هانا آرنت دانشمند سیاسی و فیلسوف آلمانی بود که بهخاطر نوشته‌های انتقادی‌اش درباره مسائل یهودیان و مطالعه‌اش درباره حکومت‌های تمامیت‌خواه معروف است. او نظریه‌پردازی یهودی بود که توانست از هولوکاست جان سالم به در ببرد. در این مقاله، سرگذشت و آثار هانا آرنت را مرور خواهیم کرد.
هانا آرنت کیست؟
هانا آرنت ۱۴ اکتبر ۱۹۰۶ در هانوفر آلمان متولد شد. او در دانشگاه هایدلبرگ در رشته فلسفه تحصیل کرد و سال ۱۹۲۸ مدرک دکترای خود را گرفت. او در آن دوران با مارتین هایدگر، فیلسوف معروف که از استادانش بود، وارد رابطه عاطفی شد. این رابطه پس از مدتی به پایان رسید و آرنت سال ۱۹۲۹ با مردی به‌نام گونتر استرن ازدواج کرد، اما این دو نیز سال ۱۹۳۷ از یکدیگر جدا شدند. در سال ۱۹۳۳، درست زمانی که هایدگر به حزب نازی پیوست و شروع به اجرای سیاست‌های آموزشی نازی‌ها کرد، هانا آرنت شواهدی مبنی بر تبلیغات یهودستیزانه نازی‌ها جمع کرد و به همین دلیل توسط پلیس مخفی رژیم نازی (گشتاپو) دستگیر شد. او پس از مدتی توانست فرار کند و به پاریس برود.
همکاری با سازمان مهاجران جوان و فرار به آمریکا
هانا آرنت در فرانسه برای سازمانی به‌نام «مهاجران جوان» (Youth Aliyah) کار می‌کرد که جوانان یهودی را نجات می‌داد و کودکان بی‌سرپرست یهودی را به فلسطین می‌فرستاد. او در سال ۱۹۴۰ با هاینریش بلوچر ازدواج کرد و ۱ سال بعد به‌همراه او از دست نازی‌ها فرار و به آمریکا مهاجرت کرد. آرنت پس از سکونت در نیویورک، امور متعددی را بر عهده گرفت. در سال‌های ۱۹۴۴ تا ۱۹۴۶ مدیر تحقیقاتی کنفرانس ارتباطات یهودیان بود. از ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۸ سرپرست ویراستاری انتشارات شوک آلمان و از ۱۹۴۹ تا ۱۹۵۲ مدیر اجرایی مؤسسه تجدید فرهنگ یهودی بود. هانا در سال ۱۹۵۱ تابعیت آمریکا را دریافت کرد. او در سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۷ در دانشگاه شیکاگو و پس از آن در مدرسه جدید تحقیقات اجتماعی در نیویورک تدریس می‌کرد.
رفتار آرنت در قبال هایدگر
آرنت در سال ۱۹۵۰ ارتباط خود با مارتین هایدگر را از سر گرفت و این بار در نوشته‌ها و سخنرانی‌هایش از هایدگر دفاع کرد. او همکاری هایدگر با نازی‌ها را صرفا یک «اشتباه» نامید. در اواخر قرن بیستم، مجموعه‌ای از نامه‌های ردوبدل‌شده بین هانا آرنت و هایدگر منتشر شد که مربوط به سال‌های ۱۹۲۵ تا ۱۹۷۵ بود. پس از انتشار این نامه‌ها، محققان این مسئله را مطرح کردند که شاید وابستگی شخصی و فکری آرنت به معلم سابقش باعث شده بود او عملکرد هایدگر را ملایم‌تر ارزیابی کند؛ این رفتار آرنت با محکوم‌کردن همکاری دیگر افراد با حزب نازی و اصرارش بر اینکه هرگونه سازش با شر کاملا غیراخلاقی است، در تضاد بود.
درگذشت
هانا آرنت سال ۱۹۷۵، در ۶۹سالگی، هنگامی که مشغول آماده‌سازی کتاب «حیات ذهن» بود، بر اثر سکته قلبی درگذشت. این کتاب ناتمام توسط دوست او ماری مک‌کارتی ویرایش و در سال ۱۹۷۸ چاپ شد.
دیگر کتابهای هانا آرنت عبارت‌اند از:
- ریشه‌های توتالیتاریسم؛
- انقلاب مجارستان؛
- انقلاب؛
- خشونت و اندیشه‌هایی درباره سیاست و انقلاب؛
- اندیشیدن و ملاحظات اخلاقی؛
- وضع بشر؛
- حیات ذهن؛
- بحران‌های جمهوریت؛
- اختیار آزاد زیستن؛
- آیشمن در اورشلیم؛
- عشق و آگوستین قدیس؛
- فلسفه اگزیستانس چیست؟
نگرش و عقاید هانا آرنت
به‌عقیده هانا آرنت، سیاست همان آزادی است. او آزادی را علت همزیستی مردم در سازمان سیاسی می‌دانست و عقیده داشت که زندگی سیاسی بدون آزادی بی‌معنی است چراکه آزادی علت وجود سیاست است. اندیشه آرنت مخالف علوم اجتماعی رایج در قرن بیستم بود. آثار، مقالات و جملات هانا آرنت بیانگر عقاید متفاوت اوست. همین عقاید و نگاه متقاوت او باعث شهرتش شده است. در ادامه، تعدادی از جملات هانا آرنت را با هم می‌خوانیم.
هدف آموزش توتالیتر هرگز القای اعتقادات نبوده است، بلکه ازبین‌بردن ظرفیت برای شکل‌دادن به آن بوده است.
– هانا آرنت
شرایط اصلی یک رهبر توده‌ای به عصمت بی‌پایان تبدیل شده است. او هرگز نمی‌تواند اشتباهی را بپذیرد.
– هانا آرنت
نیمی از سیاست «تصویرسازی» است و نیم دیگر هنرِ متقاعدکردن مردم به باورکردن آن تصویر.
– هانا آرنت
نظریه ابتذال شر
«ابتذال شر» اصطلاحی است که توسط آرنت در کتاب «آیشمن در اورشلیم» مطرح شد. به‌عقیده او شرهای بزرگ در کل تاریخ بشر از جمله هولوکاست، توسط متعصبان و بیماران روانی اجرا نشده‌اند بلکه به‌دست مردم عادی اجرا شده‌اند که استدلالهای حکومتشان را پذیرفتهاند. به همین دلیل این مردم اعمال و رفتار خود را طبیعی می‌دانسته‌اند. آرنت از سوی مجله «نیویورکر» مسئول نوشتن گزارش دادگاه «آدولف اتو آیشمن» شد که از افسران بلندپایه حزب نازی بود. در این دادگاه، آیشمن خود را پاک و بی‌گناه می‌نامید و عقیده داشت که تنها دستورات پیشوا را اجرا کرده و شخصا هیچ خصومتی با یهودیان نداشته است. در این هنگام بود که هانا آرنت ابتذال شر را مطرح کرد و در قالب گزارشش، انگشت اتهام را به‌جای آدولف اتو آیشمن به‌سوی انجمن‌های یهودی گرفت. به همین خاطر هانا از سوی انجمن‌های یهودی تکفیر شد.
از همان ابتدا فیلسوفانِ حقوق و اخلاق انتقادهای بسیاری به فرضیه ابتذال شر کردند، چراکه به‌اعتقاد آنان این فرضیه اراده و نقش جنایت‌کاران را کوچک جلوه می‌دهد و شناخت متهم و مجرمان را به بیراهه می‌کشاند. ابتذال شر مفهومی انتزاعی است و با شرایط واقعی شر و جرائم تفاوت زیادی دارد.
معروف‌ترین کتابهای هانا آرنت
۱. توتالیتاریسم
مترجم: محسن ثلاثی
انتشارات: نشر ثالث
تعداد صفحه: ۳۶۳
در این کتاب، هانا آرنت توتالیتاریسم را بررسی و نحوه شکل‌گیری رژیم‌های هیتلری و استالینی را ریشه‌یابی می‌کند. کتاب توتالیتاریسم هانا آرنت مناسب افرادی است که به فلسفه سیاسی علاقه‌مندند. با مطالعه این کتاب می‌توانید ویژگی‌های مشترک رژیم‌های تمامیت‌خواه را درک کنید.
فرمانروایی توتالیتر، توطئه‌اش را روی جمعیت یکنواختِ «هوادارانش» با این فرض اعمال می‌کند که توطئه‌ای از سوی همه جهان، علیه کشور توتالیتر در جریان است.
۲. انقلاب
مترجم: عزت‌الله فولادوند
انتشارات: خوارزمی
تعداد صفحه: ۴۰۴
کتاب انقلاب هانا آرنت دو انقلاب آمریکا و فرانسه را با هم مقایسه می‌کند. هانا آرنت انقلاب آمریکا را بلندپروازانه‌تر از انقلاب فرانسه می‌داند چراکه انقلاب فرانسه کشمکشی بر سر کمبود و نابرابری است. فرانسوی‌ها به‌دنبال آزادی از چنگال ستمگر بودند درحالی‌که آمریکایی‌ها آزادی و نعمت فراوان داشتند و با انقلابشان در تلاش بودند کشوری منحصربه‌فرد بسازند.
۳. آیشمن در اورشلیم
مترجم: زهرا شمس
انتشارات: برج
تعداد صفحه: ۳۷۶
هانا آرنت در این کتاب گزارشی از محاکمه آیشمن ارائه داده است که یکی از قسی‌القلب‌ترین فرماندهان نازی بود. او در این کتاب نظریه «ابتذال شر» را مطرح کرد و شرهای بزرگ تاریخ را ناشی از عملکرد مردمی عادی دانست که استدلالهای دولت‌مردانشان را پذیرفتهاند.
۴. وضع بشر
مترجم: مسعود علیا
انتشارات: ققنوس
تعداد صفحه: ۴۸۸
این کتاب اثری فلسفی‌تاریخی است. آرنت ۶۵ سال پیش در این کتاب مشکلاتی را شرح داده است که هنوز هم گریبان‌گیر جامعه انسانی هستند، مشکلاتی از قبیل کاهش استقلال انسان‌ها و آزادی سیاسی. او در این کتابِ روشنگرانه، ذهن مخاطبان را با اندیشه‌هایی جدید آشنا می‌کند.
عشق، در ذات خود، غیردنیوی است بهخاطر همین نکته – و نه کمیاب‌بودن آن – است که نهتنها غیرسیاسی بلکه ضدسیاسی است و شاید قدرتمندترین نیروی ضدسیاسی باشد.
سؤال‌های رایج
۱. ابتذال شر به چه معناست؟
ابتذال شر یا بههنجاری شر بر این موضوع تاکید دارد که شرهای بزرگ لزوما نه توسط متعصبان کور و بیماران روانی بلکه توسط مردمی عادی انجام میشود که استدلالهای حکومتها را پذیرفتهاند؛ این مردم نهتنها شری برای اعمالشان قائل نیستند بلکه آنها را طبیعی و عادی میدانند. بهعبارتی درنتیجه روشهای سازمانیافته، کارهای هولناک و جنایتبار در نظر مردم عادی تلقی میشوند.
۲. هانا آرنت بیشتر بابت چه چیزی مشهور است؟
آثار او طیف وسیعی از موضوعات را در بر میگیرد، اما شهرت او بیشتر بهخاطر موضوعاتی است که با ماهیت قدرت و شر و همچنین سیاست، دموکراسی مستقیم، اقتدار و تمامیتخواهی سروکار دارند.
سخن پایانی
سیاست و فلسفه سیاسی جنبه‌های بسیار زیادی دارند. ازاین‌رو شاید مطالعه کتابهای سیاسی باب میل بسیاری از افراد نباشد، اما آشنایی با این موضوعات می‌تواند به رشد جوامع و داشتن دیدگاهی روشن‌تر در مواجهه با مشکلات بشری کمک کند. امیدواریم این مقاله برای شما مفید بوده باشد و بر اطلاعات تاریخی‌سیاسی شما را افزوده باشد.
