هر زخم بزرگ یا کوچکی به مراقبت نیاز دارد و برای مراقبت درست از زخم باید انواع پانسمان را بشناسید. بهترین و مؤثرترین روش پانسمان، به نوع زخم بستگی دارد و با توجه به عواملی مانند محل و اندازه زخم تعیین می‌شود. پانسمان مناسب از عفونت زخم پیشگیری می‌کند، مانع آسیب بیشتر می‌شود و زخم سریع‌تر بهبود می‌یابد. اگر می‌خواهید با انواع پانسمان و کاربرد آنها آشنا شوید، با ما همراه باشید.
پانسمان چیست؟
پزشک یا اعضای کادر درمان زخم را برای بهبودی سریع‌تر و پیشگیری از عفونت پانسمان می‌کنند. پانسمان‌ها طراحی شده‌اند تا مستقیم روی زخم قرار بگیرند، یعنی برخلاف بانداژ که فقط پانسمان را ثابت نگه می‌دارد. کاربرد پانسمان به نوع، عمق و محل زخم بستگی دارد. پانسمان علاوه بر کاهش خطر عفونت، این کاربردها را نیز دارد:
- باعث قطع خونریزی و انعقاد خون می‌شود تا زخم التیام یابد؛
- خون و پلاسما و مایعات اضافی دیگر را جذب می‌کند؛
- بافت مرده زخم را لایه‌برداری می‌کند؛
- باعث شروع فرایند التیام می‌شود.
جالب است بدانید که حدود ۳۰۰۰ نوع پانسمان وجود دارد و انتخاب یکی از آنها کار آسانی نیست. هدف این مقاله معرفی انواع پانسمان رایج و زمان استفاده از هرکدام است. البته اگر زخم شما عمیق و جدی است، باید حتما به پزشک مراجعه کنید یا به اورژانس بروید.
انواع پانسمان
۱. گاز
یکی از معمول‌ترین انواع پانسمان گاز یا پانسمان پارچه‌ای است. گاز از جنس ابریشم بافته یا غیربافته، لینن، پلی‌استر، ریون یا پنبه است که آن را بسیار نفوذپذیر می‌کند. این نوع پارچه‌ها به پوست نمی‌چسبند و آب و خون و هوا را به‌راحتی از خود عبور می‌دهند. این نوع پانسمان به زخم اجازه می‌دهد که خشک شود و ترشحات زخم را به حداقل می‌رساند.
گاز در اشکال و اندازه‌های مختلف وجود دارد و به‌راحتی اندازه زخم می‌شود. همچنین ممکن است این پانسمان استریل یا غیراستریل و دارای لبه چسب‌دار یا فاقد آن باشد. این نوع پانسمان برای هر نوع زخمی، از جراحت کوچک انگشت گرفته تا زخم‌های سراسری بدن، کاربرد دارد. پراستفاده‌ترین انواع گاز عبارت‌اند از:
- گاز اسفنجی: معمولا این نوع گاز کاملا از جنس پنبه است و برای جذب خون و سایر ترشحات استفاده می‌شود. گاز اسفنجی ارزان و کاربردی است و می‌توان برای تمیزکردن، پانسمان، پوشاندن و ضدعفونی انواع زخم‌ها از آن استفاده کرد.
- گاز بانداژ نواری: این نوع گاز را نیز می‌توان برای همه انواع زخم به‌عنوان لایه اول یا لایه اضافی روی زخم به کار برد. این نوار که کاملا از جنس پنبه است، به‌راحتی دور اندام‌ها یا دور سر پیچده می‌شود و برای زخم‌هایی که پانسمانشان آسان نیست مناسب است.
کاربرد
پانسمان گاز برای زخم‌های باز یا سطحی‌ای پیشنهاد می‌شود که بر اثر جراحت‌های جزئی ایجاد شده‌اند. آرنج خراشیده، برش نسبتا دردناک یا جراحت در ناحیه‌های حساس از این دسته‌اند. گاز به‌عنوان اولین لایه محافظت به کار می‌رود، اما می‌تواند به‌عنوان دومین لایه برای ثابت‌کردن پانسمان نیز به کار رود. چون گاز ارزان است، باید آن را پس از یک بار استفاده کوتاه‌مدت دور بیندازید.
۲. پانسمان شفاف
نوارهای پانسمان شفاف از برگه‌های نازک پلی‌اورتان درست شده‌اند و یک طرف آنها لایه‌ای چسبنده برای چسبیدن به پوست دارد. این پاسمان به پوست اطراف زخم، که خشک است، می‌چسبد اما به‌علت واکنشش با خود زخم، به آن نمی‌چسبد.
این پانسمان به‌سبب نازکی‌اش یکی از راحت‌ترین انواع پانسمان است. همچنین یکی از دلایل راحتی کاربردش انعطاف‌پذیربودن آن است. کشسانی‌بودن این پانسمان اجازه می‌دهد که روی هر پستی‌وبلندی بدن قرار گیرد. چون این نوار شفاف است، می‌توانید به‌راحتی زخم را ببینید و بدون برداشتن پانسمان، از بهبود آن مطلع شوید. همچنین نوارهای شفاف باکتری را از زخم دور نگه می‌دارند و باعث کاهش عفونت و افزایش سرعت التیام می‌شوند.
کاربرد
پانسمان شفاف به‌عنوان اولین یا دومین لایه روی جراحت ایدئال است. معمولا این نوع پانسمان زمانی استفاده می‌شود که پزشک بخواهد روند التیام زخم را تحت‌نظر داشته باشد. نوارهای شفاف بیشتر برای پانسمان جراحت‌های جدی و خطرناک مانند سوختگی، محل برش جراحی، محل پیوند پوست و تزریق وریدی به کار می‌روند.
۳. پانسمان هیدروژل
هیدروژل می‌تواند زخم را التیام ببخشد، درد را کاهش دهد، به بهبودی کمک کند و در مبارزه با عفونت نقش داشته باشد. این نوع پانسمان از ۸۰ تا ۹۹درصد آب یا گلیسرین ساخته شده است و زخم خشک را مرطوب می‌کند. با اضافه‌کردن رطوبت به محیط زخم، هیدروژل باعث تخریب بافت خشک و مرده، درمان سریع و رشد سلولی می‌شود. البته پانسمان‌های هیدروژل مایعات زیادی جذب نمی‌کنند و به همین دلیل برای بیشتر زخم‌ها مناسب نیستند.
این محصول به‌شکل ژل، ورقه و گاز آغشته به محلول ارائه می‌شود. پانسمان هیدروژل قرارگرفتن روی زخم خنک است و حتی درد را کاهش می‌دهد. در مقایسه با بعضی پانسمان‌های دیگر، هیدروژل به‌علت عبور هوا و آب خیلی در برابر باکتری‌ها مؤثر نیست. در ضمن هیدروژل، مخصوصا انواع محلول در آب آن، سریع خیس می‌شود. چون این نوع پانسمان معمولا چسبندگی ندارد، لایه دیگری برای ثابت نگه‌داشتن آن لازم است.
کاربرد
هیدروژل برای زخم‌های خشکی که باید بهبود یابند مناسب است. بهتر است این نوع پانسمان را برای زخم‌هایی که ترشح ندارند استفاده کنید. همچنین هیدروژل برای زخم‌های دردناک نیز کاربرد دارد. این پانسمان باعث رشد سلولی می‌شود و به محیط رطوبت اضافه می‌کند، پس برای سوختگی‌های درجه دو، زخم‌های فشاری (زخم بستر)، محل پیوند پوست و زخم‌های عفونی ایدئال است.
۴. پانسمان فوم
پانسمان فوم از پلیمر فومی، معمولا پلی‌اورتان، درست می‌شود و به‌شکل ورقه‌ها یا اشکال دیگر ارائه می‌شود. این نوع پانسمان حفره‌هایی دارد و می‌تواند مایعات زیادی را در خود جای دهد و جذب کند. البته میزان جذب آن به ضخامت فوم بستگی دارد. پانسمان فوم مایعات اضافه را جذب می‌کند و هم‌زمان ناحیه را مرطوب نگه می‌دارد. این باعث التیام زودتر زخم می‌شود. ساختار بسیار نرم این نوع پانسمان از زخم در برابر آسیب‌های بیشتر محافظت می‌کند.
گاهی این نوع پانسمان‌ها از پیش به محلول‌هایی آغشته یا با موادی دیگر ترکیب می‌شوند. فوم‌ها اندازه‌ها و شکل‌های مختلفی دارند. این پانسمان‌ها به آسانی برداشته می‌شوند، زیرا به زخم نمی‌چسبند. ممکن است لبه‌های پانسمان فوم چسب‌دار باشد یا روی آن یک لایه نوار شفاف برای پیشگیری از ورود باکتری قرار بگیرد. البته این لایه به بخار اجازه ورود می‌دهد که رطوبت کافی برای التیام زخم را فراهم می‌کند.
کاربرد
پانسمان فوم از بوهای نامطلوب و ترشحات متوسط یا زیاد جلوگیری می‌کند. این پانسمان برای زخم‌های عمیق، جدی یا سطحی مناسب است. همچنین می‌توانید از فوم برای اعمال فشار بر جراحت‌ها استفاده کنید.
۵. پانسمان هیدروکلوئید
پانسمان کلوئید از جنس ذرات کلوئیدی هیدروفیلیک (آب‌دوست) است، یعنی در ساختار آن ژلاتین و پکنیم و سلولز وجود دارد. این مواد باعث انعطاف‌پذیری پانسمان هیدروکلوئیدی و راحت‌تربودن آن برای همه پوست‌ها می‌شوند. این پانسمان توسط لایه‌ای شفاف یا فوم چسبنده حمایت می‌شود که امکان استفاده آسان آن را فراهم می‌کند و باعث نفوذناپذیری‌اش می‌شود. پانسمان هیدروکلوئید با ایجاد محیطی مرطوب و بسته باعث تمیزماندن زخم، پیشگیری از عفونت و التیام سریع می‌شود.
پانسمان هیدروکلوئید انواع مختلفی دارد و هرکدام میزان متفاوتی از مایعات را جذب می‌کنند. این پانسمان که از پلی‌ساکارید و پلیمر ساخته شده است، پس از جذب ترشحات، ورم می‌کند و به ماده‌ای ژل‌مانند تبدیل می‌شود. هنگامی که آن را بردارید، ممکن است اطراف زخم ترشحاتی باقی مانده باشد و بوی ناخوشایندی منتشر شود. معمولا این بو ناشی از عفونت زخم است.
کاربرد
می‌توانید از پانسمان هیدروکلوئیدی برای سوختگی، بافت‌مردگی، زخم‌هایی با ترشحات کم یا متوسط و زخم‌های فشاری استفاده کنید.
۶. پانسمان آلژینات کلسیم
این نوع پانسمان از بافت جلبک قهوه‌ای و سدیم درست می‌شود و زیست‌تخریب‌پذیر است. آلژینات کلسیم می‌تواند ۲۰ برابر وزن خود ترشحات جذب کند و برای کشیدن رطوبت زخم‌های حفره‌ای عمیق ایدئال است. مانند هیدروکلوئیدها، آلژینات‌ها نیز با ترشحات واکنش می‌دهند و به ماده‌ای ژله‌ای تبدیل می‌شوند که زخم را زودتر التیام می‌دهد.
این ژل محیط مرطوبی ایجاد می‌کند که باکتری‌ها را به دام می‌اندازد. هنگامی که آن را بر می‌دارید، ممکن است این باکتری‌ها بوی ناخوشایندی داشته باشند، اما به‌آسانی شسته می‌شوند. گاهی اوقات نیز ممکن است این بو را با عفونت اشتباه بگیرید. برای پانسمان آلژینات کلسیم معمولا به نوع دیگری پانسمان، مانند گاز، نیز برای نگه‌داشتن آن نیاز دارید.
کاربرد
پانسمان آلژینات کلسیم برای جراحت‌های خیس با ترشحات زیاد ایدئال است که یعنی زخم‌های بسیار عمیق و سوختگی‌ها و زخم‌های فشاری شدید. این نوع پانسمان مایعات زیادی جذب می‌کند، پس باید مرتب (حداقل ۲ روز ۱ بار) عوض شود. در نظر داشته باشید که پانسمان آلژینات برای زخم‌های خشک مناسب نیست و محیط خشک‌تری ایجاد می‌کند.
۷. پانسمان کمپوزیت
پانسمان کمپوزیت که پانسمان ترکیبی نیز نامیده می‌شود، چندلایه است. این نوع پانسمان به‌عنوان پانسمان اولیه یا ثانویه به کار می‌رود و معمولا ۳ لایه دارد:
- لایه داخلی: لایه‌ای که با زخم تماس دارد، چسبناک نیست و هنگام عوض‌کردن پانسمان از زخم محافظت می‌کند.
- لایه میانی: این لایه رطوبت را از زخم جذب می‌کند، اما محیط را به‌اندازه کافی مرطوب نگه می‌دارد. لایه میانی می‌تواند از جنس آلژینات، هیدروژل، فوم یا هیدروکلوئید باشد.
- لایه خارجی: این لایه وظیفه محافظت در برابر باکتری را بر عهده دارد و از عفونت پیشگیری می‌کند. لایه خارجی معمولا از نوار نیمه‌تراوا درست می‌شود.
کاربرد
پانسمان‌های کمپوزیت به‌صورت از پیش آماده ارائه می‌شوند و معمولا به‌اندازه دیگر انواع پانسمان کاربرد ندارند. البته می‌توانند برای زخم‌های خفیف تا شدید استفاده شوند. اگر پوست شما خشک یا حساس است، هنگام استفاده از این نوع پانسمان دقت کنید. همچنین مطمئن شوید که می‌توان از این پانسمان برای زخم عفونی استفاده کرد.
۸. پانسمان کلاژن
پانسمان‌های کلاژن با سایر انواع پانسمان متفاوت‌اند، زیرا همچون پوست موقت عمل می‌کنند. داشتن این پوست دوم به سلول‌های جدید اجازه می‌دهد که رشد کنند و پایدار شوند. بدون این پانسمان، زمان التیام زخم بسیار طولانی‌تر می‌شود. علاوه بر این، کلاژن باعث لایه‌برداری بافت مرده، ایجاد رگ‌های خونی جدید و سفت‌شدن لبه‌های محل زخم می‌شود.
کاربرد
پانسمان کلاژن بیشتر برای زخم‌های مزمن به کار می‌رود که بسیار کند خوب می‌شوند یا التیام آنها متوقف شده است. می‌توانید این پانسمان را روی مکان پیوند، زخم‌های فشاری، سوختگی، تاول، محل جراحی یا جراحت‌های گسترده بگذارید.
۹. پانسمان سیلیکونی
پانسمان سلیکونی نرم و چسبناک است و لایه‌ای غیرقابل‌نفوذ ایجاد می‌کند که باعث دفع آب می‌شود. به‌علت چسبندگی سیلیکون، این پانسمان می‌تواند بارها استفاده شود و چسبندگی خود را از دست ندهد. البته این پانسمان به زخم نمی‌چسبد و آسیب بیشتری ایجاد نمی‌کند. علاوه بر این، سیلیکون خاصیت ضدباکتریایی دارد و حتی به پوست‌های شکننده و خشک نیز می‌چسبد.
پانسمان‌های سیلیکونی راحت‌اند و درد و آسیب‌هایی را که ممکن است هنگام عوض‌کردن پانسمان ایجاد شوند کاهش می‌دهند. البته ممکن است پانسمان سیلیکونی بسیار گران باشد.
کاربرد
این پانسمان از ایجاد بافت اضافی زخم پیشگیری می‌کند، زیرا نمی‌گذارد که رطوبت وارد زخم شود. با کاهش رطوبت، جریان خون نیز کمتر می‌شود و کلاژن کمتری در محیط حضور دارد. زخم‌ها از کلاژن درست شده‌اند، پس نبود آن می‌تواند پوست را رنگ‌پریده‌تر کند تا زخم کمتر معلوم باشد.
سخن پایانی
پس از معاینه زخم، پزشک درباره انواع پانسمان و مناسب‌ترین آنها برای زخمتان با شما صحبت می‌کند. البته معمولا برای یک زخم بیش از یک پانسمان مناسب وجود دارد و شناخت پانسمان‌های مختلف به شما کمک می‌کند با توجه به اولویت‌های خود، بهترین گزینه را انتخاب کنید. پانسمان زخم در بهبود آن و پیشگیری از عفونت نقش بسیار مهمی دارد، پس باید این کار را جدی بگیرید و درباره آن اطلاعات کافی داشته باشید.
