وازکتومی نوعی روش جراحی ایمن و مؤثر برای جلوگیری از ورود اسپرم به مایع منی (Semen) و پیشگیری از بارداری دائمی است که هر سال افراد زیادی از این روش استفاده می‌کنند. هرچند این عمل بیشتر مواقع موفقیت‌آمیز است، بعد از جراحی باید آزمایش اسپرم انجام شود تا نبود اسپرم در مایع منی تأیید شود. در این مقاله با وازکتومی، روش انجام آن و فواید و عوارضش آشنا می‌شویم. همچنین به سؤالات رایج شما در این باره پاسخ می‌دهیم. تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
وازکتومی چیست؟
وازکتومی نوعی روش جراحی است که خروج اسپرم از بدن را متوقف میکند و برای پیشگیری دائمی از بارداری کاربرد دارد. در این روش ناحیه انتهای مجرای وابران اسپرم (وازدفرانس) یا همان لوله حمل اسپرم بسته می‌شود.
میزان موفقیت وازکتومی
تنها روش مطمئن جلوگیری از بارداری، پرهیز از رابطه جنسی است. بااین‌حال، میزان خطای وازکتومی خیلی کم است. در موارد بسیار نادر، ۱ در هر ۱۰۰۰ مورد، ممکن است اسپرم از انتهای جداشده وازدفرانس عبور کند. البته سال‌هاست که این عمل روشی ایمن و مؤثر برای پیشگیری از بارداری محسوب می‌شود. در واقع خطا در این عمل از سایر روش‌های پیشگیری از بارداری خیلی کمتر است. مثلا خطای کاندوم ۱ در هر ۱۰۰ مورد است.
مزیت اصلی این روش مؤثربودنش است. وازکتومی تقریبا ۹۹٫۹۹درصد از بارداری جلوگیری میکند و مانند بستن لولههای رحمی زنان (وازکتومی زنان)، با ۱ بار انجام به‌طور دائمی از بارداری جلوگیری میکند.
اقدامات مهم قبل از وازکتومی
۱. مشاوره
قبل از انجام وازکتومی باید خیلی جدی با پزشک صحبت کنید و مطمئن شوید که بچه دیگری نمی‌خواهید. این عمل نوعی روش پیشگیری از بارداری دائمی است. هرچند عمل برگشت وازکتومی وجود دارد، همیشه موفقیت‌آمیز نیست.
همچنین ممکن است پزشک از شما چند سؤال بپرسد، از جمله:
- سابقه اختلال خونی یا خونریزی زیاد؛
- آلرژی یا حساسیت به داروی بیهوشی یا آنتی‌بیوتیک؛
- بیماری پوستی در ناحیه کیسه بیضه (اسکروتوم) به‌خصوص جوش‌های عفونی؛
- استفاده منظم از آسپرین یا داروهای حاوی آسپرین یا داروهایی که بر میزان خونریزی اثر می‌گذارند؛
- سابقه جراحی در ناحیه تناسلی یا اسکروتوم یا کشاله ران؛
- ابتلای جدید یا تکرار در عفونت مجرای ادراری یا ناحیه تناسلی.
۲. امضای رضایت‌نامه
فرم رضایت‌نامه‌ای به شما داده می‌شود تا تأیید کنید درباره این عمل و خطرات آن اطلاع دارید. حتی باید بدانید که این روش جراحی تضمینی نیست. باید قبل از امضای فرم به تمام سؤالات شما پاسخ داده شود و نگرانی‌های شما برطرف شود. به یاد داشته باشید که وازکتومی نوعی جراحی انتخابی است، بنابراین اگر فکر می‌کنید انتخاب مناسبی برای شما نیست، این کار را انجام ندهید.
۳. مصرف‌نکردن بعضی داروها
۷ روز قبل از جراحی نباید از بعضی داروها استفاده کنید مگر اینکه پزشک به شما گفته باشد. مصرف بعضی داروها میتواند خطر خونریزی را افزایش بدهد، از جمله:
- آسپرین یا داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مثل ایبوپروفن؛
- وارفارین؛
- کلوپیدوگرل؛
- تیکلوپیدین؛
- ضدانعقادهای خوراکی غیر از ویتامین کا (K) مانند دابیگاتران.
۴. تراشیدن موهای ناحیه و شست‌وشوی آن
شب قبل یا صبح روز وازکتومی موهای تمام اسکروتوم را بتراشید. همچنین موهای اطراف را که ممکن است روی اسکروتوم قرار بگیرند هم بتراشید. از دستگاه ریش‌تراش برقی استفاده نکنید. استفاده از تیغ یک‌بارمصرف بهترین انتخاب است.
۵. سایر آماده‌سازی‌ها
- چند ساعت قبل از جراحی داروهای موردنیاز را مصرف کنید؛
- ساپورت ورزشی تمیز یا جوراب شلواری همراه داشته باشید؛
- قبل از جراحی غذای کمی بخورید. گرسنه نباشید، اما غذای سنگین هم نخورید.
فرایند وازکتومی
۲ نوع وازکتومی وجود دارد:
- وازکتومی برشی یا سنتی؛
- وازکتومی بدون استفاده از تیغ جراحی.
هر ۲ نوع جراحی در مطب پزشک یا مرکز جراحی انجام میشوند و بی‌حسی موضعی اسکروتوم لازم است که به‌صورت تزریقی انجام می‌شود. در هر ۲ نوع جراحی، وازدفرانس بریده و هر دو انتهای آن بسته می‌شود که از انتقال اسپرم جلوگیری میکند. این کار مانع از ترکیب‌شدن اسپرم با مایع منی می‌شود. جراح با ایجاد یک سوراخ در پوست به وازدفرانس دسترسی پیدا میکند و با گره، برش یا سوزاندن، مسیر جریان اسپرم را می‌بندد.
بعد از وازکتومی
۱. درد یا کبودی
ممکن است بعد از جراحی ناراحتی، کبودی یا ورم خفیفی داشته باشید. می‌توانید برای رفع ناراحتی هر ۴ ساعت ۱ بار از استامینوفن استفاده کنید. همچنین می‌توانید یک بسته یخ یا بسته سبزیجات فریزشده را روی ساپورت یا پانسمان اسکروتوم قرار دهید. استفاده از بسته یخ در ۳۶ ساعت اول بعد از جراحی به کاهش ورم کمک میکند. همیشه بسته یخ را درون حوله بپیچید یا بین بسته یخ و پوست‌تان چیزی بگذارید.
۲. پانسمان
اگر پانسمان لکه‌دار و کثیف شد، آن را عوض کنید. می‌توانید گاز استریل را از داروخانه تهیه کنید. همچنین اگر پانسمان خشک یا بدون لکه است (با نظر پزشک) مدتی آن را جدا کنید و انتظار کمی ترشح را داشته باشید. ترشح مایعات به بیرون بهتر از تجمع آنها در داخل بدن است.
۳. حمام‌کردن
می‌توانید روز بعد از وازکتومی دوش بگیرید. اما از حمام‌کردن و شنا تا ۲ هفته بعد از جراحی خودداری کنید. برای خشک‌کردن اسکروتوم از حوله استفاده کنید، اما آن را روی ناحیه جراحی نکشید.
۴. بازشدن پوست
گاهی پیش می‌آید که پوست به‌دلیل مایع بافتی یا تراوش خون باز شود. اگر این اتفاق افتاد، از گاز استریل و انگشت‌تان برای نزدیک‌کردن لبه‌های پوست به هم استفاده کنید. این کار پوست‌تان را به هم نزدیک میکند و اجازه می‌دهد ترمیم شود.
معایب وازکتومی
ممکن است عوارضی مثل التهاب (ورم)، خونریزی یا عفونت بروز کنند، اما این عوارض شایع و جدی نیستند. خطرات جزئی وازکتومی را در ادامه شرح داده‌ایم.
۱. درد
جراحی میتواند روی اعصاب اثر بگذارد و گاهی موجب درد شود. در کل بیضه اندام حساسی است که چه عمل کرده باشید یا نه ممکن است درد بگیرند. اینکه این عمل احتمال درد بیضه را افزایش دهد یا نه مشخص نیست. اما سندروم درد بعد از وازکتومی در ۱ تا ۲درصد افراد ایجاد می‌شود. محققان علت دقیق این مسئله را نمی‌دانند، اما ممکن است درد بیضه، درد هنگام انزال و پریشانی روانی اتفاق بیفتند.
۲. گرانولوم اسپرم
ممکن است به‌دلیل نشت اسپرم از وازدفرانس بریده‌شده، توده‌ای سخت و گاه دردناک به‌اندازه یک نخود را احساس کنید. این توده خطرناک نیست و معمولا توسط بدن جذب می‌شود. ساپورت اسکروتال و مسکن‌های خفیف علائم را تا حدی مهار می‌کنند.
۳. تراکم اسپرم در اسکروتوم
ممکن است به‌دلیل وجود اسپرم در بیضه، اپیدیدیم و قسمت پایینی وازدفرانس، احساس فشار کنید. این ناراحتی ممکن است ۲ تا ۱۲ هفته بعد از وازکتومی ادامه یابد. البته تراکم اسپرم هم مثل گرانولوم با گذشت زمان از بین می‌رود.
عوارض وازکتومی
بعضی عوارض بعد از وازکتومی شایع‌اند و باید طی ۷۲ ساعت بعد از جراحی از بین بروند. بااین‌حال، در صورت بروز بعضی از علائم باید بلافاصله با پزشک تماس بگیرید، از جمله:
- درد غیرمعمول؛
- ورم بیش از حد اسکروتوم؛
- خونریزی مداوم؛
- تب بیشتر از ۳۷ درجه سانتی‌گراد.
عوارض فوری بعد از جراحی
بعضی عوارض بلافاصله بعد از جراحی ایجاد میشوند، از جمله:
- خونریزی یا لخته خون درون اسکروتوم؛
- خون درون مایع منی؛
- کبودی اسکروتوم؛
- عفونت در ناحیه جراحی؛
- ورم.
عوارض تأخیری جراحی
بعضی عوارض با تأخیر اتفاق می‌افتند، از جمله:
- درد مزمن در ۱ یا ۲درصد موارد؛
- تجمع مایع درون بیضه که طی انزال بدتر می‌شود؛
- التهاب به‌دلیل گرانولوم (نشت اسپرم)؛
- بارداری (در موارد نادر)؛
- کیست غیرطبیعی؛
- کیسه پر از مایع اطراف بیضه و ورم اسکروتوم.
سؤالات رایج
۱. بعد از وازکتومی چه اتفاقی برای اسپرم میافتد؟
بعد از وازکتومی، بیضه همچنان اسپرم تولید میکند. اسپرمها بعد از مرگ، متلاشی و توسط بدن جذب میشوند. این همان روشی است که بدن شما برای حذف سایر سلولهای مرده استفاده میکند.
۲. مزایای وازکتومی در مقایسه با بستن لوله رحمی چیست؟
- ساده است؛
- مؤثر است؛
- میتواند سرپایی انجام شود؛
- عوارض کمتری دارد؛
- هزینه کمتری دارد.
بنابراین وازکتومی بهتر از بستن لولههای رحمی است.
۳. آیا وازکتومی عوارض جانبی ناخواسته دارد؟
بهتر است این سؤال را به سؤالات مشخص‌تری تقسیم کنیم، از جمله:
- این‌طوری تستوسترون کمتری تولید می‌کنم؟
- همچنان می‌توانم رابطه جنسی داشته باشم؟
- تولید مایع منی کمتر می‌شود؟
- آیا مایع منی من فرقی میکند؟
- همسرم تفاوت را احساس میکند؟
جواب این سؤالات منفی است. این عمل بر هیچ‌کدام از موارد گفته‌شده اثر نمی‌گذارد. از طرفی چون دو طرف نگران بارداری ناخواسته نیستند، ممکن است رابطه آنها لذت‌بخش‌تر هم بشود.
۴. آیا وازکتومی عوارض بلندمدت دارد؟
خیر. بر اساس تحقیقات، وازکتومی هیچ خطر بلندمدتی از جمله احتمال ابتلا به سرطان، بیماری قلبی یا سایر مشکلات را ندارد.
۵. زمان لازم برای بهبودی بعد از وازکتومی چقدر است؟
معمولا ۸ تا ۹ روز بعد از عمل بهبودی کامل حاصل می‌شود و بیشتر افراد پیش از ۱ هفته به محل کار برمی‌گردند. اما اگر کارتان سخت و فیزیکی است، می‌توانید ۱ هفته کامل مرخصی بگیرید. همچنین ۲۴ تا ۷۲ ساعت بعد از عمل می‌توانید فعالیت‌های روزانه را انجام دهید، البته به شرطی که شدید نباشند.
۶. چه زمانی بعد از وازکتومی می‌توان رابطه جنسی داشت؟
۶ تا ۷ روز بعد می‌توانید رابطه جنسی داشته باشید، اما تا زمانی که آزمایش شمارش اسپرم شما نبود اسپرم در مایع منی را نشان دهد باید از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنید.
۷. آیا بعد از وازکتومی می‌توان سایر روش‌های پیشگیری از بارداری را کاملا کنار گذاشت؟
خیر. ممکن است چند هفته تا چند ماه بعد از عمل اسپرم در قسمت بالایی وازدفرانس باقی بماند و باید ۲ تا ۳ ماه بعد از جراحی آزمایش منی را انجام دهید. اگر اسپرم وجود داشت، باید آزمایش را ماه بعد تکرار کنید تا نبود اسپرم تأیید شود. در این مدت باید از روش‌های دیگر پیشگیری استفاده کنید.
۸. آیا وازکتومی قابل برگشت است؟
اگر فرزند دیگری میخواهید، وازکتومی برگشتپذیر است، اما هزینه زیادی دارد. به همین دلیل بهتر است قبل از عمل، اسپرمتان را در بانک اسپرم ذخیره کنید. بیشتر تقاضای برگشت وازکتومی مربوط به افرادی است که وارد رابطه جدیدی شدهاند و از شریک جدیدشان فرزند میخواهند.
باید وازکتومی را پیشگیری از بارداری دائمی در نظر بگیرید و در این باره با همسرتان صحبت کنید.
۹. هزینه وازکتومی چقدر است؟
هزینه عمل وازکتومی در مطب خصوصی ممکن است حدود ۵میلیون تومان باشد.
۱۰. آیا وازکتومی مشمول بیمه می‌شود؟
عمل بازگشت وازکتومی تحت پوشش بیمه است، ولی خود وازکتومی شامل بیمه نمی‌شود.
۱۱. آیا وازکتومی بر احساس ارگاسم اثر می‌گذارد؟
خیر. این اتفاق ممکن است در موارد نادر برای افرادی رخ دهد که سندروم درد بعد از وازکتومی دارند.
۱۲. آیا بعد از وازکتومی ممکن است برای بیضه‌ها اتفاقی بیفتد؟
در موارد نادر ممکن است طی عمل عروق بیضه آسیب ببینند یا ممکن است مشکلاتی مثل هماتوم یا عفونت روی بیضه اثر بگذارند.
