بهترین کتاب های خاطرات؛ معرفی ۱۶ اثر خواندنی

نشستن پای صحبت‌های دیگران و شنیدن خاطرات و تجربه‌هایی که از سر گذرانده‌‌اند، بسیار لذت‌بخش و آموزنده است. به همین دلیل ژانر کتاب خاطرات و زندگی‌نامه از پرطرف‌دارترین کتاب‌ها هستند. اگر از نشستن پای صحبت‌ دیگران و شنیدن خاطرات آدم‌ها لذت می‌برید، در معرفی کتاب امروز که به بهترین کتاب‌های خاطرات اختصاص دارد، پیشنهاد‌های ویژه‌ای برایتان داریم.

۱. گرسنگی

رکسان گی قربانی است، قربانی تبلیغات لاغری و تناسب اندام طبق استاندارد‌های دنیای مد. او که زمانی در دسته افراد چاق قرار داشته است، حالا از تجربه‌ها و خاطرات آن روزها می‌گوید. رکسان ما را به دنیای پرچالش افراد چاق می‌برد و از فشارها و نامهربانی‌های جامعه می‌گوید. در این میان، نقش دنیای مد و استانداردهایی که برای زیبایی تعریف می‌کند نیز به خوبی مشخص می‌شود. مطالعه این کتاب درک تازه‌ای از دنیای افراد چاق به ما می‌دهد. این اثر به‌ویژه برای کسانی که شرایطی مشابه رکسان دارند، می‌تواند الهام‌بخش و آموزنده باشد.

مواجهه با خودم و اینکه زندگی در بدنم چگونه بوده کار آسانی نبود، ولی این کتاب را نوشتم چون احساس کردم لازم است. در نوشتن سرگذشت بدنم، در گفتن این حقایق راجع به بدنم، حقیقت خودم و فقط خودم را به اشتراک می‌گذارم. درک می‌کنم اگر آن حقیقت چیزی نباشد که دلتان بخواهد بشنوید. حقیقت من را هم ناراحت می‌کند. ولی همچنین می‌گویم، این کتاب قلب من است، چیزی که از قلبم باقی‌ مانده.

۲. شدن

«شدن» خاطرات و داستان زندگی میشل اوباما، بانوی اول آمریکا در دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباماست. کتاب با خاطراتی که از کودکی‌‌اش در شیکاگو نقل می‌کند آغاز می‌شود و با پایان‌یافتن دوره ریاست‌جمهوری همسرش به اتمام می‌رسد. مطالعه زندگی پرفرازونشیب میشل و همسرش باراک اوباما، ۲ سیاه‌پوست که در آمریکا به قدرت رسیده‌اند، بسیار الهام‌بخش است.

تا حالا در زندگی‌ام وکیل بوده‌ام. معاون یک بیمارستان بوده‌ام و مدیر یک سازمان غیرانتفاعی که به جوانان کمک می‌کند تا شغل درست‌وحسابی برای خود دست‌و‌پا کنند. در یک دانشکده حسابی که عمدتا دانشجوی سفیدپوست می‌پذیرفت، دانشجو بودم. در هر اتاقی که فکرش را کنید، فقط یک زن بودم، یک زن سیاه‌پوست آمریکایی.

۳. وقتی نفس هوا می‌شود

پال کلانثی جراح مغزواعصاب آمریکایی بود که متوجه شد مبتلا به سرطان ریه است. پال که همواره در تلاش بود بیمارهایش را از مرگ نجات دهد، حالا باید خودش با مرگ روبه‌رو می‌شد. این تغییر ناگهانی و غیرمنتظره زندگی پال و خانواده‌اش را دگرگون کرد. این کتاب شرح مواجهه او با بیماری‌اش و معنای تازه‌ای است که در زندگی‌اش یافته است.

وظیفه پزشک این نیست که مرگ را به تأخیر بیندازد یا بیماران را به زندگی سابقشان برگرداند. بلکه ما باید بیمار و خانواده‌اش را که زندگی‌شان از هم پاشیده است، در آغوش بگیریم و کاری کنیم تا آنها بتوانند دوباره بلند شوند و بایستند و به زندگی خودشان معنا بدهند.

۴. من ملاله هستم

ملاله یوسف زی دختری اهل پاکستان است که در راه مبارزه برای تحصیل دختران در پاکستان توسط طالبان مجروح می‌شود. در من ملاله هستم ابتدا با پاکستان و تاریخ معاصر آن آشنا می‌شویم و سپس از خانواده و محل زندگی ملاله می‌خوانیم. ملاله به پشتوانه پدر معلمش درس می‌خواند و به مدرسه می‌رود، در حالی که طالبان همه زنان و دختران را از رفتن به مدرسه منع کرده است. ملاله اکنون از فعالان حقوق زنان و از برندگان جایزه صلح نوبل است.

بسیاری از هم‌کلاسی‌هایم تصمیم داشتند در آینده پزشک شوند ولی تصور اینکه تحصیل من و دوستانم عده‌ای را به خطر بیندازد بسیار دشوار است. با این حال آن سوی درهای این مدرسه نه‌تنها سروصدا و جنون مینگوره، یکی از شهرهای اصلی سوات، شنیده می‌شود که افرادی چون طالبان گمان می‌کنند دختران حق تحصیل ندارند.

۵. زندگی با روان‌گسیختگی

ازمی ویجون وانگ فردی است که با اختلال روان‌گسیختگی یا اسکیزوفرنی دست‌وپنجه نرم می‌کند. این اثر مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و خاطرات نویسنده درباره تجربه شخصی او از درگیری با این بیماری است. مطالعه این کتاب درک بهتری از این بیماری و افراد مبتلا به آن به ما می‌دهد و پیشنهاد ویژه‌ای برای علاقه‌مندان به حوزه روان‌شناسی است.

وسط روز، در حالی که چهره‌ای با حالت محتاط به خود گرفته بودم، به‌سرعت از درِ ورودی و تحت محافظت کلینیک سلامت ذهنی چایناتاون وارد سالن انتظار شدم. یک زوج سالخورده چینی در آن فضای کوچک روی نیمکتی نشسته بودند. زن سرش را با دست محکم گرفته بود و من با خودم فکر کردم تلاش برای رفتار کردن به شیوه‌ای که پنداری ذهن آشوب‌زده و درهم‌ریخته ما درست کار می‌کند، چه تلاش سنگین و شاقی ا‌ست.

۶. وحشی

شرل آسترید، نویسنده آمریکایی، در جوانی پس از مرگ مادرش و جدایی از همسرش زندگی‌ را بی‌معنا و پایان‌یافته تصور می‌کرد. اما درست در همین دوره تصمیم گرفت تنهایی و بدون آموزش قبلی مسافتی طولانی از کالیفرنیا تا واشنگتن را پیاده‌روی کند. این تصمیم با همه سختی‌هایش مرهی بر زخم‌های روحی و شکست‌های زندگی‌اش بود. آسترید در این کتاب از خاطراتش در طول مسیر و تجربه‌هایش می‌گوید.

ترس، تا حد زیادی، زاده داستان‌هایی است که برای خودمان تعریف می‌کنیم، بنابراین تصمیم گرفتم به خودم داستانی متفاوت از داستانی که به یک زن گفته می‌شد، بگویم.

۷. کفش‌باز

«کفش‌باز» مجموعه‌ای از خاطرات و یادداشت‌های فیل‌ نایت، مؤسس شرکت نایکی، است. کتاب از سال‌های جوانی و دوره دانشجویی او آغاز می‌شود، زمانی که برای اولین بار ایده کفش‌های ورزشی به ذهنش می‌رسد. کتاب شرح مسیر پرپیچ‌وخمی است که او با خانواده، دوستان و همکارانش طی می‌کند تا نایکی به جایگاهی برسد که امروز در میان برندهای معروف دارد. مطالعه این کتاب برای کارآفرینان و کسانی که دنبال راه‌اندازی کسب‌وکارشان هستند بسیار مفید و آموزنده خواهد بود.

یکی از آخرین کلاس‌هایم بود. سمیناری بود درباره‌ کارآفرینی. مقاله‌ای تحقیقی درباره‌ کفش نوشته بودم و آن مقاله برایم از تکلیفی عادی به مشغله‌ فکری تمام‌عیار تبدیل شده بود. از آنجا که دونده بودم، چیزهایی درباره‌ کفش‌های مخصوص دویدن می‌دانستم؛ چون به تجارت علاقه داشتم. می‌دانستم که دوربین‌های ژاپنی بخش بزرگی از بازاری را گرفته بود که قبلا تحت سلطه‌ آلمانی‌ها قرار داشت. بنابراین در مقاله‌ام این موضوع را مطرح کرده بودم که کفش‌های ورزشی ژاپنی هم ممکن بود بتواند چنین کاری انجام دهد.

۸. گابو و مرسده! خداحافظ

مارکز را با اثر فاخرش «صدسال تنهایی» می‌شناسیم. او از غول‌های ادبیات جهان، به‌ویژه در حوزه رئالیسم جادویی، است. مارکز را نزدیکانش گابو صدا می‌زدند و نام کتاب نیز از این لقب او می‌آید. رودریگو گارسیا، فرزند گابریل گارسیا مارکز، در سال‌های پایانی عمر پدرش، زمانی که او با پیری و زوال عقل دسته‌وپنجه نرم می‌کرد، تصمیم گرفت با نوشتن این کتاب پدرش را از زاویه دید تازه‌ای به طرف‌دارانش بشناساند. البته این اثر تنها مربوط به گابو نیست و ما را با شخصیت تأثیرگذار و همیشه همراه مرسده، همسر مارکز، نیز آشنا می‌کند. این اثر می‌تواند برای علاقه‌مندان به مارکز جالب‌توجه باشد.

چند ماه قبل یکی از دوستانم پرسید پدرت چگونه با مشکل فراموشی مشغول‌به‌کار است؟ به او گفتم پدرم به‌شدت در زمان حال زندگی می‌کند، بدون تحمل بار دغدغه‌ای از گذشته و بی‌هیچ انتظاری از آینده. پیش‌بینی براساس تجربه قبلی که اهمیت زیادی دارد و از ارکان قصه‌گویی است، نقشی در زندگی او ندارد.

۹. آخرین دختر

از داعش و ویرانی‌هایی که به‌ بار‌ آورده است داستان‌ها و روایت‌های زیادی شنیده‌ایم. این کتاب روایتی واقعی و دردناک از زندگی کسانی است که وحشت و زشتی موجودیت داعش را زندگی کرده‌اند. نادیا مراد دختری ایزدی اهل کشور عراق است که داعش روستایش را غارت کرد. او که مدت زیادی در دست داعشی‌ها اسیر بوده است، حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. او اکنون پس از رهایی از دست داعش، دست‌به‌قلم شده است تا از این تجربه تلخ بگوید.

می‌خواهم آخرین دختری باشم که داستانی این‌چنینی دارد.

۱۰. روزها در راه

شاهرخ مِسکوب نویسنده، مترجم و روشنفکر معاصر بود. این اثر مجموعه‌ای از یادداشت‌ها و خاطرات او از سال ۵۷ تا ۷۶ است. این یادداشت‌ها شامل گفت‌وگوهای درونی نویسنده، نقل‌قول‌هایی از دیگران و تحلیل‌ها و مشاهدات او هستند. این اثر هم به‌عنوان خودزندگی‌نامه یکی از نویسنده‌های برجسته ایرانی اهمیت و ارزش دارد و هم به‌عنوان اثری که روایتگر ۲ دهه از تاریخ ایران است.

نمی‌دانم چه باید بکنم و چه کاری درست است. در کنار مردم بودن، خود را به سیل نهضت سپردن کافی نیست. نه ایمان به اسلام می‌تواند مرا جا کن کند و نه مارکسیسم که در نهایت دو بستر این جریان بنیان کن و خروشنده‌اند… «چشم عقل» من نگران آینده است، آینده‌ای که در بهترین حال با سال‌ها دیکتاتوری مذهبی روبه‌رو خواهیم بود.

۱۱. پیر پرنیان اندیش

پیر پرنیان‌اندیش مجموعه‌ای از گفت‌وگوهای میلاد عظیمی و عاطفه طیه با هوشنگ ابتهاج است. این گفت‌وگو شامل خاطرات کودکی و بزرگ‌سالی سایه است که همگی به‌صورت مصاحبه جمع‌آوری و منتشر شده‌اند. گفت‌وگوها از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۱ ضبط شده و به رشته تحریر درآمده‌اند. روایت‌های این اثر که از زبان خود ابتهاج هستند، زوایای کمتر دیده‌شده زندگی او را برای ما روشن می‌سازند.

تو زندان که بودم، دو تا جوان تازه اومده بودن و از بیرون خبر داشتن. به من گفتن آقای لطفی یه نوار داده بیرون و توش تصنیف «ز من نگارم» رو خونده. من خیلی تعجب کردم که حالا چه وقت «ز من نگارمه»؟!… بعدها به من گفتن در مدتی که شما زندان بودین، لطفی از پشت پنجره بیرونو نگاه می‌کرد و گریه می‌کرد. روزی که از زندان اومدم بیرون، همون روز لطفی اومد به دیدن من. لطفی به من گفت: «آقا! من این برنامه رو به یاد شما درست کردم: مهیمنا! به رفیقان خود رسان بازم!» گویا موقع زدن و خوندن هم گریه می‌کرده. خیلی کار عجیب و غریبیه. در اون زمان چنین نواری بیرون دادن خیلی حرکت عجیب‌وغریبی بود. واقعا زده بود به سیم آخر!

۱۲. یادداشت‌های عَلَم

اسداله علم وزیر کشور در دوره پهلوی دوم و از افراد نزدیک به محمدرضا پهلوی بود. این اثر مجموعه‌ای از یادداشت‌های روزانه او در وزارت کشور و خاطراتی است که با خاندان پهلوی دارد. خانواده علم پس از مرگش به‌وصیت خود او دست‌نوشته‌هایش را به دوستش علینقی عالیخانی سپردند تا در قالب کتاب منتشر کند. این یادداشت‌ها مربوط به سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ است.

با اینکه امروز ده ساعت کار کرده‌ام و حالا که نصفه‌شب است می‌خوابم، هرچه حساب می‌کنم فقط ده دقیقه به کار صحیح مردم رسیده‌ام و آن ترتیب دادن آب آشامیدنی مردم زلزله‌زده خضری است، که بالاخره موفق شدم ترتیبی بدهم تلمبه بر چاه‌های حفر شده نصب شود. و الا با تانکر ممکن نبود مردم آب بگیرند، چون تانکرها یخ می‌زد. وای که طبقه حاکمه چقدر فاسد و پلید است و چگونه انسان را تحمیق می‌کند، و وقت انسان بی‌نتیجه به این شیطنت‌ها و پدرسوختگی‌ها صرف می‌شود.

۱۳. هیچ دوستی به‌جز کوهستان

بهروز بوچانی، نویسنده و روزنامه‌نگار ایلامی، پس از فعالیت‌های روزنامه‌نگاری مجبور به ترک کشور شد. او که قصد داشت غیرقانونی به استرالیا مهاجرت کند، در جزیره مانوس زندانی شد. این کتاب شرح مهاجرت پرفرازونشیب او و خاطراتش در زندان مانوس است. این اثر پس از انتشار برنده جایزه ادبی ویکتوریای استرالیا شد.

شجاعت پیوند عمیق‌تری با ناامیدی دارد. انسان هرچقدر ناامیدتر باشد، بیش‌تر قدرت انجام دادن کارهای خطرناک را دارد.

۱۴. از قیطریه تا اورنج کانتی

حمیدرضا صدر نویسنده، منتقد سینما و مفسر فوتبال است. او در سال ۱۳۹۷ متوجه شد که به بیماری سرطان مبتلا شده است و سال‌های آخر عمرش را می‌گذراند. این کتاب از نخستین مواجهه او با بیماری‌اش آغاز می‌شود و تا روزهای پایانی عمرش ادامه می‌یابد. این اثر روایت مواجهه با مرگ مردی است که می‌توان گفت همه دقایق عمرش را زندگی کرده است. حمیدرضا صدر پس از ۳ سال مبارزه با سرطان، در تیرماه ۱۴۰۰ درگذشت. فصل آخر این کتاب را دخترش غزاله نوشته است. به‌رغم همه تلخی‌ها، مطالعه این کتاب تلنگری برای زندگی‌کردن است.

معاشرت‌های اجباری. حرف زدن با آدم‌هایی که می‌دانند نای سابق را نداری و خیال می‌کنند علامه‌ دهرند و حکم می‌دهند. جوری حرف می‌زنند که انگار به همه‌چیز واردند، حتی به بیماری تو، و همه کسی را می‌شناسند که سال‌ها با همین بیماری زندگی کرده. آن‌ها مطابق میل‌شان درباره هرچیزی اظهارنظر می‌کنند. واقعا هر چیزی. ترجیح می‌دهی فاصله بگیری. بگومگو با این آدم‌ها بی‌حاصل است.

۱۵. حدیث نفس؛ خاطرات رسته از فراموشی

حسن کامشاد پژوهشگر ادبی و از مترجمان برجسته ایرانی است. کتاب «حدیث نفس» او مجموعه‌ای از خاطرات و یادداشت‌های شخصی او درباره زندگی‌اش است. در این اثر بیشتر با شخصیت و دیدگاه‌های شخصی کامشاد به‌عنوان یکی از افراد تأثیرگذار فرهنگ و ادب ایران آشنا می‌شویم. او همچنین در این اثر نقل‌قول‌ها و روایت‌هایی از افراد شاخصی مانند یار گرمابه و گلستانش، شاهرخ مِسکوب، آورده است.

رویداد مهم فرهنگی این زمان تشکیل نخستین کنگره نویسندگان ایران در تیرماه ۱۳۲۵ بود. من و شاهرخ که بفهمی نفهمی سودای نویسندگی در سر می‌پروردیم، به کمک دکتر سید علی شایگان، استاد حقوق مدنی دانشکده‌مان، که نائب رئیس کنگره بود، در نشست نامداران شعر و ادب شرکت کردیم. در جایگاه هیئت رئیسه، صادق هدایت سایه‌وار در گوشه‌ای کز کرده بود، معلوم بود خود را نخود این آش نمی‌داند. سخنرانی مغلق و پرطمطراق علی اصغر حکمت درباره شعر فارسی مورد انتقاد شدید احسان طبری، دکتر خانلری و عبدالحسین نوشین قرار گرفت. برای ما دیدن قیافه‌ کسانی چون دهخدا، بهار، نیمایوشیج، هدایت و دیگران، بیش از درک این مباحث، هیجان‌انگیز بود.

۱۶. خاطرات یک مترجم

محمد قاضی از مترجمان برجسته کشورمان است که کتاب‌های معروفی چون «دُن کیشوت» و «زوربای یونانی» را برای اولین‌ بار به فارسی ترجمه کرد. این کتاب که به‌قلم خود قاضی است، مروری بر خاطرات او از دوره کودکی تا سال‌های پیری‌اش است. او بیش از هرچیز از روزمره‌ها و بالا و پایین‌های زندگی‌اش نوشته و کمتر از آثارش سخن به میان آورده است. مطالعه خاطرات و زندگی پرفرازوفرود این مترجم کارکشته که خود را در برابر ناملایمات زندگی زوربای یونانی می‌نامد، خالی از لطف نخواهد بود.

من هم مانند زوربا ناملایمات زندگی را گردن نمی‌گیرم و در قبال بدبیاری‌ها، روحیه شاد و شنگول خود را از دست نمی‌دهم. من نیز نیازهای واقعی انسان فهمیده را در چیزهای اندک و ضروری «که خورم یا پوشم» می‌دانم و خودفروختن و دویدن به‌دنبال کسب جاه و جلال و ثروت و مال را اتلاف وقت می‌شمارم و می‌کوشم تا از آنچه بدست می‌آورم به‌نحوی که فکر و روح و وجدان اجتماعی‌ام را اقناع کند، استفاده کنم.

شما بگویید

چه کتاب‌هایی در دسته خاطرات و زندگی‌نامه مطالعه کرده‌اید؟ کدام‌یک از کتاب‌های معرفی‌شده را خوانده‌اید و کدام را به مخاطبان چطور پیشنهاد می‌کنید؟