در سال ۲۰۲۲ انتشارات دانشگاه آکسفورد، ناشر پرآوازه‌ترین فرهنگ واژگان انگلیسی، طی یک نظرسنجی همگانی با مشارکت بیش از ۳۰۰هزار نفر، عبارت «گابلین مود» (Goblin Mode) را به‌عنوان عبارت منتخب سال برگزید. اگر بخواهیم عبارت «گابلین مود» را واژه‌به‌واژه به فارسی برگردانیم، نتیجه «حالت اجنه‌ای» خواهد بود که البته آن‌طور که باید و شاید معانی نهفته ورای این واژه باب روز را آشکار نمی‌کند. در این مقاله می‌خواهیم گابلین مود و لذت‌جویی سرخوشانه را واکاوی کنیم و از چرایی تأثیر مثبت آن بر سلامت روان بگوییم.
گابلین مود چیست؟
در فرهنگ واژگان آکسفورد، «گابلین مود» چنین تعریف شده است:
این عبارت توصیفگر خلق‌وخوی ویژه‌ای است که در آن فرد خودپسندانه خود را از قید و بند هنجارها و انتظارات اجتماعی رها می‌کند و بدون هیچ‌گونه احساس ندامت یا شرمساری، غرق خمودگی، لاابالی‌گری و تن‌پروری می‌شود.
با توجه به این تعریف، شاید بهتر باشد به‌جای «حالت اجنه‌ای» از معادل‌های دیگری برای این عبارت جدید استفاده کنیم. مثلا شاید «تن‌آسایی»، «خوش‌باشی» یا به بیان خودمانی «طی‌کردن به بی‌خیالی» بهتر معنا و مفهوم گابلین مود را برای مخاطب پارسی‌زبان آشکار کنند.
به بیان دیگر، گابلین مود یا تن‌آسایی را می‌توان رهاکردن خود از قیدوبند هنجارهای رفتاری دانست. درست مانند اینکه نیمه‌شب به آشپزخانه بروید و ته‌مانده بستنی را که مدت‌ها گوشه فریز مانده بیرون بیاورید و با حرص و ولع تمام آن را میل کنید یا اینکه با پیژامه به سوپرمارکت محل زندگی‌تان بروید و بدون هیچ‌گونه نگرانی بابت قضاوت دیگران، خریدتان را انجام دهید. این همان رضایت آنی و لحظه‌ای است که فرد با تن‌آسایی به‌دنبالش می‌گردد و حاضر است به‌جای یک وعده سالم، مشتی هله‌هوله برای ناهار بخورد و به‌هیچ‌وجه هم دچار احساس پشیمانی نشود.
چند نمونه از رفتارهای فرد تن‌آسای
- بدون هیچ رودربایستی آب را از بطری سر می‌کشد و به‌هیچ‌وجه سراغ لیوان نمی‌رود.
- در تمام طول روز لباس خواب می‌پوشد و برای آماده‌شدن هم چندان عجله‌ای به خرج نمی‌دهد.
- از حمام‌رفتن و دوش‌گرفتن پرهیز می‌کند و چندین روز یک دست لباس را به تن دارد.
- قید مرتب‌کردن روزانه تخت‌خوابش را می‌زند، لباس‌های تمیزش را روی زمین می‌اندازد و جعبه‌های پیتزا را روی میز ناهارخوری تلنبار می‌کند.
- ساعت‌های متوالی به تماشای برنامه تلویزیونی موردعلاقه‌اش می‌نشیند.
- به‌جای کار حضوری مشغول دورکاری می‌شود و میانه‌ای هم با پشت‌میزنشینی ندارد و از تخت‌خوابش به‌جای میز کار استفاده می‌کند.
آیا گابلین مود دردی هم از ما دوا می‌کند؟
غلتیدن به دامن تن‌آسایی و رهاکردن مسئولیت‌های شخصی و اجتماعی چه رهاوردی برای افراد دارد؟ هرچند اصطلاح گابلین مود نخستین بار در سال ۲۰۰۹ در شبکه اجتماعی توییتر به کار رفت، بعدها در بحبوحه همه‌گیری بیماری کووید ۱۹ به واژه روز بدل شد. در آن ایام، خیلی‌ها به‌دلیل قرنطینه‌های سخت‌گیرانه خانه‌نشین شده بودند و برای کنارآمدن با آن شرایط ویژه کم‌کم قید پایبندی به هنجارهای رفتاری متعارف را زدند و تلاش کردند بیش از همه به راحتی و تمایلات شخصی خودشان اهمیت بدهند.
دکتر سالیوان، کارشناس حوزه روانشناسی و مطالعات رفتاری، در این باره می‌گوید:
در گیرودار همه‌گیری ویروس کرونا به‌تدریج یاد گرفتیم که چگونه از پس کارها بربیایم، چگونه استراحت کنیم، توانمان را بازیابیم و قوای روحی‌مان را تجدید کنیم. گابلین مود در این میان توانست به‌روشی کاملا نوآورانه و غیرسنتی خودمراقبتی ما را تقویت کند.
بنابراین می‌توان ادعا کرد که تن‌آسایی برای سلامت روان افراد مزیت‌هایی هم دارد و آن را واکنشی طبیعی به تنش‌ها، درگیری‌ها و حتی آسیب‌های روانی دانست. وقتی دچار تنش‌های روانی می‌شویم یا خود را در چنبره تهدیدها گرفتار می‌بینیم، سیستم عصبی سمپاتیک ما شروع به فعالیت می‌کند و با فعال‌سازی چند فرایند بیولوژیکی، فرمان نبرد یا گریز را صادر می‌کند تا فرد با انرژی بیشتری از مهلکه فرار کند. با برطرف‌شدن تهدیدها سیستم عصبی پاراسمپاتیک فعال می‌شود و ذهن و بدن را آرام‌آرام به حالت اولیه بازمی‌گرداند.
دکتر سالیوان ارتباط تن‌آسایی و سیستم عصبی پاراسمپاتیک را این‌گونه توضیح می‌دهد:
ما به‌کمک تن‌آسایی می‌توانیم سیستم عصبی سمپاتیک خود را خاموش و سیستم عصبی پاراسمپاتیک را فعال کنیم. بنابراین گابلین مود یا تن‌آسایی ما را یاری می‌کند که استراحت و تجدید قوا کنیم و دوباره به جریان عادی زندگی برگردیم.
می‌توان تن‌آسایی را به چند مرحله تقسیم کرد که در ادامه هریک را تشریح می‌کنیم.
۱. ترمیم حالت روانی
لحظه‌های ناخوشایند جورچین روزهای بد را تکمیل می‌کنند. پس برای آنکه بتوانید روزهای خوبی بسازید، باید لحظات خوشایندی را سپری کنید و برای دستیابی به این هدف بهتر است ابتدا خود را از قیدوبند افکار منفی رها کنید.
دکتر سالیوان در این باره می‌گوید:
اگر دیدیم که داریم به چاله جادویی خرگوش می‌افتیم و مدام وقایع ناخوشایند روزها، هفته‌ها و ماه‌های گذشته را نشخوار می‌کنیم، باید محکم سر جای خود بایستیم و سپس یک قدم عقب برویم. باید بدانیم که قرار است با بقیه لحظات، ساعات یا روز خود چه کنیم و چگونه از شر افکار آزاردهنده خلاص شویم.
فعالیت‌های ترمیمی برای انجام این کار راهگشا هستند. این فعالیت‌ها نیازمند خوددوستی‌اند؛ باید با خودتان مهربان باشید و به‌راحتی تن به پذیرش موقعیت‌های آسیب‌زننده ندهید. شاید ترک خانه، قدم‌زدن در دل طبیعت یا حتی سرزدن به فروشگاه محبوبتان مانع از افتادن شما در دام تنش‌ها شوند.
فقط به خاطر داشته باشید که نباید در این مرحله، دچار احساس گناه شوید و از انجام فعالیت‌های به‌ظاهر غیربهره‌ور احساس شرم کنید.
۲. بازیابی قوا
شما نمی‌توانید با گوشی خاموش به دوست‌تان زنگ بزنید. وقتی شارژ باتری خودتان هم تمام شده است، باید راهی برای شارژ مجدد خود و بازیابی توانتان پیدا کنید. اگر چرت عصرانه یا خوابیدن زودهنگام حالتان را بهتر می‌کند، ابدا دست رد به سینه‌اش نزنید. حواستان باشد که فرسودگی شغلی ممکن است شما را از پا دربیاورد و سلامت جسم و روانتان را خیلی جدی به خطر بیندازد.
خواب ذهن و بدن شما را التیام می‌دهد و ذهنتان را از خیال‌های بیهوده خالی می‌کند. البته خواب تنها روش بازیابی قوا نیست. دورهمی‌های دوستان یا خانوادگی نیز ممکن است توان ازدست‌رفته شما را احیا کنند.
۳. تقویت حس سرزندگی و طراوت
کمی درنگ کنید و بیندیشید چه کاری شما را سر شوق می‌آورد. خوردن بستنی زعفرانی؟ درآغوش‌کشیدن شریک عاطفی؟ خواندن کتاب موردعلاقه‌تان؟ کدامشان جرقه‌های احساس سرزندگی را در شما روشن می‌کنند؟
دکتر سالیوان می‌گوید: «در مرحله بازیابی قوا، حس حاکم بر بدن شما مهم است. حال آنکه در مرحله تقویت حس سرزندگی، خود شما باید انتخاب کنید چگونه می‌خواهید خون طراوت را در رگ‌های زندگی خود جاری کنید.»
اگر نمی‌دانید که از کجا باید شروع کنید، دست به قلم بشوید و احساس خود و هرآنچه را ممکن است خوشحال یا حتی دلتنگتان کند، روی کاغذ بنویسید؛ آنگاه می‌توانید دست به انتخاب بزنید.
سالیوان در این باره می‌گوید:
تقویت حس سرزندگی پیوند تنگاتنگی با هدف و درک شما از معنای زندگی دارد و ذهن، ضمیر و روح شما را جوان و سرزنده می‌کند.
۴. تقویت دوباره پیوندها و روابط عاطفی
وقتی می‌خواهید از چنبره افکار ناخوشایند رها شوید، باید راهی برای ارتباط دوباره با خود و دیگرانی بیابید که برایتان مهم و الهام‌بخش‌اند. دکتر سالیوان می‌گوید: «وقتی به روش‌های موجود برای مواجهه با فرسودگی شغلی یا راه‌های درمان اختلالات خلقی، از افسردگی گرفته تا اضطراب، نگاهی می‌اندازیم، می‌بینیم که تقویت پیوندهای عاطفی بیشترین اولویت را دارد.»
برخی می‌خواهند پیوند خود با ایمانشان را بازسازی کنند، برخی دیگر اما ممکن است بخواهند سراغ دوستان دیرین خود بروند و بعد از مدت‌ها با آنها دیداری تازه کنند. عده‌ای دیگر هم در پی ترمیم پیوند خود با پدیده‌های نامشهود می‌روند و مثلا ماجراجویی تازه‌ای را آغاز می‌کنند، سفر می‌روند یا حتی با کودک درون خود به گفت‌وگو می‌نشینند.
دکتر سالیوان می‌گوید:
وقتی پای صحبت کودک درونمان می‌نشینیم، نه خودمان و نه دنیای پیرامونمان را جدی نمی‌گیریم و از این رهگذر می‌توانیم طعم شادی و معصومیت را بچشیم و در جایی که انتظارش را نداریم، ردپای معجزه را ببینیم.
در این مرحله از گابلین مود یا تن‌آسایی، می‌توانید با خیالی آسوده از تمیزکردن اتاق خود اجتناب کنید، دیوانه‌وار پای بازی‌های رایانه‌ای بنشینید، با دوستانتان به اتاق فرار بروید یا آنکه به دل جنگلی مه‌آلود بزنید و بدون هیچ واهمه‌ای از گم‌شدن در اعماق جنگل پیش بروید. تمام این کارها شما را از چنبره افکار منفی رها و پیوندهای عاطفی‌تان با نزدیکانتان را تقویت می‌کنند.
سخن پایانی
وقتی گرفتار رخدادهای تنش‌آلود می‌شوید، می‌توانید با تن‌آسایی یا گابلین مود تا اندازه‌ای از چنبره استرس‌ها خلاص شوید و توان خود را برای بازگشت به جریان عادی زندگی احیا کنید. به خاطر داشته باشید که در زندگی، حفظ سلامت روحی و جسمی بر هر چیزی مقدم است و نباید با بهادادن بیش از اندازه به مشغله‌ها سلامت خود را در معرض خطر قرار دهید.
در افسردگی غم به لایه‌های عمیق زندگی نفوذ کرده و اختلالاتی در احساسات و رفتار شما به‌وجود می‌آورد. اگر احساس افسردگی دارید، حتما با کمک یک روانشناس متخصص مشکل را ریشه‌یابی کنید و برای حل آن راهکار بگیرید.برای ارتباط با مشاور متخصص افسردگی روی دکمه زیر کلیک کنید.
