زندگی نامه + معرفی ۵ اثر ماندگار او

بی‌شک داستان‌نویسی ایران مدیون نویسنده‌‌ای تأثیرگذار چون بزرگ علوی است. بزرگ علوی و صادق هدایت در کنار جمالزاده، تحولی در داستان‌نویسی ایجاد کردند. بزرگ علوی را به داستان‌های اجتماعی و رئالیستی‌اش می‌شناسیم، داستان‌هایی مانند چشم‌هایش، چمدان و گیله مرد. اگر اهل داستان کوتاه باشید، حتما از زبان ساده و شخصیت‌های آشنا و دغدغه‌های اجتماعی داستان‌های بزرگ علوی لذت می‌برید. معرفی امروز به بزرگ علوی و آثار او اختصاص دارد.

زندگی بزرگ علوی

بزرگ علوی با نام کامل سید مجتبی بزرگ علوی،‌ سال ۱۲۸۲ در تهران متولد شد. در جوانی برای تحصیل در رشته علوم تربیتی و روان‌شناسی در دانشگاه مونیخ راهی آلمان شد. او پس از فارغ‌التحصیلی به ایران بازگشت و در کنار تدریس، به روزنامه‌نگاری مشغول شد. رشته تحصیلی وی و پس از آن شغل روزنامه‌نگاری‌ بیشترین تأثیر را بر نوشته‌های او داشتند. روزنامه‌نگاری سبب شده بود از همه مسائل اجتماعی و سیاسی کشور باخبر باشد و اقشار مختلف جامعه را به‌خوبی بشناسد. از طرفی شخصیت‌پردازی‌های او در داستان‌هایش نشان از شناخت عمیق او از آدم‌ها دارد. ترکیب این ۲ نقطه قوت با زبان ساده‌ای که به کار می‌گرفت، داستان‌های دل‌نشین اجتماعی‌اش را شکل می‌دادند.

علوی در سال ۱۳۱۶ به‌اتهام نزدیک‌بودن به کمونیست‌ها محاکمه و روانه زندان شد. پس از گذراندن سال‌ها اسارت، برای بار دوم به آلمان مهاجرت کرد و تدریس در دانشگاه و البته نوشتن را از سر گرفت. او در سال ۱۳۷۵ در ۹۳سالگی در برلین درگذشت. در ادامه، با تعدادی بهترین آثار او آشنا می‌شویم.

آثار بزرگ علوی

۱. چشم‌هایش

احتمالا چشمهایش برزگ علوی معروف‌ترین اثر اوست. این اثر در سال ۱۳۳۱ منتشر شد و درباره هنرمندی مبارز است که درگیر فعالیت‌های سیاسی علیه حکومت و البته ماجرایی عاشقانه با زنی به‌نام فرنگیس می‌شود.

داستان از یکی از تابلوهای به‌جامانده از استاد ماکان آغاز می‌شود که مرموزترین اثر او به‌ شمار می‌رود و حرف و حدیث درباره‌اش زیاد است. شخصی که در سراسر داستان او را به‌عنوان آقای ناظم می‌شناسیم در پی کشف راز این تابلوست.

بزرگ علوی چشمهایش را با مرگ شخصیت اصلی آغاز می‌کند و داستان چنان رازآلود و هیجان‌انگیز است که مخاطب را مشتاق خواندن ادامه داستان می‌کند. این یکی از شگردهای داستان‌نویسی است که بزرگ علوی به‌خوبی از آن بهره می‌برد و این کتاب را به یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین داستان‌های دهه ۴۰ تبدیل می‌کند. از دیگر نقاط قوت کنجکاو نگه داشتن مخاطب در سراسر داستان تا رسیدن به پاسخ معماست. اگر از علاقه‌مندان به داستان‌های دهه ۴۰ هستید، این کتاب پیشنهاد ما به شماست.

آقای ناظم، بعضی چیزها را نمی‌شود گفت. بعضی چیزها را احساس می‌کنید. رگ و پی شما را می‌تراشد، دل شما را آب می‌کند، اما وقتی می‌خواهید بیان کنید می‌بینید که بی‌رنگ و جلاست. مانند تابلویی است که شاگردی از روی کار استاد ساخته باشد. عینا همان تابلوست. اما آن روح، آن چیزی که دل شما را می‌فشارد، در آن نیست.

۲. چمدان

چمدان اولین اثر بزرگ علوی است که در سال ۱۳۱۳ منتشر شد. این کتاب شامل ۷ داستان کوتاه است که «چمدان» یکی از آنهاست. هدف همه داستان‌های این کتاب نشان‌دادن تصویر ایران آن روزهاست که اغلب هم تلخ هستند.

داستان «چمدان» که عنوان کتاب از آن گرفته شده درباره مردی است که باید چمدان پدرش را به دستش برساند. این کتاب از نخستین داستان‌های کوتاه ادبیات معاصر به‌ شمار می‌رود و جایگاهی مهم در ادبیات معاصر ما داشته است.

زیبایی زندگی در همین ندانستگی است، در همین امید که فردا بهتر خواهد شد، دنیا آرام‌تر، زیباتر خواهد شد.

۳. گیله مرد

«گیله مرد» مجموعه داستان کوتاه دیگری از بزرگ علوی است که شامل ۹ داستان می‌شود. داستان «گیله مرد» درباره کشاورزی گیلانی است که علیه حکومت مبارزه می‌کند. نویسنده ما را وقتی وارد داستان زندگی گیله مرد می‌کند که توسط ۲ مامور حکومتی در حال انتقال به پاسگاه است. صغری، همسر گیله مرد، را حکومتی‌ها کشته‌اند و گیله مرد عزادار حالا خود نیز گرفتار زندان شده است. گفت‌وگوهای درونی گیله مرد از قسمت‌های تأثیرگذار داستان است که نشان می‌دهد نویسنده در شخصیت‌پردازی و بیان درونیات شخصیت اصلی تا چه اندازه موفق بوده است. آنچه در مسیر پاسگاه بر گیله مرد می‌گذرد تصویری زنده،‌ تلخ و ملموس برای مخاطب است که همگی نشان از قلم زیبای بزرگ علوی در بازتاب مسائل اجتماعی و سیاسی زمانه خودش دارد.

می‌خواستیم به شما بگوییم: تصور نکنید، آنچه کرده‌اید فراموش شده. مردم صبر و حوصله دارند، اما فراموش نمی‌کنند.

۴. میرزا

«میرزا» شامل ۶ داستان کوتاه است که در دهه ۴۰ تا ۵۰ نوشته شده‌اند، یعنی زمانی که بزرگ علوی به آلمان مهاجرت کرده بود. موضوع داستان میرزا و سبک آن مثل سایر آثار علوی واقع‌گرایانه و اجتماعی است. جامعه‌ای که بزرگ علوی این بار سراغش رفته است مهاجرانی هستند که ظاهرا به‌میل خود در خارج از ایران زندگی می‌کنند، اما این مهاجرت واقعا چقدر اختیاری بوده است؟ علوی در این اثر مانند همیشه نشان می‌دهد که تا چه اندازه به مسائل اجتماعی توجه دارد. اگر از علاقه‌مندان به آثار بزرگ علوی هستید، خواندن این کتاب خالی از لطف نخواهد بود.

گفتم که او در شهری در مرکز اروپا زندگی می‌کند. «زندگی» اصطلاح قلمبه‌ای است و با آنچه که به سر او آمده و می‌آید و به خدا می‌داند خواهد آمد، اصلا جور نیست. اول دفعه که حس کردم آواره فراری است وحشتم گرفت.

۵. ورق‌پاره‌های زندان

داستان‌های این کتاب همان‌طور که از عنوانش هم پیداست درباره زندانیان است. هر داستان به یک زندانی و ماجرای زندانی‌شدن و زندگی‌اش مربوط می‌شود. هرکس به جرم و دلیل متفاوتی در زندان است و هر داستان ما را به دل یک زندگی می‌برد. فضاسازی‌ خوب و نزدیک‌بودن نویسنده به شخصیت‌ها متأثر از تجربه شخصی او از سال‌های حضورش در زندان است.

به ما در زندان پول نمی‌دهند و به‌جای آن مهر می‌دهند که ژیتون صدایش می‌زنیم و در اصل کلمه‌ای فرانسوی است و ژتتون تلفظ صحیح آن است. در میان ما دکتر و لیسانسه زیاد است. ما طبیب درجه اول، حقوقدان، مهندس و همه نوع عالِمی‌ در بین خودمان در زندان داریم. شب‌ها هر یک از آنها راجع به مطلبی از تخصصِ خودش بحث می‌کند.

شما بگویید

کدام کتاب بزرگ علوی را می‌شناسید؟ با کدام‌یک از کتاب‌های او احساس نزدیکی بیشتری دارید؟ از میان شخصیت‌های داستان‌های بزرگ علوی کدام بیشتر در ذهنتان مانده است؟ لطفا در بخش نظرات درباره تجربه‌تان از خواندن کتاب‌های بزرگ علوی یا حتی داستان‌های دیگر از نویسنده‌های هم‌دوره او برایمان بنویسید.