بهترین کتاب روانشناسی کودک کدام است؟ معرفی ۱۵ کتاب خواندنی

فرزندپروری از دشوارترین مسئولیت‌هایی است که هر انسانی می‌تواند در زندگی بر عهده بگیرد. اگر این کار با مطالعه و کمک‌گرفتن از متخصصان حوزه کودک مانند روان‌شناسان و درمانگران و مشاوران انجام شود، موفقیت‌آمیزتر و رضایت‌بخش‌تر خواهد بود. این مقاله به معرفی بهترین کتاب‌های روانشناسی کودک اختصاص دارد. اگر فرزندی دارید، با چالش‌های والدگری دست‌وپنجه نرم می‌کنید و به‌دنبال بهترین کتاب روانشناسی کودک هستید یا دانشجو و پژوهشگر روانشناسی کودک هستید، معرفی کتاب امروز را از دست ندهید.

۱. کودک کامل – مغز

همان‌طور که از عنوان کتاب پیداست، موضوع اصلی آن مغز کودکان است. نویسندگان این اثر بر این باورند که برای تربیت موفقیت‌آمیز کودکان، ابتدا باید به مغز و نحوه رشد آن توجه کنیم. کتاب از ۶ فصل با عنوان‌های زیر تشکیل شده است:

• فرزندپروری با در ذهن داشتن مغز.
• دو مغز بهتر از یک مغز است؛ یکپارچگی مغز راست و مغز چپ.
• ساختن پلکان ذهن یکپارچه؛ یکپارچگی مغز طبقه بالا و مغز طبقه پایین.
• پروانه‌ها را از بین ببرید؛ یکپارچگی حافظه برای رشد و شفا.
• ایالات متحده من؛ یکپارچگی قسمت‌های مختلف خود.
• پیوند من-ما؛ یکپارچگی خود و دیگری.

ما در طول سال‌های زیاد با هزاران پدر و مادر در ارتباط بودیم. وقتی از آنها می‌پرسیم که چه چیزی بیشترین اهمیت را برای آنها دارد، گونه‌هایی از این دو هدف همیشه در بالای فهرست آنهاست. آنها می‌خواهند در لحظات بسیار دشوار فرزندپروری، زنده بمانند و مایل‌اند فرزندان و خانواده آنها در جهت صحیح رشد کنند و موفق شوند. ما به‌عنوان پدر و مادر، همین اهداف را برای خانواده‌های خود داریم.

۲. چگونه با کودکم صحبت کنم که گوش کند و چگونه گوش کنم که کودکم صحبت کند

ارتباط برقرارکردن صحیح با کودک راز موفقیت والدین در زمینه فرزندپروری است. در این کتاب یاد می‌گیریم که از طریق صحبت‌کردن ارتباط مؤثری با کودک داشته باشیم که برای این کار ابتدا باید شنونده خوبی باشیم. با مطالعه این کتاب می‌توانید مهارت‌های ارتباطی خود با کودکان را بهبود دهید.

تاکنون، به‌احتمال زیاد فرزندان‌تان فرصت‌های بی‌شماری را به شما ارائه داده‌اند تا مهارت‌های گوش‌کردن را به عمل درآورید. وقتی مسئله‌ای بچه‌ها را آزار می‌دهد، بیشتر اوقات با صدای بلند و واضح آن را به ما می‌گویند.

۳. پسری که مثل سگ بزرگ شد

آنچه انسان در سال‌های ابتدایی زندگی‌اش از سر می‌گذراند تأثیر بسزایی بر سراسر زندگی‌اش دارد. بنابراین فضایی که کودک در آن رشد می‌کند و میزان احساس امنیتی که از محیط دریافت می‌کند اهمیت زیادی دارند. این کتاب درباره تأثیر عشق، امنیت، خشونت و سلامتی در دوره کودکی است. این اثر تلاشی برای آگاه‌کردن والدین به اهمیت تربیت در سال‌های ابتدایی زندگی کودک است.

بسیاری از مردم از سال های بحرانی رشدشان به‌ویژه زمان تولد تا دوران کودکستان، چیز زیادی به خاطر نمی آورند. بااین‌حال مدرکی وجود داشت که نشان‌ می‌داد او در سنین خیلی پایین دچار مشکلاتی بود. شواهد نشان می دادند که او در سال های قبل از دبستان رفتارهای بسیار پرخاشگرایانه‌ای داشته است.

۴. چگونه ذهن کودک رشد می‌کند؟

آگاهی به اینکه ذهن کودک چگونه شکل می‌گیرد و رشد می‌کند، برای فرزندپروری به والدین کمک بزرگی می‌کند. دیوید کوهن در این کتاب به‌زبان ساده این موضوعات را شرح می‌دهد:

• رشد شناختی؛
• گفت‌وگو؛
• استدلال و یادگیری؛
• نحوه یادگیری؛
• ادراک؛
• حافظه؛
• رشد اخلاقی؛
• ارزیابی هوش.

۵. شهربازی هوش هیجانی

مجموعه‌کتاب «شهربازی هوش‌هیجانی» اگر بهترین کتاب روانشناسی کودک در ایران نباشد یکی از بهترین‌هاست. این مجموعه ۹جلدی با هدف رشد و بهبود هوش هیجانی کودکان نوشته شده است. نویسنده نقش بازی در بهبود مهارت‌های ارتباطی و رشد هوش هیجانی را پررنگ می‌داند و با رویکرد بازی راهکارهایی برای رشد هوش هیجانی کودکان ارائه می‌کند.

۶. مادر و کودکش

سلمان اختر، روانکاو هندی‌آمریکایی، در این کتاب نگاهی تحلیلی و روان‌کاوانه به رابطه مادر و نوزاد دارد. او به‌زبان ساده شرح می‌دهد که «خود» چگونه در رابطه مادر و فرزند شکل می‌گیرد. این کتاب می‌تواند دید روان‌کاوانه و علمی درباره دلبستگی و جدایی به مادران بدهد و همچنین مطالعه آن به دانشجویان و پژوهشگران حوزه روانکاوی پیشنهاد می‌شود.

۷. نخستین داستان‌ها برای فکرکردن

رابرت فیشر در این کتاب ۳۰ داستان از ملل مختلف را جمع‌آورده کرده است. هدف همه داستان‌ها یادگیری و رشد ذهن بچه‌هاست. در پایان هر داستان نیز ۲ دسته سؤال مطرح می‌شود که دسته اول درباره خود داستان و دسته دوم درباره مضمون آن است. این پرسش‌ها بچه‌ها را مرحله‌به‌مرحله به‌سمت پاسخ درست و مضمون اصلی داستان هدایت می‌کنند. بچه‌ها می‌توانند انفرادی یا در کلاس درس از این کتاب استفاده کنند.

۸. کودکان خردسال و والدین آنها

والدگری از دشوارترین مسئولیت‌های زوج‌هاست. این کتاب نگاهی روان‌کاونه به دنیای کودک در سال‌های ابتدایی زندگی‌اش دارد و می‌کوشد واقعیت‌هایی را برای والدین روشن کند تا بهتر و بیشتر با کودک خود تعامل داشته باشند. این کتاب علاوه‌ بر والدین برای دانشجویان و پژوهشگران حوزه روان‌کاوی هم مناسب است.

دو دنیای موازی وجود دارد؛ دنیای تعامل کودک-والد و دنیای ایده‌های والدین درمورد کودک و خودشان به‌عنوان والدین. این دو دنیا می‌توانند- اندکی یا به‌طور اساسی- با یکدیگر همساز یا مغایر باشند.

۹. علیه تربیت فرزند

بعضی از والدین از لحاظ توجه به کودک و اهمیت‌دادن به او از آن طرف بوم افتاده‌اند، یعنی بیش از اندازه به کودک خود توجه می‌کنند و همه نیازهای کودک را برآورده می‌کنند. آلیسون گوپنیک با تقبیح این کار تعریف تازه‌ای از والدگری و فرزندپروری ارائه می‌کند که متناسب با دنیای امروز است.

وظیف ما به‌عنوان والدین و به‌عنوان جامعه این نیست که ذهن فرزندانمان را شکل دهیم؛ بلکه وظیفه‌مان این است که به این ذهن‌ها اجازه دهیم تا تمام احتمالات موجود در دنیا را کاوش کنند. کار ما تولید نوعی خاص از کودک نیست؛ بلکه فراهم‌کردن محیطی حفاظت‌شده و پر از عشق، امنیت و ثبات است که در آن بچه‌های مختلف و غیرقابل‌پیش‌بینی شکوفا شوند.

۱۰. با کفش من راه برو

«با کفش من راه برو» کتابی برای والدین است تا یاد بگیرند چگونه با احساسات فرزندانشان مواجه شوند. پاسخ درست به ابراز احساسات کودک راز سلامت روان او و ارتباط مناسب والد و کودک است. اگر خواهان ارتباط خوب با کودکتان هستید، اول باید بتوانید احساساتش را درک کنید و به آنها واکنش درست نشان بدهید.

احساس به‌طور کلی ترکیبی است از نوعی حس فیزیکی درونی که وضعیتی خاص را بیان می‌کند و حرکت و واکنش به‌سمت بیرون را می‌طلبد.

۱۱. بچه‌هایمان به ما چه می‌آموزند؟

پیرو فروچی روان‌درمانگر، نویسنده و پدر است. او در این کتاب، فرزندپروری را از نگاه یک پدر روایت می‌کند. او که زندگی‌اش به قبل و بعد از پدرشدن تقسیم می‌شود، از تجربیات و تغییرات زیاد ایجادشده در زندگی شخصی‌اش می‌گوید. این کتاب می‌تواند راهنمای خوبی برای والدین، به‌ویژه مردانی که تازه پدر شده‌اند، باشد. خواندن تجربیات و چالش‌های فروچی در جایگاه پدر و البته روان‌درمانگر می‌تواند برای کسانی که موقعیت مشابهی را از سر می‌گذرانند بسیار مفید باشد.

حیاتی‌ترین درسی که هر فردی برای زیستن به آن احتیاج دارد، زندگی‌کردن در لحظه است. این مهم‌ترین هنری است که هر کسی باید یاد بگیرد. کودکان همیشه در لحظه زندگی می‌کنند. آنها با تعجب به شاخه‌هایی که در باد تکان می‌خورد، نگاه می‌کنند و بر صداهایی که می‌شنوند متمرکز می‌شوند؛ بدون اینکه هیچ هدفی داشته باشند.

۱۲. کتابی که آرزو می‌کنید والدینتان خوانده بودند

فیپا پری در این کتاب تجربیات خود به‌عنوان مادر و روان‌درمانگر را به‌صورت توصیه‌هایی کاربردی بیان می‌کند. کتاب زبان ساده‌ای دارد و توصیه‌های آن اجراشدنی و ملموس‌اند. محوریت توصیه‌های نویسنده ارتباط و رفتارهای سالم و درست است. اگر با فرزند خود دچار مشکلات ارتباطی شده‌اید، این کتاب می‌تواند به بهبود رابطه‌تان کمک کند.

به‌جای آنکه بگویید «تو ریاضی‌ت عالیه.» بگویید: «از اینکه چقدر با فکر روی این نقاشی کار کرده‌ای تحت‌تأثیر قرار گرفتم. از اینکه خونه انگار لبخند می‌زنه خوشم می‌آد. باعث می‌شه احساس خوشحالی کنم»، نه اینکه بگویید: «نقاشی قشنگیه.» تلاشش را تحسین کنید و آنچه را می‌بینید و احساس می‌کنید توصیف کنید و بدون قضاوت فرزندتان را تشویق کنید. توصیف و پیداکردن چیزی خاص برای تقدیر بسیار دلگرم‌کننده‌تر از یک قضاوت کلی است، مانند «آفرین» و بسیار بسیار مفیدتر از انتقاد است.

۱۳. تربیت سالم در خانه

دکتر جین نلسن مشاور ازدواج، خانواده، کودک و مادر ۷ فرزند است. او در این کتاب توضیح می‌دهد که چگونه در محیط خانه با وجود کوکان و نوجوانان نظم‌وانضباط را برقرار کنیم. او بر این باور است که راه برقراری نظم خشونت و تنبیه نیست، بلکه با احترام متقابل می‌توان کودکان را به پایبندی به نظم و انظباط تشویق کرد.

گاهی فکر می‌کنم که جنگ بین تربیت تنبیهی و تربیت آسان‌گیر تا ابد ادامه خواهد داشت. به‌ نظر می‌رسد که بسیاری بر حسب این دو منتهای تربیتی فکر می‌کنند. تربیت سالم به بزرگ‌سالان کمک می‌کند شیوه‌ای میانه و محترمانه بیابند که نه تنبیهی و نه آسان‌گیری باشد. تربیت سالم از ابزاری حمایت می‌کند که هم مهربان و قاطع باشد و هم مهارت‌های ارزشمند زندگی اجتماعی را آموزش دهد.

۱۴. روان‌شناسی کودک

این اثر از بهترین کتاب‌های روانشناسی کودک است که مباحث روان‌شناسی کودک را جامع و کامل بررسی می‌کند. کتاب شامل نظریات ژان پیاژه و همکارش اینهلدر است که هر دو از بزرگان حوزه روان‌شناسی هستند. بنابراین مطالعه این کتاب برای دانشجویان و علاقه‌مندان این رشته می‌تواند مفید و جالب‌توجه باشد. نویسندگان اثر بر این باورند که کودک و رفتارهای او همگی جلوه‌هایی از بزرگ‌سالی‌اند و از این رو هر مرحله از رشد معرف مرحله بعدی است. همین امر اهمیت روان‌شناسی و بررسی دوره کودکی را نشان می‌دهد. محتوای کتاب در ۵ فصل با عنوان‌های زیر دسته‌بندی شده است:

• دوره حسی و حرکتی؛
• رشد ادراک؛
• کارکرد نشانه‌ای یا نمادین؛
• عملیات «ملموس» اندیشه و روابط میان‌فردی؛
• دوره نوجوانی و عملیات گزاره‌ای؛
• عوامل رشد ذهنی.

اگر بتوان گفت که کودک تا اندازه‌ای جلوه‌ای از بزرگ‌سالی است، پس می‌توان گفت که هر مرحله از رشد تا اندازه‌ای معرف مرحله بعدی است. این امر به‌ویژه در مرحله پیش از زبان گشودن آشکار است. این مرحله را می‌توان مرحله حسی و حرکتی نامید؛ زیرا کودک شیرخوار به‌سبب فقدان کارکرد نمادین، نه دارای اندیشه و نه دارای عاطفه‌ای است که به او امکان دهد افراد و اشیا را در غیابشان به یاد آورد.

۱۵. هوش عاطفی

احساسات و عواطف و هیجانات به چه معنی هستند؟ چگونه آنها را احساس و ابراز می‌کنیم؟ آیا می‌توان آنها را مهار و هدایت کرد؟ دانیل گلمن در این کتاب به سؤالاتی از این دست پاسخ می‌دهد و ابهامات ما در زمینه هوش عاطفی و هیجانی را برطرف می‌کند. با یافتن پاسخ این پرسش‌ها به درک درستی از شکل‌گیری هوش عاطفی کودک خود می‌رسید و می‌توانید به رشد بهتر و بیشتر هوش عاطفی کودک خود کمک کنید.

احساس خشم باعث می‌شود خون به‌طرف دست‌ها جریان یابد و در دست‌گرفتن سلاح یا ضربه‌زدن به دشمن آسان‌تر صورت بگیرد. ضمنا ضربان قلب هم افزایش می‌یابد و ترشح هورمون‌هایی مثل آدرنالین باعث تولید انرژی کافی برای تهاجم می‌شود.

شما بگویید

برای تربیت و درک دنیای کودک خود چه کتاب‌هایی در حوزه روان‌شناسی کودک مطالعه کرده‌اید؟ لطفا نام بهترین کتابی را که در حوزه روان‌شناسی کودک خوانده‌اید در قسمت نظرها برایمان بنویسید.