دزموند توتو؛ اسقفی که به انسانیت فراتر از مذهب باور داشت

دزموند توتو اسقفی اهل آفریقای جنوبی بود که به‌خاطر فعالیت‌های ضد‌آپارتاید و حمایت از حقوق سیاه‌پوستان مشهور شد. تلاش‌های دزموند توتو توجه جهانیان را به گناهان نظام آپارتاید جلب کرد و در به ثمر رسیدن مبارزات ضد‌آپارتاید نقشی تعیین‌کننده داشت. ویژگی مهم و تأمل‌برانگیز فعالیت‌های توتو، تأکید او بر مبارزات مسالمت‌‌آمیز و به دور از خشونت بود. با اینکه او جامه اسقف‌ها را بر تن داشت، نگاهش به انسان‌ها فراتر از قواعد و چارچوب‌های مذهبی بود.

سال‌های آغازین زندگی

دزموند توتو هفتم اکتبر ۱۹۳۱ در کلرکزدورپ آفریقای جنوبی به دنیا آمد. پدر او معلم مدرسه و مادرش کارگر خانگی بود. در ۱۲سالگی همراه خانواده‌اش به ژوهانسبورگ نقل‌مکان کرد و مادرش آشپز مدرسه نابینایان شد.

به‌گفته خود دزموند توتو، او هرگز فراموش نکرد که وقتی پلیسی سفیدپوست پدرش را جلوی او «پسر» صدا زد، پدرش چقدر شرم‌زده شد. بااین‌حال وقتی کشیشی سفیدپوست هنگام عبور از کنار او و مادرش به‌نشانه احترام کلاه از سر برداشت، بیشتر تحت‌تأثیر قرار گرفت.

آن کشیش سفیدپوست ترِوور هادلستون، مبارز برجسته علیه آپارتاید، بود. آپارتاید به سیاست‌های تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی گفته می‌شود. بر اساس آپارتاید، قوانینی سخت‌گیرانه و تبعیض‌آمیز علیه سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی اعمال می‌شد که بیش از ۷۰درصد جمعیت آن کشور را تشکیل می‌دادند.

زمانی که دزموند به‌علت بیماری سل در بیمارستان بستری بود، پدر هادلستون تقریبا هر روز به ملاقات او می‌رفت. دزموند پس از بهبودی، به حرفه پزشکی علاقه نشان داد و می‌خواست پزشک شود، اما به‌دلیل اینکه خانواده‌اش نمی‌توانستند از عهده مخارج تحصیل او برآیند، معلم شد و به تدریس در مدرسه روی آورد.

اولین کنش اجتماعی

توتو ۳ سال به تدریس مشغول بود تا اینکه روزی در اعتراض به قانون آموزش بانتو از شغل خود استعفا کرد. قانون آموزش بانتو یکی از قوانین جداسازی نژادی در آفریقای جنوبی بود که چندین جنبه از سیستم آپارتاید را اجرایی می‌کرد و استانداردهای آموزشی را برای دانش‌آموزان سیاه‌پوست پایین می‌آورد.

تحصیل در انگلستان و بازگشت به آفریقا

دزموند توتو پس از استعفا از تدریس در مدرسه، به تحصیل در کالج الهیات سنت پیتر در ژوهانسبورگ مشغول شد تا اینکه در سال ۱۹۶۱ به‌ مقام کشیش آنگلیکن در کلیسای جامع سنت ماری منصوب شد. او پس از خدمت در کلیساهای محلی، به انگلستان رفت و مشغول به تحصیل در رشته الهیات شد و توانست مدرک لیسانس و فوق‌لیسانس خود را بگیرد.

دزموند توتو پس از بازگشت به آفریقای جنوبی، معاون مدیر شورای جهانی کلیساها شد. در سال ۱۹۷۵، ریاست کلیسای جامع سنت مری در ژوهانسبورگ را به او سپردند. دزموند توتو اولین سیاه‌پوست آفریقای جنوبی بود که این سمت را داشت. سپس در سال‌های ۱۹۷۶ تا ۱۹۷۸ توتو اسقف لسوتو شد.

شروع فعالیت‌های ضد‌آپارتاید

در سال ۱۹۷۸، دزموند توتو در جایگاه دبیر کل شورای کلیساهای آفریقای جنوبی و سخنگوی اصلی حقوق سیاه‌پوستان آفریقای جنوبی شروع به فعالیت کرد. او در طی دهه هشتاد میلادی تمام توان خود را برای جلب‌توجه ملی و بین‌المللی به بی‌عدالتی آپارتاید به کار گرفت. وی گفته بود: «اگر در مواقع بی‌عدالتی بی‌طرف باشید، طرف ستمگر را گرفته‌اید. اگر فیل پایش را روی دم موش بگذارد و شما بگویید که بی‌طرفید، موش به‌خاطر بی‌طرفی‌تان از شما قدردانی نخواهد کرد.»

دزموند توتو در عین مبارزات ضد‌آپارتایدی، بر اعتراض به روش‌های غیرخشونت‌آمیز تأکید می‌کرد. او کشورهایی را که با آفریقای جنوبی سروکار داشتند، به اعمال فشار اقتصادی بر آفریقای جنوبی تشویق می‌کرد. در سال ۱۹۸۴، جایزه صلح نوبل به دزموند توتو اعطا شد که حاوی پیامی مهم برای حکومت پی.دبلیو. بوتا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی، بود.

در سال‌هایی که نلسون ماندلا به‌خاطر فعالیت‌های ضدآپارتایدی در زندان بود، دزموند توتو در خط اول مبارزات حضور داشت؛ او سیاه‌پوستان خشمگینی را که در پی انتقام‌جویی بودند به آرامش فرا می‌خواند و در سپتامبر سال ۱۹۸۹ در اعتراض به تداوم سیاست‌های تبعیض‌نژادی، تظاهراتی سی‌هزارنفری را در خیابان‌های کیپ تاون سازمان‌دهی کرد. البته چون او اسقف کلیسا بود، بازداشتش نکردند.

یک دهه بعد، در سال ۱۹۹۴، او شاهد پایان دوران آپارتاید در آفریقای جنوبی بود. در آن زمان ریاست کمیسیون حقیقت و سازش را بر عهده گرفت. هدف این کمیسیون افشای اقدامات مستبدانه در دوران آپارتاید بود. در همین هنگام و هم‌زمان با آغاز ریاست جمهوری نلسون ماندلا بود که دزموند توتو برای اولین‌ بار اصطلاح «ملت رنگین‌کمانی» را برای مردم آفریقای جنوبی به کار برد و مردم بسیار از آن استقبال کردند.

دزموند توتو در ۲۸ دسامبر سال ۲۰۲۱ در ۹۰سالگی درگذشت.

نگرش فرامذهبی توتو

با اینکه دزموند توتو اسقفی مسیحی بود، به انسانیت فراتر از مذهب باور داشت و این مسئله را بیان می‌کرد.

من از صمیم قلب خداوند را شاکرم که دالایی لاما را آفرید. آیا آن‌طور که برخی گفته‌اند، واقعا فکر می‌کنید خدا می‌گوید «باشه این یارو دالایی لاما آدم بدی نیست، ولی حیف که مسیحی نیست»؟ من که چنین چیزی را باور نمی‌کنم، چون همان‌طور که خودتان هم می‌دانید، خدا مسیحی نیست.

وی همچنین درباره گاندی گفته است:

خدا از مسیحی نبودن گاندی ناراحت نیست، چون خدا مسیحی نیست! همه فرزندان خدا و اعتقادات متفاوت آنها به ما کمک می‌کنند به عظمت خدا پی ببریم.

نگاهی به آثار دزموند توتو

۱. شادی؛ شادمانی استوار در دنیای ناپایدار

دزموند توتو در نگارش این کتاب با دالایی لاما، رهبر دینی بودائیان تبت، و داگلاس آبرامز همکاری کرده است. آنها کوشیده‌اند در این کتاب از شادی پایدار در دنیایی پر از مشکل سخن بگویند. سخن اصلی این کتاب این است که شادی حقیقی وابسته به پول، کار و شهرت نیست بلکه خانه حقیقی شادی قلب و مغز انسان‌هاست.

۲. مسیر آشتی؛ از استبداد به دموكراسی

دزموند توتو در کتاب «مسیر آشتی» حرکت آفریقای جنوبی از استبداد به‌سمت دموکراسی را شرح داده و درباره این صحبت کرده است که چطور با صبر و صداقت می‌توان دنیایی جدید و انسانی‌تر ساخت.

۳. بخشش؛ شاهراه نجات انسان و جهان از درد و رنج

در این کتاب درباره این صحبت شده است که چطور کینه و نفرت را از خود دور کنیم و توانایی بخشش و گذشت را در خود تقویت کنیم. بر اساس این کتاب، همه ما انسان‌ها با هم مرتبط هستیم و این ارتباط یا از طریق اصل‌ونسب ایجاد شده است یا به‌واسطه حوادثی که برای ما رخ می‌دهند.

۴. مردم رنگین‌کمانی خدا؛ ایجاد انقلاب صلح‌آمیز

این کتاب روایتگر داستان بسیار الهام‌بخش مبارزات دزموند توتو در جایگاه سخنگوی اختصاصی جنبش ضدآپارتاید است. توتو در این کتاب از چندین دهه تجربه‌اش بهره می‌گیرد تا به همه ما نشان دهد که چگونه با صداقت و شفقت پیش برویم و دنیایی جدیدتر و انسانی‌تر بسازیم. «مردم رنگین‌کمانی خدا» راهنمای انقلاب صلح‌آمیز است، انقلابی که نه به پیروزی صِرف بلکه به صلح و آشتی برای همه مردم رنگین‌کمانی خدا ختم می‌شود.

در آفریقای جنوبی، من در اکثر جلسات عمومی که سیاه‌پوستان و سفیدپوستان در آنها شرکت می‌کردند، می‌خواستم دست‌هایشان را بالا بیاورند. بعد به آنها می‌گفتم دست‌هایتان را تکان بدهید و دوباره می‌گفتم دست‌هایتان را نگاه کنید، رنگ‌های مختلف نشان‌دهنده مردمان مختلف‌اند. شما مردمان رنگین‌کمانی خدا هستید.

۵. بدون بخشش هیچ آینده‌ای وجود ندارد

دزموند توتو در این کتاب از دوران کودکی و بلوغ خود در دوران آپارتاید می‌گوید و احساسات خود به اتفاقات مختلف را بررسی می‌کند، از جمله امکان رأی‌دادن برای اولین‌ بار در ۶۲سالگی، انتخاب نلسون ماندلا و قرارگرفتن در جایگاه اسقف اعظم کیپ تاون و دریافت جایزه صلح نوبل در سال ۱۹۸۴. او در این کتاب استدلال می‌کند که با انکار گذشته نمی‌توان به آشتی واقعی دست یافت.

نوبت شماست

تابه‌حال درباره آفریقای جنوبی و نظام آپارتاید کتابی خوانده‌اید؟ لطفا نام بهترین کتابی را که در این باره خوانده‌اید، در قسمت دیدگاه‌ها بنویسید و نظرات ارزشمند خود را با ما در میان بگذارید.