اگر در دوران بارداری هستید یا به جراحی نیاز دارید، شاید نام اپیدورال به گوشتان خورده باشد. اپیدورال نوعی روش رایج برای تسکین درد ناشی از زایمان، جراحی‌های خاص و دردهای مزمن است. در این روش، دارو به درون فضای اطراف اعصاب نخاعی به‌نام فضای اپیدورال تزریق می‌شود و با توجه به نوع تزریق، درد چند ساعت تا چند ماه تسکین می‌یابد. اما می‌دانید این روش چطور عمل می‌کند؟ برای آشنایی بیشتر با این موضوع تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
اپیدورال چیست؟
اپیدورال نوعی روش رایج است که در آن داروهای تزریقی شامل داروی بی‌حسی یا استروئیدی به فضای اطراف اعصاب نخاعی به‌نام فضای اپیدورال تزریق می‌شود. هدف از این روش ازبین‌بردن کامل درد در یک ناحیه از بدن مثل پاها یا شکم است. تقریبا ۵۰درصد افراد از اپیدورال در زایمان طبیعی یا سزارین استفاده می‌کنند. این روش به نوزاد آسیب نمی‌زند.
این روش با اسامی دیگری هم شناخته می‌شود، از جمله:
- بی‌حسی اپیدورال؛
- بلوک اپیدورال؛
- تزریق استروئید اپیدورال؛
- بی‌حسی ناحیه‌ای؛
- بی‌حسی نوراکسیال.
بااین‌حال بعضی افراد به دلایلی نمی‌توانند از این روش استفاده کنند، از جمله:
- حساسیت به داروی بیهوشی؛
- مشکل لخته‌شدن خون؛
- عفونت؛
- دیابت کنترل‌نشده (برای استروئید اپیدورال).
نحوه اثرگذاری
فضای اپیدورال پر از مایع است و طناب نخاعی را می‌پوشاند. در واقع این فضا مثل یک روکش مایع در اطراف طناب نخاعی است. طناب نخاعی مثل بزرگ‌راه عمل می‌کند و اعصاب تمام بدن را به مغز متصل می‌کند. مثلا زمانی که آسیب می‌بینید، عصب آن ناحیه از بدن پیام دردی ارسال می‌کند که از طریق طناب نخاعی به مغز و کمر فرستاده می‌شود. بی‌حسی اپیدورال موقتا اعصاب نخاع را بی‌حس می‌کند، بنابراین با توجه به ناحیه تزریق، می‌تواند پیام درد را در ناحیه‌ای از بدن مسدود کند و درد را موقتا از بین ببرد. این روش توسط متخصص بیهوشی یا متخصص اعصاب آموزش‌دیده انجام می‌شود.
عوامل مختلفی در میزان ازبین‌رفتن درد پس از تزریق اپیدورال نقش دارند، از جمله:
- نوع داروی بی‌حسی؛
- غلظت دارو؛
- مقدار دارو.
تزریق استروئید اپیدورال کمی متفاوت است و برای مهار درد مزمن استفاده می‌شود.
تفاوت بیدردی اپیدورال با بی‌حسی اپیدورال
بیدردی (آنالژزی) ازبین‌رفتن درد بدون کاهش هوشیاری (خوابیدن) و بدون ازدست‌دادن کامل احساس یا حرکت است که معمولا برای زایمان تجویز می‌شود. اما بی‌حسی می‌تواند با یا بدون ازدست‌دادن هوشیاری باشد. اپیدورال به‌خودی‌خود موجب ازدست‌دادن هوشیاری نمی‌شود، اما در بعضی موارد ممکن است متخصص بیهوشی علاوه بر بی‌حسی اپیدورال، نوعی دارو هم برای بیهوشی تجویز کند.
تفاوت اپیدورال و بلوک ستون‌فقرات
اپیدورال یعنی پزشک داروی بی‌حسی را به فضای اپیدورال تزریق می‌کند و بلوک نخاعی یعنی دارو را به درون سخت‌شامه اطراف عصب نخاعی حاوی مایع مغزی نخاعی. اثربخشی اپیدورال حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان می‌برد، ولی اثر بلوک نخاعی فوری است.
انواع اپیدورال
انواع بر اساس چند عامل مشخص در گروه‌هایی دسته‌بندی می‌شوند که هرکدام از آنها با توجه به شرایط بیمار انتخاب می‌شوند. این گروه‌ها عبارت‌اند از:
- نحوه انتقال دارو؛
- زایمان اپیدورال؛
- تزریق استروئید اپیدورال.
۱. انتقال داروی اپیدورال
چند روش برای انتقال داروی اپیدورال وجود دارد، از جمله:
- اپیدورال تک‌دوز: دارو یک بار به درون فضای اپیدورال تزریق می‌شود. اگر بی‌حسی را به‌صورت تک‌دوز دریافت کنید، معمولا بعد از چند ساعت حس آن منطقه برمی‌گردد. بنابراین این نوع از بی‌حسی برای ازبین‌رفتن کوتاه‌مدت درد است. بیشتر تزریقات اپیدورال استروئید از نوع تک‌دوز است.
- اپیدورال با کاتتر: در بیشتر فرایندهای اپیدورال از کاتتر استفاده می‌شود. در این صورت پزشک می‌تواند جریان مداوم داروی بیهوشی، چند دوز مجزا یا مجموعه این دو را تزریق کند. کاتتر نوعی لوله کوچک منعطف است که از طریق یک سوزن به درون بدن وارد می‌شود. این روش معمولا برای جراحی‌های طولانی‌تر، ازبین‌بردن درد برای بیشتر از چند روز و زایمان به کار می‌رود.
- اپیدورال با بیدردی کنترل‌شده توسط بیمار: برای بهبودی بعد از جراحی‌های خاص، ممکن است پزشک به شما اجازه دهد که خودتان مقدار مسکن دریافتی از طریق کاتتر را کنترل کنید که به آن بیدردی کنترل‌شده توسط بیمار گفته می‌شود. این مسئله با توجه به سن، وزن و نوع جراحی بیمار برنامه‌ریزی می‌شود. در این روش ایمن، اگر احساس درد کنید با فشاردادن یک دکمه مسکن را دریافت می‌کنید، اما اگر زمان دوز بعدی داروی شما نباشد، دکمه تزریق کار نمی‌کند.
۲. زایمان اپیدورال
۲ نوع کلی اپیدورال برای زایمان وجود دارد:
- اپیدورال با کاتتر: پزشک دارو را از طریق یک کاتتر که در قسمت پایین کمر قرار می‌گیرد وارد می‌کند. کاتتر در فضای اپیدورال باقی می‌ماند و در صورت لزوم پزشک می‌تواند داروی بیشتری تزریق کند.
- اسپاینال-اپیدورال ترکیبی: در این روش ترکیبی، تزریق اسپاینال و اپیدورال انجام می‌شود. بنابراین مسکن سریع‌تر از روش اپیدورال وارد می‌شود. از آنجایی که این روش با دوزهای کمتر دارو انجام می‌شود، ممکن است کمی در قسمت پایینی بدن احساس درد کنید. این روش به شما اجازه حرکت و تغییر وضعیت را می‌دهد و اپیدورال پیاده‌روی هم نامیده می‌شود. اما بیشتر افراد نمی‌توانند با این روش کاملا راه بروند.
۳. تزریق استروئید اپیدورال
شامل تزریق استروئید یا کورتیکواستروئید به درون فضای اپیدورال است. این روش می‌تواند به ازبین‌بردن درد گردن، بازو، کمر و پای ناشی از التهاب عصب نخاعی به‌علت شرایط یا آسیب‌های خاص کمک کند. اثر این روش می‌تواند روزها یا حتی سال‌ها ادامه داشته باشد.
استفاده از این روش در بعضی شرایط مناسب است، از جمله:
- تنگی کانال نخاعی؛
- اسپوندیلولیستزیس؛
- فتق دیسک؛
- بیماری دیسک دژنراتیو؛
- بیماری سیاتیک.
نحوه انجام کار
اپیدورال تک‌دوز مانند روش اپیدورال با کاتتر است، با این تفاوت که به کاتتر نیاز ندارد. در ادامه، نحوه انجام ۲ روش تزریق استروئید اپیدورال و اپیدورال با کاتتر را توضیح می‌دهیم.
۱. اپیدورال با کاتتر
- در این روش پزشک قبل از واردکردن کاتتر، یک کانولا وارد رگ بازو می‌کند تا در صورت افت فشار خون بتواند داروی مناسب را تزریق کند.
- فرد به یک پهلو دراز می‌کشد یا می‌نشیند، چانه خود را به قفسه سینه نزدیک و پشتش را خم می‌کند تا پزشک به‌راحتی ناحیه مدنظر برای تزریق را ببینید.
- پزشک برای کاهش خطر عفونت ناحیه مدنظر را ضدعفونی می‌کند، سپس بی‌حسی موضعی را به محل ورود اپیدورال تزریق می‌کند تا در زمان ورود سوزن اپیدورال که قطورتر از سوزن‌های معمولی است، فرد درد زیادی احساس نکند.
- در مرحله بعد، پزشک سوزن را به فضای اپیدورال وارد می‌کند. اپیدورال زایمان به قسمت پایین‌تر کمر وارد می‌شود.
- پزشک کاتتر را از طریق سوزن وارد فضای اپیدورال کرده و داخل آن قرار می‌دهد، سپس سوزن را خارج می‌کند و کاتتر باقی می‌ماند.
- در این حالت، پزشک مدتی طولانی دارو را از طریق کاتتر وارد می‌کند.
- به‌محض اینکه فرد به اپیدورال نیاز نداشته باشد، پزشک کاتتر را برمی‌دارد، محل را ضدعفونی می‌کند و روی آن چسب می‌زند.
۲. تزریق استروئید اپیدورال
این روش برای تسکین درد مزمن است و با توجه به علت درد، اپیدورال به نواحی مختلف وارد می‌شود. این روش ۳ تا ۶ ماه و گاهی هم دائمی اثربخشی دارد.
- فرد روی تخت به‌شکم یا پهلو دراز می‌کشد.
- پزشک برای کاهش خطر عفونت ناحیه مدنظر را ضدعفونی می‌کند و سپس بی‌حسی موضعی را در محل ورود اپیدورال تزریق می‌کند تا در زمان ورود سوزن اپیدورال که قطورتر از سوزن‌های معمولی است، فرد درد زیادی احساس نکند.
- به‌محض بی‌حس‌شدن ناحیه، پزشک برای تعیین دقیق محل تزریق از یک دستگاه تصویربرداری مثل سی‌تی اسکن استفاده می‌کند.
- زمانی که سوزن در فضای اپیدورال وارد شد، پزشک از ماده کانتراست (متضاد) برای ردیابی رسیدن دارو به اعصاب التهاب‌یافته استفاده می‌کند.
- پزشک به‌آرامی داروی ضدالتهاب مثل استروئید یا کورتیکواستروئید یا ترکیبی از کورتیکواستروئید و بی‌حسی طولانی‌مدت تزریق می‌شود.
- به‌محض اینکه فرد به اپیدورال نیاز نداشته باشد، پزشک کاتتر را برمی‌دارد، محل را ضدعفونی می‌کند و روی آن چسب می‌زند. شاید نیاز باشد فرد چند دقیقه روی صندلی یا تخت استراحت کند تا پزشک مطمئن شود که واکنشی به دارو ندارد.
علائم ناشی از تزریق اپیدورال
ممکن است در زمان انجام بی‌حسی موضعی نیشگون خفیفی را احساس کنید. همچنین ممکن است در زمان تزریق اپیدورال فشار، گزگز، سوزش یا درد تیرمانندی را احساس کنید یا حتی چیزی احساس نکنید. معمولا این احساس بعد از تزریق تمام می‌شود. اگر در طول فرایند اپیدورال یا بعد از آن درد شدید داشتید، به پزشک اطلاع دهید.
فواید روش اپیدورال
۱. فواید اپیدورال در زایمان طبیعی یا سزارین
- کاهش درد سریع هنگام زایمان؛
- ایمنی بالا؛
- توانایی حرکت در بستر؛
- امکان خوابیدن بعد از زایمان طولانی‌مدت و تجدید قوا؛
- هوشیاری در طول زایمان سزارین؛
- امکان دریافت اپیدورال در هر زمانی از زایمان.
۲. فواید اپیدورال برای جراحی
- کاهش احساس حالت تهوع و استفراغ در مقایسه با بیهوشی عمومی؛
- بهبودی سریع‌تر بعد از جراحی در مقایسه با بیهوشی عمومی؛
- کاهش خطر ایجاد لخته خون در رگ پا در مقایسه با بیهوشی عمومی.
عوارض اپیدورال
هرچند اپیدورال روشی ایمن است، ممکن است عوارض جانبی هم داشته باشد از جمله:
- کاهش فشار خون و ایجاد احساس سبکی سر؛
- سردرد شدید به‌علت نشت مایع نخاعی؛
- ایجاد عفونت مثل آبسه یا مننژیت؛
- واکنش منفی به دارو مثل جوش یا کهیر؛
- تب؛
- خواب‌آلودگی؛
- افزایش ضربان قلب؛
- تنفس دشوار؛
- خونریزی به‌علت آسیب‌دیدن تصادفی رگ‌های خونی و ایجاد لخته خون؛
- آسیب به عصب محل تزریق؛
- ازدست‌دادن موقت کنترل مثانه و روده. (در این حالت کاتتر مثانه لازم است.)
۱. عوارض زایمان اپیدورال
- ازدست‌دادن حس پاها به‌مدت چند ساعت؛
- کاهش سرعت مرحله دوم زایمان طبیعی؛
- نیاز به کمک برای زایمان طبیعی؛
- نیاز به بررسی مداوم نوزاد در طول زایمان.
۲. عوارض تزریق استروئید اپیدورال
- افزایش موقت درد؛
- تماس با میزان کم پرتوی ایکس در طول تصویربرداری؛
- افزایش قند خون به‌مدت چند ساعت تا چند روز در افراد دیابتی.
۳. عوارض طولانی‌مدت اپیدورال
عوارض طولانی‌مدت و مزمن اپیدورال بسیار نادرند. ممکن است فرد در محل اپیدورال موقتا دچار خستگی یا کمردرد شود که معمولا ظرف چند روز از بین می‌رود. این روش می‌تواند عوارض دیگری هم داشته باشد، از جمله:
- نقایص عصبی دائمی به‌علت آسیب به طناب نخاعی یا ریشه عصب طی تزریق اپیدورال؛
- درد مزمن ناشی از آسیب طناب نخاعی یا ریشه عصب؛
- افزایش دما؛
- احساس ناخوشی؛
- مشکل ادراری؛
- فلج دائمی به‌علت هماتوم ناشی از ایجاد لخته خون بین سخت‌شامه و طناب نخاعی.
زمان مراجعه به پزشک بعد از اپیدورال
اگر بعد از انجام اپیدورال این علائم خاص را داشتید، به پزشک مراجعه کنید:
- سردرد شدید در زمان ایستادن یا نشستن که بعد از درازکشیدن بهتر می‌شود؛
- تب (علامت عفونت)؛
- کاهش یا ازدست‌دادن کامل کنترل مثانه یا روده؛
- احساس بی‌حسی یا ضعف در پاها (احتمال آسیب به عصب).
شما بگویید
شما چقدر با روش اپیدورال آشنایی دارید؟ آیا تابه‌حال این روش را تجربه کرده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
