کمک های اولیه یعنی مراقبت فوری از فرد بیمار یا مجروح. گاهی کمک های اولیه تنها مراقبتی است که فرد نیاز دارد و گاهی هم روشی برای جلوگیری از بدترشدن وضعیت فرد و حفظ زندگی او تا رسیدن امدادگر یا رساندن فرد به بیمارستان. یادگیری چند اقدام ساده و نجات‌بخش می‌تواند در شرایط خاص به شما و اطرافیانتان کمک کند. برای آشنایی بیشتر با کمک های اولیه تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
اصول پایه کمک های اولیه
اصول پایه کمک های اولیه که الفبای کمک های اولیه یا ای‌بی‌سی (ABC) هم نامیده می‌شوند، عبارت‌اند از:
- مسیر هوایی (airway)؛
- تنفس (breathing)؛
- گردش خون (circulation).
ای‌بی‌سی زمانی انجام می‌شود که فرد بیهوش است یا به محرک‌های محیطی واکنشی نشان نمی‌دهد. در این حالت، این چند اقدام مهم را انجام دهید:
- مسیر هوایی: اگر فرد نفس نمی‌کشد، باید مسیر هوایی او را تمیز یا باز کنید.
- تنفس: اگر مسیر هوایی فرد تمیز یا باز است اما همچنان نفس نمی‌کشد، تنفس مصنوعی انجام دهید.
- گردش خون: وقتی عمل تنفس مصنوعی را انجام میدهید، فشار قفسه‌سینه را هم انجام دهید تا گردش خون فرد حفظ شود. اگر فرد نفس می‌کشد اما واکنشی نشان نمی‌دهد، نبض او را بررسی کنید. اگر قلب از حرکت ایستاده بود، فشار قفسه‌سینه را انجام دهید.
بعضی از دوره‌های کمک های اولیه مراحل دیگری هم دارند که با حروف دی (D) و ای (E) نشان داده می‌شود و عبارت‌اند از:
- دی (Disability assessment): ارزیابی ناتوانی و خونریزی مرگبار یا استفاده از دستگاه شوک الکتریکی خارجی برای شروع دوباره تپش قلب.
- ای (Examination): معاینه فرد برای تشخیص جراحت، خونریزی، حساسیت یا مشکلات دیگری که ممکن است روی تنفس یا ضربان قلب او اثر بگذارند.
۱. کمک های اولیه برای ایست قلبی
احیای قلبی‌ریوی یا سی.پی.آر (CPR) یکی از مهم‌ترین فوریت‌های پزشکی است. اگر قلب فرد نتپد، ممکن است بمیرد. در این زمان، استفاده از روش سی.پی.آر یا شوک الکتریکی می‌تواند زندگی او را حفظ کند.
برای انجام سی.پی.آر باید این ۴ مرحله را انجام دهید:
۱. با شخصی که نزدیکتان است تماس چشمی برقرار کنید و به او بگویید با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرد.
۲. عمل فشار قفسه‌سینه را روی فرد انجام دهید. با استفاده از هر دو دست‌تان محکم و سریع به قسمت میانی قفسه‌سینه فشار وارد کنید. اجازه دهید که در فاصله بین فشارها قفسه‌سینه خودبهخود به حالت قبل برگردد. این کار را تا رسیدن شخصی آموزش‌دیده‌تر ادامه دهید.
۳. اگر آموزش سی.پی.آر دیده‌اید، می‌توانید عمل فشار قفسه‌سینه و تنفس مصنوعی را انجام دهید.
۴. اگر دستگاه شوک الکتریکی دارید، از آن استفاده کنید. البته اگر دستگاه در دسترس نیست، برای آوردن دستگاه عمل فشار قفسه‌سینه را قطع نکنید و از کسی دیگر بخواهید دستگاه را بیاورد و آماده‌اش کند.
۲. کمک های اولیه برای خونریزی
اگر فرد جراحت یا خونریزی دارد، رنگ خون و نحوه خروج آن از بدن اطلاعات خوبی درباره میزان آسیب به شما می‌دهد، مثلا:
- خونریزی از رگ‌های خونی کوچک (مویرگ) حالت چکه‌کردن دارد. این نوع از خونریزی معمولا خودبهخود متوقف می‌شود.
- جریان خون مداوم و به‌رنگ قرمز تیره معمولا از سیاهرگ است. این نوع از خونریزی طیفی از خفیف تا شدید دارد.
- شریان‌ها رگ‌های خونی بزرگی هستند که مقدار زیادی اکسیژن حمل می‌کنند. اگر شریان آسیب ببیند، خون قرمز روشن به بیرون پرتاب می‌شود (خون جهنده) و خون سریع از دست می‌رود.
بندآوردن خونریزی مهم است، اما کمک اولیه را با ای‌بی‌سی شروع کنید و سپس:
- دست‌هایتان را بشویید و اگر دستکش دارید دست‌تان کنید. این کار از شما در برابر بیماری‌های عفونی مثل ویروس هپاتیت یا ایدز که از طریق جریان خون منتقل می‌شوند محفاظت می‌کند.
- زخم را با آب بشویید.
- زخم را با گاز یا پارچه ببندید.
- محل زخم را فشار دهید تا خون بند بیاید و لخته ایجاد شود.
- در صورت امکان، بخش در حال خونریزی بدن را بالاتر از سر قرار دهید.
- اگر پارچه خیس شد، آن را برندارید. برداشتن پارچه در فرایند لخته‌شدن اختلال ایجاد می‌کند و خون بیشتری از دست می‌رود. در صورت نیاز، پارچه‌های بیشتری روی زخم بگذارید.
- به‌محض اینکه خونریزی قطع شد، بانداژ تمیز روی زخم بگذارید.
گاهی باید با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید، مثلا وقتی:
- زخم عمیق است؛
- بخش‌های آسیبدیده از هم جدا شده‌اند؛
- با فشاردادن محل زخم خون نشت می‌کند؛
- علت جراحت گازگرفتن حیوان یا انسان باشد؛
- جراحت به‌سبب سوراخ‌شدن، سوختگی یا جراحت الکتریکی باشد؛
- شریان خونریزی کند؛
- خون از بانداژ نشت کند؛
- خونریزی قطع نشود.
۳. کمک های اولیه برای خفگی
خفگی زمانی اتفاق می‌افتد که نای به‌وسیله غذا یا شیئی بسته شود. این مسئله بسیار جدی است و امکان دارد موجب ازدست‌رفتن هوشیاری و حتی مرگ شود.
خفگی علائم مختلفی دارد، از جمله:
- عق‌زدن، نفس‌نفس‌زدن یا خس‌خس سینه.
- ازدست‌دادن توان صحبت‌کردن یا ایجاد صدا.
- کبودشدن صورت.
- چنگ‌زدن به گلو.
- تکان‌دادن دست.
- ظاهر وحشت‌زده.
مانور هایملیخ چند مرحله دارد:
- پشت فرد بایستید و کمی او را به جلو خم کنید؛
- بازوانتان را دور کمر او حلقه کنید؛
- یک دست‌تان را مشت کنید و بین ناف و قفسه‌سینه بگذارید؛
- با دست دیگر مشت‌تان را بگیرید؛
- مشت گره‌کرده خود را زیر قفسه‌سینه فرد بگذارید و محکم به‌سمت عقب و بالا بکشید.
- این کار را آن‌قدر ادامه دهید تا جسم از نای خارج شود.
اگر فرد دچار خفگی هوشیاری خود را از دست داد:
- فرد را به پشت بخوابانید و روی او زانو زنید؛
- کف دست‌تان را به‌آرامی بالای ناف او بگذارید؛
- دست دیگرتان را روی آن قرار دهید؛
- فشارهای سریعی به‌سمت بالا وارد کنید تا جسم خارج شود.
کمک های اولیه برای خفگی نوزاد
اگر نوزاد دچار خفگی شد، باید از روش دیگری برای کمک به او استفاده کنید. اول طبق این مراحل به پشت نوزاد ضربه بزنید:
- نوزاد را روی ساعدتان بگذارید تا صورتش رو به پایین باشد؛
- با پا یا قسمت بالای ران جایش را محکم کنید؛
- قفسه‌سینه نوزاد را در دست و فک او را بین انگشتانتان بگیرید (سر نوزاد پایین‌تر از بدن او باشد)؛
- با کف دست آزادتان ۵ ضربه سریع بین شانه‌هایش بزنید.
اگر ضربه به پشت مؤثر نبود، به این ترتیب از عمل فشار قفسه‌سینه استفاده کنید:
- کودک را برگردانید و با پایتان جایش را محکم کنید؛
- سر او را به‌سمت پایین بگیرید و با دست آن را ثابت نگه دارید؛
- ۲ تا ۳ انگشت‌تان را در مرکز قفسه‌سینه زیر نوک سینه‌ها قرار دهید؛
- ۵ فشار سریع به سینه وارد کنید تا قفسه‌سینه حدود ۳٫۵ سانتی‌متر داخل برود.
۴. کمک های اولیه برای سوختگی
اولین قدم برای درمان سوختگی توقف فرایند سوختن است، از جمله:
- تمیزکردن مواد شیمیایی؛
- قطع‌کردن جریان برق؛
- سردکردن حرارت با آب جاری؛
- پوشاندن یا دورکردن فرد از آفتاب.
شدت سوختگی به عمق نفوذ آن در پوست و وسعتش بستگی دارد. سوختگی‌های شدید نیازمند رسیدگی فوری هستند. برای سوختگی‌هایی که اورژانسی نیستند، می‌توانید این چند کار ساده را انجام دهید:
- چند دقیقه ناحیه سوختگی را زیر آب جاری سرد بگیرید، ولی از یخ استفاده نکنید.
- باندی سبک روی آن بگذارید. اگر سوختگی خفیف است، می‌توانید قبل از گذاشتن باند، از پماد موضعی مثل آلوئه‌ورا استفاده کنید.
- در صورت نیاز، می‌توانید برای خلاصی از درد ایبوپروفن یا استامینوفن مصرف کنید.
- تاول‌های ایجاد‌شده را نکنید.
۵. کمک های اولیه برای تاول
تاول‌ها از پوست آسیبدیده تا زمان بهبودی محافظت می‌کنند. بعضی از تاول‌ها نیازمند درمان‌اند و بعضی دیگر خیر. درمان تاول به وضعیت آن بستگی دارد. اگر تاول کوچک است، باز نیست و دردش شدید نیست بهتر است به آن کاری نداشته باشید و فقط آن را بپوشانید تا از آسیبی که موجب ورم یا ترکیدن تاول می‌شود جلوگیری کنید. تاول را نترکانید، چون این کار موجب ورود باکتری و ایجاد عفونت می‌شود.
اگر تاول بزرگ و دردناک است، باید از روش دیگری برای درمانش استفاده کنید:
- دست‌هایتان را بشویید؛
- یک سوزن را با الکل استریل کنید؛
- سوراخ کوچکی در حاشیه تاول ایجاد کنید؛
- به‌آرامی مایع داخل آن را خارج کنید؛
- پماد موضعی حاوی آنتی‌بیوتیک روی آن بزنید؛
- یک باند روی زخم بگذارید؛
- مراقب باشید فشاری روی آن وارد نشود.
اگر تاول خودش ترکید، این چند کار ساده را انجام دهید:
- به‌آرامی ناحیه را با آب تمیز بشویید.
- پوست اطراف آن ناحیه را بردارید، مگر اینکه کثیف، پاره یا دچار چرک باشد.
- روی زخم وازلین بمالید.
- روی آن را با باند بپوشانید.
۶. کمک های اولیه برای شکستگی استخوان
اگر دست‌ها و پاها آسیبی ببینند، تا زمان عکس‌برداری با پرتوی ایکس، باید فرض کنید که شکستگی استخوان رخ داده است و اقدامات لازم را انجام دهید. هرچند شکستگی استخوان نیازمند درمان پزشکی است، لزومی ندارد که همه افراد سریع به بیمارستان منتقل شوند. کمک های اولیه به ثابت نگه‌داشتن استخوان کمک می‌کند تا پزشک استخوان را بررسی کند. بااین‌حال، گاهی باید با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید، مثلا وقتی:
- فرد خونریزی زیادی دارد، هوشیار نیست، نفس نمی‌کشد یا بیشتر از یک جراحت دارد.
- به نظر می‌رسد فرد شکستگی یا آسیب جدی در ستون فقرات، سر، زانو، لگن یا ران دارد.
- استخوان شکسته از پوست بیرون زده است (شکستگی باز).
- محل شکستگی سرد یا مایل به آبی است.
- نمی‌توانید برای انتقال فرد ناحیه آسیبدیده را به‌خوبی جابه‌جا کنید.
در این شرایط باید چند اقدام ساده را انجام دهید، از جمله:
- سعی نکنید استخوان را صاف کنید.
- برای دست و پا از آتل یا بالشتک استفاده کنید تا آن را ثابت نگه دارید و بالا بیاورید.
- کمپرس سرد روی محل آسیب بگذارید، اما مستقیم روی پوست قرارش ندهید. بین یخ و پوست مانعی قرار دهید تا سرمای مستقیم به پوست آسیب نزند. می‌توانید یخ را در یک بسته پلاستیکی بگذارید و قبل از قراردادنش روی جراحت، آن را لای لباس یا حوله بپیچید.
- برای کاهش درد به مجروح داروهای ضدالتهابی مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن بدهید.
۷. کمک های اولیه برای پیچ‌خوردگی
پیچ‌خوردگی یا رگ‌به‌رگ‌شدن آسیب به بافت همبندی است که استخوان، غضروف و مفصل‌ها را کنار هم نگه می‌دارد. پیچش مفصل باعث کشیدگی بیش از حد یا پاره‌شدن این بافت‌ها می‌شود و معمولا در مچ دست و پا اتفاق می‌افتد. علائم پیچ‌خوردگی شبیه شکستگی استخوان است. عکس‌برداری با پرتوی ایکس می‌تواند نوع آسیب را مشخص کند.
مطمئن شوید که فرد آسیبدیده فعالیت غیرضروری انجام نمی‌دهد. پیچ‌خوردگی معمولا به درمان فوری نیاز ندارد، اما گاهی باید درمان فوری انجام داد، مثلا وقتی:
- شخص درد شدیدی دارد و نمی‌تواند ناحیه آسیبدیده را تکان دهد یا حس کند.
- نمی‌تواند هیچ وزنی را روی مفصل آسیبدیده بیندازد.
- کبودی بیش از حد دارد.
- نزدیک محل آسیب‌دیدگی بی‌حسی یا گز‌گز دارد.
- علائم عفونت دارد.
- ۱ هفته از آسیب‌دیدن فرد گذشته و هیچ بهبودی حاصل نشده است.
اگر مراقبت اورژانسی نیاز نبود، می‌توانید از کمک های اولیه ساده استفاده کنید، از جمله:
- اندام را تا حد امکان ثابت نگه دارید؛
- کمپرس سرد روی آن بگذارید؛
- اگر می‌توانید ناحیه آسیبدیده را بالا نگه دارید؛
- از داروهای مسکن غیراستروئیدی ضدالتهابی استفاده کنید؛
- درباره سایر روش‌های درمان پیچ‌خوردگی از پزشک سؤال کنید.
۸. کمک های اولیه برای خونریزی بینی
عوامل مختلفی موجب خونریزی بینی می‌شوند، از جمله:
- هوای خشک یا داغ؛
- ارتفاع زیاد؛
- مواد شیمیایی‌ای که بینی را تحریک می‌کنند؛
- سرما و حساسیت؛
- تخلیه شدید یا مکرر بینی؛
- آسیب به بینی؛
- انحراف سپتوم؛
- تومور یا پلیپ بینی؛
- اختلال خونریزی؛
- فشار خون بالا؛
- بارداری؛
- استفاده مکرر از اسپری بینی و ضداحتقان و آنتی‌هیستامین‌ها؛
- استفاده از رقیق‌کننده‌های خون.
برای جلوگیری از خونریزی بینی می‌توانید این چند کار ساده را انجام دهید:
- کمی به جلو خم شوید.
- زیر پل بینی را به انداز‌ه‌ای فشار دهید که سوراخ‌های بینی بسته نشوند.
- اگر بعد از ۵ دقیقه خونریزی بند نیامد، این کار را ۱۰ دقیقه دیگر ادامه دهید.
- هم‌زمان با فشاردادن پل بینی، کمپرس سرد روی آن قرار دهید.
در بعضی موارد باید پزشک را در جریان خونریزی بینی قرار دهید، از جمله:
- خونریزی مداوم بینی؛
- علائم کم‌خونی؛
- مصرف رقیق‌کننده‌های خون؛
- ابتلا به اختلال خونریزی یا لخته‌شدن خون؛
- مصرف داروهای جدید؛
- کبودی غیرمعمول.
گاهی هم باید به اورژانس مراجعه کنید، مثلا وقتی:
- بعد از ۱۵ دقیقه خونریزی بند نیامد؛
- خون زیادی از دست دادید؛
- به‌سختی نفس می‌کشید؛
- خون زیادی می‌بلعید یا بالا می‌آورید؛
- جراحت یا آسیب جدی به سر وارد شده است.
۹. کمک های اولیه برای سرمازدگی
سرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌های بدن بر اثر سرما یخ بزنند. هرچند این اتفاق برعکس سوختگی است، آسیب هر دو یکسان است. درمان سرمازدگی شامل گرم‌کردن دقیق و تدریجی ناحیه درگیر است و در صورت امکان، فقط باید متخصص انجامش دهد اما اگر شرایط فراهم نیست یا منتظر آمبولانس هستید، می‌توانید کمک های اولیه را شروع کنید، از جمله:
- از سرما دور شوید؛
- ناحیه درگیر را ۲۰ تا ۳۰ دقیقه در آب گرم قرار دهید؛
- ناحیه درگیر را نمالید؛
- از منابعی با حرارت خشک مثل پد گرمایی یا بخاری استفاده نکنید؛
- بعد از گرم‌شدن، می‌توانید بین انگشتان گلوله پنبه‌ای تمیز بگذارید؛
- به‌آرامی ناحیه را با باند ببندید؛
- برای کاهش درد از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید؛
- سریع به پزشک مراجعه کنید.
۱۰. کمک های اولیه برای نیش زنبور
تأثیر نیش زنبور بر بسیاری از افراد خفیف است. البته اگر فرد به نیش زنبور حساسیت داشته باشد، گزیدگی می‌تواند کشنده باشد. اگر علائم حساسیت به نیش زنبور را دیدید، بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید. اگر فرد به نیش زنبور حساسیت دارد، برای جلوگیری از شوک آنافلاکسی از داروی اپی‌نفرین استفاده کنید.
برای کمک به فرد نیش‌خورده باید این چند اقدام ساده را انجام دهید:
- بلافاصله نیش را خارج کنید. این کار از انتقال سم بیشتر به بدن فرد جلوگیری می‌کند. روش این کار مهم نیست، فقط باید هرچه زودتر نیش را دربیاورید.
- ناحیه را با آب و صابون بشویید.
- برای جلوگیری از ورم از کمپرس سرد استفاده کنید، اما یخ را مستقیم روی پوست قرار ندهید.
- برای کاهش ورم یا خارش از داروی ضدحساسیت یا آنتی‌هیستامین استفاده کنید.
- برای تسکین درد استامینوفن یا ایبوپروفن مصرف کنید.
۱۱. کمک های اولیه برای گاز اشک‌آور
گاز اشک‌آور حاوی ترکیباتی شیمیایی است که معمولا موجب تحریک چشم، دهان، ریه، گلو و پوست می‌شوند. این مواد مایع یا جامد (پودر) هستند و در هوا رها می‌شوند. میزان مسمومیت با گاز اشک‌آور به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- مقدار ماده‌ای که فرد در معرض آن قرار گرفته است؛
- محل تماس با گاز اشک‌آور (فضای بسته یا باز)؛
- نحوه تماس با گاز اشک‌آور؛
- مدت زمان تماس با گاز اشک‌آور.
تماس با گاز اشک‌آور سبب بروز برخی علائم در اندام‌های بدن می‌شود:
- چشم: اشک، سوزش چشم، تاری دید، قرمزی.
- بینی: آبریزش بینی، سوزش، ورم.
- دهان: سوزش، تحریک‌پذیری، دشواری بلع، افزایش بزاق.
- ریه: گرفتگی قفسه‌سینه، سرفه، احساس خفگی، خس‌خس سینه، تنگی نفس.
- پوست: سوزش، جوش.
- سایر موارد: حالت تهوع و استفراغ.
تماس طولانی‌تر با گاز اشک‌آور یا تماس با مقدار زیاد آن، به‌خصوص در مکان‌های بسته، می‌تواند اثرات شدیدتری داشته باشد، از جمله:
- کوری؛
- آب مروارید؛
- مرگ سریع ناشی از سوختگی شدید گلو و ریه؛
- مرگ ناشی از نارسایی تنفسی.
برای پیشگیری از علائم گاز اشک‌آور می‌توانید این چند اقدام ساده را انجام دهید:
- به‌محض تنفس گاز اشک‌آور، سریع محل را ترک کنید و هوای تازه استنشاق کنید تا اثرات ناشی از تماس با گاز اشک‌آور به حداقل برسند.
- تا حد امکان از زمین فاصله بگیرید. گاز اشک‌آور بخار متراکمی است و معمولا نزدیک زمین می‌ماند.
- اگر فکر می‌کنید در معرض گاز اشک‌آور بوده‌اید، سریع لباستان را دربیاورید و بدنتان را با آب و صابون فراوان بشویید و به پزشک مراجعه کنید. اگر لباستان باید از سر خارج شود، به‌جای این کار آن را پاره کنید.
- اگر به فردی کمک می‌کنید که در معرض گاز اشک‌آور بوده است، مراقب باشید که خودتان با گاز تماسی نداشته باشید و سریع لباس‌هایش را دربیاورید.
- اگر چشمتان سوخت یا دچار تاری دید شدید، ۱۰ تا ۱۵ دقیقه چشمتان را با آب بشویید. اگر لنز تماسی دارید، آن را دربیاورید و در کنار لباس‌های آلوده قرار دهید و دوباره از آنها استفاده نکنید. اگر عینک دارید آن را با آب و صابون بشویید.
- اگر جواهرات قابل‌شست‌وشو دارید، آنها را بشویید و بعد استفاده‌شان کنید و اگر نه، آنها را کنار لباس‌های آلوده قرار دهید و استفاده‌شان نکنید.
- لباس‌های آلوده را در ۲ پلاستیک قرار دهید و دور بیندازید. مراقب باشید مجدد با مواد آلوده روی لباس تماس پیدا نکنید.
کمک به فردی که در معرض گاز اشک‌آور بوده است شامل چند اقدام ساده است، از جمله:
- کمک کنید اکسیژن بیشتری دریافت کند و از منبع آلودگی دور شود. (داروهای درمان آسم ممکن است برای کمک به تنفس فرد استفاده شوند.)
- چشم‌های فرد را بشویید تا هیچ اثری از گاز اشک‌آور باقی نماند.
- برای سوختگی پوست از روش‌های رسیدگی به سوختگی استفاده کنید.
شما بگویید
شما چقدر با کمک های اولیه آشنایی دارید؟ برای هر مورد چه کارهای دیگری را پیشنهاد میدهید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه بنویسید و برای کمک به اطرافیانتان این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با آنها به اشتراک بگذارید.
