درد پاشنه پا می‌تواند فعالیت‌های روزانه شما را مختل و کارهای نیازمند راه‌رفتن یا ایستادن را دشوار کند. علت درد پاشنه پا انواع و اقسام مختلفی دارد و این عارضه سالانه افراد زیادی را درگیر می‌کند. یکی از علل اصلی درد پاشنه بیماری فاشیا پلانتار است که در بیشتر موارد، با ورزش‌های ساده خانگی و داروهای بدون نسخه درمان می‌شود. برای آشنایی بیشتر با علل، علائم و درمان‌های درد پاشنه پا به خواندن ادامه دهید.
التهاب فاشیا پلانتار چیست؟
گاهی علت درد پاشنه پا التهاب فاشیا پلانتار (Plantar Fasciitis) است. این درد زیر پاشنه احساس می‌شود. فاشیا پلانتار رباطی ضخیم مانند نوار لاستیکی است که استخوان پاشنه را به جلوی پا متصل می‌کند و وظیفه جذب ضربه و حمایت از قوس پا را بر عهده دارد. درد پاشنه پا یکی از شایع‌ترین عارضه‌های ارتوپدی است، زیرا این رباط فشار زیادی در زندگی روزمره تحمل می‌کند. این فشار ممکن است باعث آسیب یا پارگی رباط‌ها شود. وقتی فاشیا پلانتار دچار التهاب می‌شود، این التهاب درد و سفتی پاشنه را ایجاد می‌کند.
علت این عارضه هنوز مشخص نیست. البته بنا بر تحقیقی در سال ۲۰۰۳، التهاب فاشیا پلانتار بیشتر بر اثر تحلیل‌رفتن ایجاد می‌شود نه التهاب. البته هر چیزی که به این رباط فشار وارد کند، باعث التهاب آن می‌شود و این التهاب راه‌رفتن و استفاده از پا را دردناک می‌کند. بیشتر افراد معمولا فقط در یک پا دچار درد پاشنه پا می‌شوند، اما ممکن است که هر دو پا نیز هم‌زمان درگیر شوند.
علائم التهاب فاشیا پلانتار
علامت اصلی فاشیا پلانتار درد پاشنه پا است که بیشتر هنگام صبح حس می‌شود. علت درد پاشنه پا هنگام بلند شدن از خواب این است که وقتی فرد صبح از خواب بیدار می‌شود و پس از ساعت‌ها بی‌حرکت‌‌بودن راه می‌رود، رباط ملتهب دچار پارگی‌های میکروسکوپی می‌شود. بعضی علائم دیگر این عارضه عبارت‌اند از:
- التهاب؛
- سفتی؛
- درد در قوس پاشنه یا پایین پا؛
- دردی که پس از فعالیت بدتر می‌شود نه حین آن؛
- تاندون آشیل سفت.
درد ناشی از فاشیا پلانتار در گذر زمان ایجاد می‌شود و ممکن است تیز یا گنگ باشد. بعضی افراد احساس درد یا سوزش را زیر پایشان حس می‌کنند که به پاشنه کشیده می‌شود. بالارفتن از پله‌ها نیز به دلیل سفتی پاشنه دشوار خواهد بود. پس از فعالیت طولانی، ممکن است درد به‌علت تحریک یا التهاب تشدید شود.
فاشیا پلانتار چه حسی دارد؟
معمولا فاشیا پلانتار باعث تیرکشیدن پاشنه و پایین پا می‌شود. این درد بر اساس کاری که انجام می‌دهید و زمان روز متغیر است. بعضی انواع درد که ممکن است حس کنید عبارت‌اند از:
- وقتی پس از مدتی خوابیدن یا نشستن، هنگام ایستادن دچار درد می‌شوید. این درد معمولا پس از چند دقیقه راه‌رفتن از بین می‌رود.
- درد دائمی گنگ.
- درد تیز و برنده که هنگام استفاده از پای بیمار یا فشارآوردن به پاشنه حس می‌شود.
- وقتی ورزش‌کردن یا حرکت موقتا درد را کاهش می‌دهد، اما معمولا با توقف آن بدتر شود.
علت درد پاشنه پا و ایجاد فاشیا پلانتار
هر چیزی که باعث تحریک و آسیب به فاشیا پلانتار شود، ممکن است آن را ملتهب کند و باعث ایجاد درد پاشنه پا شود. مثلا:
- تمام روز راه‌رفتن؛
- ورزش‌کردن؛
- ورزش یا کار روی سطوح سخت (مانند پیاده‌رو یا انبار)؛
- ورزش بدون گرم‌کردن بدن؛
- پوشیدن کفش‌هایی که پاها را به‌خوبی حمایت نمی‌کنند (مانند دمپایی یا کفش‌های صاف و انعطاف‌پذیر).
این افراد بیشتر دچار درد پاشنه پا می‌شوند:
- افراد دچار اضافه‌وزن یا چاقی مفرط. درد به‌علت افزایش فشار روی رباط پا ایجاد می‌شود، مخصوصا اگر اضافه‌وزن ناگهانی (مثلا به‌علت بارداری) ایجاد شود.
- دونده‌ها.
- افرادی که مشکلات پا دارند، مانند صافی کف پا یا بیرون‌زدگی قوس پاشنه.
- افرادی که کفش‌هایی با کفه نرم می‌پوشند.
روشهای تشخیص فاشیا پلانتار
پزشک برای تشخیص این عارضه شما را معاینه می‌کند تا حساسیت به لمس و مکان دقیق درد را تعیین کند. با این کار مشخص می‌شود که علت درد پاشنه پا عارضه دیگری است یا خیر. حین معاینه، ممکن است پزشک از شما بخواهد در حالی که فاشیا پلانتار را فشار می‌دهد، شست خود را بالا بکشید تا ببیند آیا درد هنگام منقبض‌کردن پا بدتر می‌شود یا نه. همچنین قرمزی خفیف و التهاب را نیز در نظر می‌گیرد.
پزشک با این روش‌ها قدرت ماهیچه‌ها و سلامت اعصاب را می‌سنجد:
- پاسخ‌های غیرارادی؛
- قابلیت انقباض ماهیچه؛
- حس لمس و بینایی؛
- هماهنگی اندام‌ها؛
- تعادل.
معمولا برای تشخیص فاشیا پلانتار نیازی به تست‌های تشخیصی نیست. البته ممکن است از روشهای عکس‌برداری برای رد بیماری‌ها و علل دیگر درد استفاده کند. بعضی از این روشهای عکس‌برداری عبارت‌اند از:
درمان التهاب فاشیا پلانتار
در صورت ابتلا به فاشیا پلانتار، درمان درد پاشنه پا در منزل ممکن است. درمان‌هایی مانند استراحت و کمپرس سرد و استفاده از آتل و داروهای ضدالتهاب معمولا اولین قدم برای درمان درد پاشنه ناشی از فاشیا پلانتار در منزل هستند. اگر این موارد باعث کاهش درد نشوند، تزریق مستقیم کورتیکواستروئیدها به قسمت آسیب‌دیده رباط پلانتار می‌تواند مفید باشد. این کار در مطب پزشک انجام می‌شود. در ادامه، بعضی درمان‌های التهاب فاشیا پلانتار را شرح می‌دهیم.
درمان‌های غیرجراحی برای التهاب فاشیا پلانتار
۱. فیزیوتراپی
فیزیوتراپی اقدامی مهم برای درمان این عارضه است. این کار به کش‌دادن فاشیا پلانتار و تاندون آشیل کمک می‌کند. فیزیوتراپ می‌تواند ورزش‌هایی را پیشنهاد کند که عضلات پایینی پا را قوی‌تر می‌کنند، راه‌رفتن را بهبود می‌بخشند و فشار وارده به رباط‌ها را کاهش می‌دهند.
۲. شاک ویو تراپی (Shock wave therapy)
اگر درد ادامه پیدا کند و سایر روش‌ها مؤثر نباشند، ممکن است پزشک درمان شاک ویو را به شما پیشنهاد کند. در این درمان، امواج صوتی به پاشنه شما وارد می‌شوند تا التیام رباط را تحریک کنند. عوارض این روش درمانی عبارت‌اند از:
- کبودی؛
- التهاب؛
- درد؛
- بی‌حسی.
البته در نظر داشته باشید که درمان شاک ویو همیشه باعث درمان درد پاشنه نمی‌شود.
۳. نرمش
معمولا نرمش‌های سبک باعث درمان التهاب فاشیا پلانتر یا حتی پیشگیری از آن می‌شوند. نرمش پشت و کف پا ممکن است باعث انبساط ماهیچه‌ها و کاهش درد پاشنه شود. البته انجام‌ندادن بعضی ورزش‌های دیگر مانند دویدن نیز برای التیام فاشیا پلانتار اهمیت زیادی دارد. شنا و سایر ورزش‌های سبک به شما اجازه می‌دهند بدون بدترشدن درد پاشنه خود ورزش کنید. اگر دوباره شروع به دویدن کردید، این کار را به‌آرامی شروع کنید.
قبل از ورزش حتما نرمش کنید تا از بازگشت درد پاشنه پا جلوگیری کنید. نرمش‌های درد پاشنه پا آسان هستند. تنها به چند ابزار ساده مانند یک صندلی، وردنه یا یک بطری آب یخ‌زده نیاز خواهید داشت.
۴. پلاسما غنی از پلاکت (PRP)
پی‌آر‌پی معمولا به درون پاشنه تزریق می‌شود و آسیب‌ها را درمان می‌کند.
درمان جراحی برای درمان فاشیا پلانتار
جراحی تهاجمی‌ترین روش برای درمان این عارضه است و تنها در صورتی انجام می‌شود که درد خیلی شدید باشد یا بیشتر از ۶ تا ۱۲ ماه ادامه پیدا کند. جراحی می‌تواند باعث درد مزمن و آسیب به عصب شود؛ به همین دلیل معمولا آخرین گزینه درمانی است.
۱. رسسیون عصب توأم
اگر منقبض‌کردن پا حتی پس از نرمش مداوم نیز دشوار است، ممکن است پزشک جراحی رسسیون عصب عضله توأم را پیشنهاد کند. این جراحی شامل طولانی‌کردن عصب پشت پا برای افزایش حرکت مچ پا، انعطاف‌پذیری پا و کاهش فشار وارده بر فاشیا پلانتار می‌شود.
در تحقیقی در سال ۲۰۱۸، ۱۷ بیمار با اضافه‌وزن یا چاقی که دچار التهاب مزمن فاشیا پلانتار بودند، با انجام این جراحی عملکرد پایشان بهبود و دردشان کاهش یافت.
۲. رهایی فاشیا پلانتار
در این جراحی، جراح قسمتی از رباط فاشیا پلانتار را می‌برد تا تنش ایجادشده در آن را کاهش دهد و باعث کاهش التهاب شود. این کار ممکن است شامل بریدن بخش کوچکی رباط یا جداکردن فاشیا پلانتار از استخوان پاشنه باشد. این جراحی به‌صورت جراحی باز یا از طریق آندوسکوپی انجام می‌شود. البته کاهش این فشار باعث ضعف قوس پاشنه پا می‌شود و ممکن است عملکردش را مختل کند.
درمان خانگی التهاب فاشیا پلانتار
کاهش درد، تحریک و التهاب رباط فاشیا پلانتار بخش مهمی از درمان است، اما علت زمینه‌ای آسیب به رباط را برطرف نمی‌کند. درمان اولیه این عارضه شامل استراحت و کمپرس سرد برای کاهش التهاب به‌مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، ۳ یا ۴ بار در روز است. همچنین می‌توانید برنامه ورزشی خود را تغییر دهید. استفاده از ساپورت پاشنه در کفش، جایگزین‌کردن کفش‌های ورزشی کهنه و انجام نرمش نیز ممکن است درد پاشنه پا را کاهش دهند. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن نیز می‌توانند درد رباط را کاهش دهند.
۱. تنوتومی زیرپوستی با سوزن
در تنوتومی زیرپوستی، پزشک سوزن‌هایی از طریق پوست به فاشیا پلانتار وارد می‌کند. با این کار بدن خون بیشتری به این ناحیه می‌فرستد که باعث التیام سریع‌تر رباط می‌شود.
۲. آتل و تکیه‌گاه
آتل‌های شبانه درمان دیگری هستند که به کشیده‌شدن پشت پا و قوس پا کمک می‌کنند. این آتل‌ها پا را در حالتی کشیده نگه می‌دارند و باعث کشیده‌شدن تاندون‌های آشیل و فاشیا پلانتار در طول شب می‌شوند. این از درد و سفتی صبحگاهی پیشگیری می‌کند.
ابزارهای خاص اصلاح اختلالات ارتوپدی یا حمایت قوس پا نیز می‌توانند فشار وارده بر پاشنه را پخش کنند و مانع آسیب بیشتر به فاشیا پلانتار شوند. گچ‌گرفتگی قابل‌جابه‌جایی نیز پای شما را بی‌حرکت می‌کند و حین التیام این عارضه، مانع اعمال فشار بر آن می‌شود. شما می‌توانید برای حمام‌کردن این گچ را مانند چکمه درآورید.
۳. روغنهای معطر
طبق بعضی تحقیقات، ماساژ با روغنهای معطر می‌تواند باعث کاهش درد و التهاب ناشی از بعضی عارضه‌ها شود. این روغن‌ها عبارت‌اند از:
روغنهای معطر خود را پیش از ماساژ با یک روغن دیگر مانند روغن نارگیل رقیق کنید. همچنین می‌توانید از بخور این روغنهای معطر با آب داغ استفاده کنید.
۴. روغن کانابیدیول یا CBD
روغن کانابیدیول ترکیبی است که در گیاه کانابیس یافت می‌شود و در ترکیباتی به کار می‌رود که برای درمان درد و التهاب کاربرد دارند. استفاده از این روغن می‌تواند برای درمان انواع درد مزمن استفاده شود و تنفس بخور آن برای درد نوروپاتیک مزمن کاربرد دارد. البته بهتر است پیش از مصرف این روغن درباره دوز مناسب و سایر جزئیات با پزشک خود مشورت کنید.
۵. مواد مغذی و مکمل‌ها
استفاده از بعضی مکمل‌ها می‌تواند تأثیر مثبتی بر التیام و بهبود التهاب فاشیا پلانتار داشته باشد، مانند:
بهتر است دریافت مواد مغذی از رژیم غذایی سالم باشد، نه از مکمل‌ها. اگر تصمیم گرفتید از مکمل‌ها استفاده کنید، حتما پیش از آن با پزشک مشورت کنید. اگر افزایش وزن باعث التهاب فاشیا پلانتار شده باشد، داشتن رژیم غذایی سالم می‌تواند به کاهش وزن و کم‌شدن درد پاشنه کمک کند.
بهبودی التهاب فاشیا پلانتار چقدر طول می‌کشد؟
در بیشتر افراد فاشیا پلانتار بعد از چند ماه استفاده از درمان‌های خانگی بهبود می‌یابد. این درمان‌ها شامل استراحت، کمپرس سرد و نرمش هستند. همچنین می‌توانید با ثابت‌کردن پای خود زودتر بهبود یابید.
روشهای پیشگیری از التهاب فاشیا پلانتار
بعضی تغییرات کوچک در سبک زندگی می‌توانند از بروز این عارضه پیشگیری کنند. مثلا استفاده از کفش مناسب که تکیه‌گاه مناسبی برای قوس پا فراهم کند و تعویض منظم کفش‌ها می‌تواند برای شما مفید باشد. اگر دونده‌اید، بهتر است هر ۸۰۰ کیلومتر کفش خود را تعویض کنید.
خوب است ورزش‌های غیرجهشی مانند شنا یا دوچرخه‌سواری را در برنامه خود جای دهید. می‌توانید با اجتناب از دویدن مداوم، از فشارآوردن به فاشیا پلانتار خود خودداری کنید. پیش از ورزش، حتما عضلات پشت پا، تاندون آشیل و فاشیا پلانتار خود را با نرمش گرم کنید. همچنین بهتر است تلاش کنید وزن مناسبی داشته باشید. اگر اضافه‌وزن دارید، وزن خود را کاهش دهید تا فشار کمتری بر فاشیا پلانتار خود وارد کنید.
آیا التهاب فاشیا و خار پاشنه یکی هستند؟
هر دو باعث درد در پاشنه می‌شوند، اما عارضه‌های مختلفی هستند. خار پاشنه یک زائده استخوانی است که از پایین پاشنه، جایی که استخوان پاشنه به فاشیا پلانتار متصل می‌شود، بیرون زده است. این عارضه ممکن است به‌علت فشار و التهاب ناشی از التهاب فاشیا پلانتار رخ دهد. بیشتر افراد به‌سبب خار پاشنه دردی حس نمی‌کنند، ولی وقتی درد حس کنند، مانند درد التهاب فاشیا پلانتار است.
سخن پایانی
یک علت درد پاشنه پا التهاب فاشیا پلانتار است که ممکن است به‌علت فشار بیش از حد به پاشنه ایجاد شود. در بیشتر افراد، این عارضه مشکلات زیادی به همراه ندارد و با درمان‌های خانگی ساده بهبود می‌یابد. اگر این عارضه درمان نشود، ممکن است التهاب این رباط به بیماری مزمن تبدیل شود و به درمان‌های تهاجمی‌تری مانند جراحی نیاز داشته باشد. استراحت کافی، حفظ وزن مناسب، کمپرس آب سرد و نرمش‌های مخصوص مهم‌ترین نقش را در بهبود این شرایط دارند.
