عمل تخلیه چشم انسان بسیار جدی است و فقط در صورتی انجام می‌شود که درمان دیگری برای بیماری چشمی خطرناک وجود نداشته باشد. مثلا ممکن است این عمل برای پیشگیری از گسترش سرطان چشم به مغز و اندام‌های دیگر انجام شود. تخلیه چشم معمولا آخرین گزینه درمانی است و پس از آن بازیابی بینایی ممکن نیست. اگر می‌خواهید بیشتر درباره عمل تخلیه چشم و انواع و دلایل آن بدانید، به خواندن مقاله ادامه دهید.
انواع تخلیه چشم
۱. انوکلئاسیون یا تخلیه کامل کره چشم
هنگام تخلیه چشم انوکلئاسیون، جراح تمام کره چشم و محتویاتش را تخلیه می‌کند. در این جراحی، پلک، مژه‌ها، ابروها و پوست اطراف دست‌نخورده باقی می‌مانند. کره چشم هم با یک چشم مصنوعی، که کاملا شبیه چشم بیمار است، جایگزین می‌شود.
۲. اویسراسیون یا تخلیه محتویات داخل کره چشم
در عمل اویسراسیون، جراح قرنیه و محتویات کره چشم را خارج می‌کند و صلبیه (یا قسمت سفید چشم) و ماهیچه‌های چشم را باقی می‌گذارد. سپس یک ایمپلنت درون پوسته صلبیه قرار می‌دهد. ماهیچه‌ها هنوز به صلبیه متصل هستند، بنابراین صلبیه همچنان می‌تواند حرکت کند.
اویسراسیون ساده‌تر از جراحی انوکلئاسیون است. در هر ۲ جراحی، پلک‌ها، ابروها و مژه‌ها باقی می‌مانند، اما اویسراسیون پوسته صلبیه چشم و ماهیچه‌ها را نیز حفظ می‌کند. این جراحی خطر افتالمی سمپاتیکی را بیشتر می‌کند که می‌تواند بینایی چشم دیگر را نیز از بین ببرد و فرد را کاملا نابینا کند. اگر جراحی تخلیه چشم برای ازبین‌بردن درد یک چشم نابینا باشد، جراحی اویسراسیون خیلی مؤثر نیست، زیرا اعصاب مژگانی عدسی چشم باقی می‌مانند.
۳. اگزانتراسیون یا تخلیه کامل چشم و بافت اطراف
اگزانتراسیون جامع‌ترین عمل است. جراح تمام کره چشم، پلک‌ها، ابروها و پوست اطراف چشم را برمی‌دارد. این جراحی معمولا برای درمان سرطان چشمی انجام می‌شود که به بافت اطراف گسترش یافته است.
دلایل تخلیه چشم
تخلیه چشم آخرین گزینه درمانی است. پزشک این جراحی را فقط برای بیماری‌های خطرناکی پیشنهاد می‌کند که درمان دیگری ندارند. بعضی بیماری‌ها که با تخلیه چشم درمان می‌شوند، عبارت‌اند از:
- تومورهای چشمی مانند رتینوبلاستوما یا کوروئیدال ملانوما؛
- آسیب شدید به چشم؛
- درد شدید در چشم نابینا؛
- عفونت کنترل‌نشده چشم؛
- برداشتن چشم نابینای بدنما برای زیبایی.
گاهی اوقات پزشک چشم را برای محافظت از چشم دیگر تخلیه می‌کند. ممکن است جراحت چشم سبب عارضه‌ای به‌نام افتالمی سمپاتیکی در چشم دیگر شود و بینایی آن را از بین ببرد. با تخلیه چشم دیگر، چشم سالم نجات پیدا می‌کند. همچنین امکان دارد درد چشم نابینا ناراحتی زیادی ایجاد کند. تخلیه چشم درد چشم و صورت و ترشحات چشمی را بهبود می‌بخشد. البته ممکن است این درد چندین ماه پس از جراحی از بین برود.
با انجام این جراحی، تنها یک چشم بینایی خواهد داشت. این امر می‌تواند باعث ناراحتی بیمار شود، مخصوصا اگر چشم تخلیه‌شده بینایی داشته باشد. ازدست‌دادن هر اندامی می‌تواند باعث پریشانی شود و ممکن است فرد به کمک روان‌شناس نیاز داشته باشد.
اصطلاحات رایج مربوط به تخلیه چشم
- ایمپلنت اوربیتال توپی به‌اندازه ۱ تیله است که پشت لایه ملتحمه حدقه چشم قرار می‌گیرد و جایگزین حجم ازدست‌رفته چشم تخلیه‌شده می‌شود. ماهیچه‌های چشم می‌توانند به سطح ایمپلنت متصل شوند و باعث حرکت ایمپلنت با حرکت حدقه شوند.
- کانفورمرهای چشم طراحی شده‌اند تا پس از جراحی مانع بسته‌شدن یا چسبندگی چشم حین التیام شوند. این کانفورمرها کوچک و نیم‌دایره‌ای هستند و سطح داخلی آنها شکل انحنای کره چشم را به خود می‌گیرد. کانفورمرها تأثیر بالینی چشمگیری دارند و باید ۶ تا ۸ هفته برای بهبودی و کاهش التهاب باقی بمانند.
- چشم مصنوعی نوعی اندام مصنوعی است که پس از تخلیه چشم، جایگزین چشم واقعی می‌شود. چشم مصنوعی جای کانفورمر را می‌گیرد و روی ایمپلنت اوربیتال و زیر پلک نصب می‌شود.
جراحی تخلیه چشم چگونه انجام می‌شود؟
انواع جراحی تخلیه چشم با بیهوشی عمومی انجام می‌شوند و فرد تمام طول جراحی بیهوش خواهد بود. البته امکان اجرای این جراحی با بی‌حسی موضعی نیز وجود دارد. متخصص بیهوشی پیش از جراحی سلامت عمومی بیمار را بررسی می‌کند تا مطمئن شود توانایی تحمل بیهوشی و جراحی را دارد. ممکن است بیهوشی عوارضی مانند حالت تهوع و استفراغ داشته باشد.
کره چشم شما درون حفره‌ای استخوانی به‌نام اوربیت یا حدقه قرار دارد. در انوکلئاسیون، کره چشم از حدقه خارج می‌شود. عصب بینایی نیز که پیام‌های چشم را به مغز می‌رساند بریده می‌شود. کره چشم ماهیچه‌های زیادی دارد که به‌کمک آنها در جهت‌های مختلف حرکت می‌کند. این ماهیچه‌ها نیز جدا می‌شوند.
جراح یک ایمپلنت اوربیتال درون حدقه قرار می‌دهد و ماهیچه‌های چشم به این عضو مصنوعی متصل می‌شوند تا مانند چشمی عادی حرکت کند. ماهیچه‌های هر دو چشم هماهنگ هستند، پس چشم مصنوعی در همان جهت چشم دیگر حرکت می‌کند. پس از پایان جراحی، یک کانفورمر (پوسته نازک پلاستیکی) روی کاسه چشم قرار می‌گیرد تا شکل طبیعی کاسه را حفظ کند و التهاب را کاهش دهد.
این جراحی حدود ۱ تا ۲ ساعت طول می‌کشد. پس از جراحی، درد جراحی با داروهای مسکن مهار می‌شود یا بانداژ فشاری برای مهار التهاب به کار می‌رود. چند هفته پس از جراحی، متخصص چشم یک چشم مصنوعی به بیمار می‌دهد که مانند لنز طبی روی ایمپلنت اوربیتال قرار می‌گیرد. متخصص چشم به بیمار آموزش می‌دهد که چطور این چشم مصنوعی را دربیاورد، تمیزش کند و دوباره سر جایش بگذارد.
اقدامات پیش از جراحی تخلیه چشم
پیش از جراحی، جراح درباره مراحل این عمل با شما صحبت می‌کند. روز جراحی باید این موارد را همراه داشته باشید:
- داروهایی که مصرف می‌کنید به‌همراه بسته‌بندی اصلی‌شان؛
- اقلام شخصی مانند لوازم بهداشتی؛
- نام و شماره تلفن پزشک اصلی شما.
مراقبت‌های پس از جراحی تخلیه چشم
- پس از اینکه در اتاق ریکاوری به هوش آمدید، یک پانسمان فشاری روی چشم جراحی‌شده خود احساس خواهید کرد.
- می‌توانید همان روز جراحی از بیمارستان مرخص شوید.
- حدقه چشم شما تا چند هفته قرمز و ملتهب خواهد بود.
- ممکن است در قسمت جراحی‌شده رنگ‌ها و تصاویری ببینید که به‌سبب پدیده چشم فانتوم (خیالی) ایجاد می‌شوند. این علائم خودبه‌خود از بین می‌روند.
- پانسمان چشم پس از ۱ یا ۲ روز برداشته می‌شود. اگر چشم بدون پوشش باشد، زودتر خوب می‌شود. البته می‌توانید عینک دودی بزنید.
- ممکن است پزشک قطره چشمی، آنتی‌بیوتیک خوراکی و مسکن تجویز کند.
- ۲ تا ۳ روز پس از جراحی استراحت کنید. پس از چند روز می‌توانید رانندگی و فعالیت‌های عادی خود را شروع کنید. حرکت چشم دیگر می‌تواند بر ایمپلنت اثر بگذارد و باعث درد شود.
- خم‌شدن می‌تواند به حدقه فشار بیاورد و دردناک باشد. بهتر است تا ۱ ماه وسایل سنگین بلند نکنید و از شنا و ورزش سنگین خودداری کنید.
- ۴ تا ۶ هفته پس از جراحی به پزشک خود مراجعه کنید. با این کار پزشک از بهبودی شما مطمئن می‌شود.
ترشحات عادی پس از جراحی
- ممکن است مقدار کمی ترشحات در گوشه چشم جمع شود. اگر این مقدار زیاد شود یا به گونه برسد، می‌تواند نشانه عفونت چشم باشد. با دیدن این حجم از ترشحات باید به پزشک مراجعه کنید.
- برای تمیز‌کردن ترشحات طبیعی چشم، از محلول سالین (سرم نمکی) و پنبه تمیز استفاده کنید. از قسمت خارجی چشم (نزدیک گوش) شروع کنید و به سمت بینی بروید.
- از هر گلوله پنبه تنها ۱ بار استفاده کنید و پس از استفاده آن را دور بیندازید.
بینایی پس از تخلیه چشم
ایمپلنت اوربیتال و چشم مصنوعی بینایی نخواهند داشت و تنها ظاهری طبیعی ایجاد می‌کنند. بینایی فرد از چشم باقی‌مانده خواهد بود که می‌تواند به‌خوبی بینایی پیش از جراحی تخلیه چشم باشد. البته چون بینایی تنها از طریق یک چشم انجام می‌شود، ممکن است درک فاصله و عمق دشوار باشد. همچنین دامنه بینایی سمت جراحی‌شده کاهش می‌یابد، اما دامنه دید سمت سالم مانند قبل خواهد بود. ممکن است نیاز باشد فرد برای دیدن سمت مقابل سر خود را بیشتر بچرخاند.
سخن پایانی
تخلیه چشم تصمیم دشواری خواهد بود، اما گاهی اوقات تنها گزینه درمانی است. این جراحی می‌تواند درد آزاردهنده چشم نابینا را ساکت کند یا مانع گسترش سرطان به قسمت‌های دیگر بدن شود. پس از انجام جراحی، فرد می‌تواند با چشم مصنوعی ظاهر طبیعی خود را حفظ کند و با چشم سالم خود به‌خوبی ببیند.
