عشق مجازی؛ همه‌چیز درمورد روانشناسی روابط عاطفی در دنیای مجازی

این‌روزها زمانی که در دنیای مجازی می‌گذرانیم بیشتر و بیشتر می‌شود. از آنجا که ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستیم، مانند دنیای واقعی روابط‌مان را در دنیای مجازی هم توسعه می‌دهیم. در این میان ممکن است شبکه‌ی ارتباط اجتماعی‌مان از طریق دنیای مجازی گسترش یابد و حتی تصمیم بگیریم در دنیای وب، سایت‌ها و برنامه‌های دوست یابی به‌دنبال عشق‌مان بگردیم. تصمیم‌مان هر چه باشد رویارویی با دشواری‌های داشتن رابطه‌ در فضای مجازی و عشق مجازی غیرقابل‌اجتناب است. در این مقاله تفاوت‌های عمده‌ی رابطه‌ مجازی و رابطه در دنیای حقیقی، مزیت‌ها و اشکالات روابط عاطفی در دنیای مجازی و ۵ مکانیزم دفاعی در رویارویی با عشق مجازی را بررسی خواهیم کرد.

روانشناسی رابطه و عشق مجازی

بسیاری از کنش‌ها و واکنش‌های ما در رابطه‌ی آنلاین به کمک نظریه‌های سنتی روانشناسی قابل توصیف است. به کمک برخی از این دیدگاه‌ها که برای عموم قابل‌درک است، می‌توانیم درک بهتری از رابطه و عشق مجازی خود داشته باشیم.

در مقابل برخی پاسخ‌های ارائه شده، پرسش‌های بی‌پاسخ بسیاری درباره‌ی چگونگی تأثیرپذیری تعاملات انسانی از اینترنت و نقش آن در روابط مجازی به‌وجود آمده‌اند.

نقش ادراک در رابطه و عشق مجازی

یکی از تعاریف ادراک به‌ویژه در زمینه‌ی روابط مجازی عبارت است از «فرایند کسب آگاهی یا دست‌یابی به اطلاعات حسی». پس ادراک، دسته‌بندی و تحلیل اطلاعاتی است که از طریق حواس پنج‌گانه‌مان (و شاید حس شهودی درونی‌مان) به‌دست می‌آوریم.

آیا می‌توانیم در رابطه‌ی مجازی وجود مشکل را به همان‌ سرعتی تشخیص دهیم که در رابطه‌ی غیرمجازی تشخیص می‌دهیم؟ برخلاف دنیای واقعی، در دنیای مجازی برای کسب اطلاعات تنها امکان استفاه از حس بینایی‌مان را داریم. آن هم به مقدار کم چون امکان بهره‌گیری از برداشت‌های ناشی از تعامل غیرکلامی را هم نداریم. کلمه‌های تایپ‌شده، عکس یا آواتاری از طرف مقابل یا ویدئویی از شخصی که مقابل دوربین نشسته است، تنها داده‌های ماست. البته هنگام تماشای ویدئو حس شنوایی‌مان هم به‌کار می‌افتد اما بخش عمده‌ی رابطه‌ی مجازی را واژه‌ها تشکیل می‌دهند.

در رابطه‌ی مجازی درکی از فرومون (عاملی شیمیایی که از فردی ترشح می‌شود و همان پاسخ‌های رفتاری و واکنش‌ها را در فرد دیگر تحریک می‌کند) یکدیگر نداریم، نمی‌توانیم از تماس چشمی، زبان بدن یا لحن و قدرت صدایمان استفاده کنیم، نمی‌فهمیم دست‌دادن با طرف مقابل یا کنار او راه رفتن چه حسی دارد!

کمبودهای رابطه مجازی: اطلاعات حسی و زبان بدن

روشن است که در رابطه و عشق مجازی بسیاری از ابزارهای کسب اطلاعات را در اختیار نداریم. پژوهش‌های مختلفی درباره‌ی اینکه چقدر از روابط ما زبانی و چه میزان غیرزبانی است صورت گرفته است. پژوهش‌های مختلف درصد گوناگونی ارائه کرده‌اند اما تردیدی نیست که رابطه‌ی غیرزبانی بُعد خیلی مهمی از رابطه و توسعه‌ی آن است.

اشکال عمده رابطه‌ مجازی حذف زبان بدن است. پژوهشی ادعا می‌کند ۹۳ درصد روابط ما به‌شکل غیرزبانی و تنها ۷ درصد آنها رابطه‌ی زبانی است. بنابراین در رابطه‌ مجازی تمام بده‌بستان ما به‌وسیله‌ی ۷ درصد ابزارهایمان انجام می‌شود. این وضعیت مانند این است که بخواهیم ماشین خراب را فقط با یک آچار تعمیر کنیم! با وجود چنین محدودیتی رابطه و عشق مجازی چقدر می‌تواند مؤثر و کارا باشد؟

ادراک و واقعیت؛ به‌راستی واقعیت چیست؟

حتی در دنیای واقعی ابزار ادراکی ما بی‌نقص نیست. بسیاری از ما دچار خطاهای دیداری و شنیداری شده‌ایم. وقتی پای رابطه‌ مجازی در میان است و اینکه چقدر می‌توان به واقعی بودن آن اطمینان داشت، باید از خودمان بپرسیم چقدر به اطلاعات محدودی که دریافت کرده‌ایم اعتماد داریم؟

آیا طرف مقابل همان کسی است که ادعا می‌کند؟ آیا اطلاعات درستی دریافت کرده‌ایم یا ابزار ادراکی‌ ما برداشت‌های غلطی مهیا کرده است؟

شما در دنیای مجازی که هستید؟ همان «خود» دنیای واقعی‌تان؟ آیا همه‌ی ابعاد شخصیتی خود را به‌نمایش می‌گذارید یا بخشی از آن را پنهان می‌کنید؟ اگر همه‌ی خود حقیقی‌تان را به‌نمایش می‌گذارید، آیا دیگران همان‌ چیزی را که شما می‌خواهید برداشت می‌کنند یا ممکن است دچار کج‌فهمی بشوند؟

با چه کسانی در دنیای مجازی صحبت می‌کنیم؟ از میان واژه‌های تایپ‌شده چه مقدار اطلاعات واقعی می‌توانیم کسب کنیم؟

آنکه در صفحه‌ی کامپیوتر یا گوشی موبایل به شما نگاه می‌کند، کیست؟ آیا خود حقیقی او را می‌بینید یا آنچه را که خودتان دوست دارید، می‌بینید؟ چطور متوجه تفاوت این دو بشویم؟

انواع و نقش مکانیزم‌های دفاعی در رابطه‌ مجازی

برای درک بهتر، به بررسی برخی مشکلات رایج رابطه‌ی اینترنتی، انواع رفتارها و فرایندهای روان‌شناختی‌ای که در روابط مجازی به‌کار می‌بریم، می‌پردازیم. «مکانیزم دفاعی» یکی از آنهاست. فرقی نمی‌کند دنیای واقعی باشد یا مجازی، ما مکانیزم‌های دفاعی موردعلاقه‌مان را داریم. تجربه نشان می‌دهد برخی از این مکانیزم‌ها بیشتر در دنیای مجازی به‌کار می‌روند. حتی من هم پس از تحصیل در رشته روانشناسی و جامعه شناسی و با سابقه‌ی سال‌ها مشاوره، به‌تمامی در برابر این مکانیزم‌های دفاعی ایمن نیستم؛ فقط من ممکن است هنگام استفاده از این مکانیزم‌ها کمی خودآگاه باشم.

۱. فرافکنی

به بیان ساده، فرافکنی یعنی تحمیل کردن احساسات غیرقابل‌پذیرش خودمان به دیگران؛ احساسات، افکار یا باورهایی که معمولا نسبت‌شان را با خودمان انکار می‌کنیم. ما معمولا به‌سختی فرافکنی را در خودمان تشخیص می‌دهیم مگر اینکه موشکافانه و البته کاملا صادقانه خود را ارزیابی کنیم.

مثلا وقتی انکار می‌کنیم که برای رابطه‌مان به‌اندازه‌ی کافی وقت و انرژی صرف نمی‌کنیم و در مقابل شریک‌مان را متهم به چنین چیزی می‌کنیم، در حال فرافکنی هستیم. در دنیای بدون ‌چهره‌ی اینترنت این کار ساده‌تر است چون طرف مقابل به‌سختی می‌تواند مچ‌مان را بگیرد!

‌۲. کمال گرایی و بی ارزش کردن (دوپاره‌سازی)

در این فرایند فرد میل شدیدی به سیاه و سفید دیدن آدم‌ها و چیزها دارد؛ چیزی یا کسی یا خوب مطلق است یا بد مطلق! در کمال گرایی نمی‌توانیم فرد را به‌عنوان انسانی با ویژگی‌های مثبت و منفی ببینیم؛ فقط ويژگی‌های مثبت او را می‌بینیم. در سوی مقابل در حالت بی ارزش کردن، تنها ویژگی‌های منفی فرد به چشم‌مان می‌آید. اما در واقعیت همه‌ی ما ویژگی‌های مثبت و منفی را با هم داریم.

در دوپاره‌سازی فرد باور دارد او به‌طور ذاتی بد و دیگران به‌طور ذاتی خوب (یا برعکس) هستند. به‌عبارتی درحالی‌که فرد جایگاه دیگران را بسیار والا می‌داند، خودش را بی‌ارزش می‌پندارد. در حالت وارونه، فرد از هر حرف و عمل دیگران ایراد می‌گیرد و خودش را بالاتر از دیگران می‌داند؛ دیگران بدند و او نمونه‌ی یکتای نیکی!

در دنیای مجازی آدم‌ها طوری خودشان را معرفی می‌کنند که گویی سراپا خوبی‌اند و راهی برای به چالش کشیدن افراد و بحث در این باره نیست. در دنیای واقعی، با استفاده از روانشناسی زبان بدن دیر یا زود متوجه می‌شویم که اعمال آدم‌ها با حرف‌هایشان همخوانی دارد یا نه. در دنیای اینترنت چنین امکانی نداریم. افراد به‌سادگی خود را پشت صفحه‌ی نمایش پنهان می‌کنند و تا زمانی‌ که خودشان از عیب‌ها و ویژگی‌های ناخوشایندشان نگویند، راهی برای شناسایی آنها نداریم.

۳. جا‌به‌جایی

جا‌به‌جایی تعریف ساده‌ای دارد و به‌سادگی قابل‌تشخیص است. حتما برایتان پیش آمده که پس از یک روز کاری شلوغ و اعصاب‌خُردکن، در خانه دادوفریاد راه بیندازید! این مکانیزم دفاعی جا‌به‌جایی است.

به‌جای اینکه از کسی یا چیزی که سر کار آزارمان داده است، دلخور باشیم، نقطه‌ی تمرکز خود را به‌سمت چیزها یا افراد دیگری تغییر می‌دهیم. این‌گونه بخشی از احساسات منفی و ناخوشایندمان را تخلیه می‌کنیم. این در دنیای مجازی بسیار رایج است. کافی است نگاهی به نظرات زیر پست‌های اینستاگرام بیندازید تا ببینید چطور آدم‌ها بر سر کوچک‌ترین مسائل واکنش‌های تندی نشان می‌دهند و خشم خود را بر دیگران خالی می‌کنند.

جا‌به‌جایی درمورد احساسات مثبت هم رخ می‌دهد. به‌طور مثال فردی که نمی‌تواند در دنیای واقعی رک و راست حرف دلش را بزند، ممکن است در دنیای مجازی احساساتش را به‌سادگی بروز بدهد.

۴. انحراف شناختی

انحراف شناختی انواع بسیاری دارد که اساس اغلب آنها افکار یا سبک فکری اغراق‌آمیز است. به برخی از انواع انحراف شناختی و نمونه‌های آن در دنیای مجازی توجه کنید:

• نتیجه‌گیری عجولانه- «به نظری که درباره‌ی مقاله‌اش دادم توجهی نکرد، پس از من خوشش نمیاد!»
• کلیت‌بخشی اغراق‌آمیز – «همه‌ی وبلاگ‌نویس‌های هندی کلاهبردارند.»
• شخصی‌سازی – «گوگل درخواست من رو برای تبلیغ با ادسنس رد کرد، یعنی از سبک نوشتن من خوشش نیومده…»
• توجیه احساسی – «احساس گناه می‌کنم، پس حتما آدم بدی‌ام!»

۵. والایش

این مکانیزم دفاعی مثبت در دنیای وب تقویت می‌شود. والایش به‌ معنی بهره بردن از احساسات منفی برای انجام کاری مثبت است. مانند اینکه خشم‌مان را برای نوشتن متنی جذاب و قدرتمند در دفاع از آزادی به‌کار بگیریم. نوشتن درباره‌ی احساسات و نگرانی‌هایمان در وبلاگ، خلق ویدئو و کارهای هنری و کمک به دیگران با اشتراک‌گذاری نوشته‌هایتان درباره‌ی مشکلاتی که پشت سر گذاشته‌اید، نمونه‌هایی از والایش هستند.

جمع‌بندی مکانیزم‌های دفاعی

مواردی که به آنها اشاره شد برخی از مکانیزهای دفاعی هستند که هم در رابطه‌ واقعی و هم در رابطه‌ مجازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اما در دنیای مجازی این مکانیزم‌ها با شدت بیشتری به‌کار می‌روند زیرا افراد کمتر نگران پیامد رفتارهایشان هستند و تناقض‌ها اغلب به چالش کشیده نمی‌شوند. شاید ما به‌اندازه‌ی دنیای واقعی ‌به‌دنبال بحث و چالش نیستیم چون برای‌مان روشن نیست احساسات، افکار و باورها متعلق به کیست!

در بحث درباره‌ی تجربه‌ی رابطه‌ مجازی نباید این حقیقت را فراموش کنید: احساسات و واکنش‌هایی که در رابطه‌ آنلاین تجربه می‌کنیم مال خود ما و نه هیچ کس دیگری است! اگر صادقانه به آنچه از طرف مقابل دریافت می‌کنیم بنگریم، متوجه می‌شویم بخش عمده‌ی آن بازتابی از خود ماست. به عبارتی، مشکلاتی که در ارتباطات مجازی با آنها روبه‌رو می‌شویم، به مشکلات، نگرانی‌ها و الگوهای نادرست فکری خود ما اشاره دارند.

نکات مثبت و منفی عشق مجازی

کافی است کمی از وقت‌تان را در اینترنت صرف کنید تا هم نکات مثبت و هم نکات منفی آن را تأیید کنید. اینترنت درحالی‌که امکان ارتباط سریع‌ را در سطحی گسترده فراهم کرده است، در کنار مزیت‌های چشمگیرش در زمینه‌ی روابط بشری، عیب‌هایی هم دارد. در ادامه برخی از این مزیت‌ها و عیب‌ها را می‌خوانید. شاید شما هم بتوانید نمونه‌های دیگری به این فهرست اضافه کنید.

مزیت‌های رابطه و عشق مجازی

• امکان آشنایی با افرادی که شانس ملاقات با آنها را پیش از این هرگز نداشتیم.
• اگر اعتماد به نفس نداریم، لکنت زبان داریم یا گاهی زبان‌مان می‌گیرد، در اینترنت هیچ کدام آشکار نمی‌شوند. بنابراین می‌تواند به تقویت اعتماد به نفس کمک کند.
• چون باید بنویسیم، بهتر درباره‌ی ایده‌ها و درونیات‌مان فکر می‌کنیم.
• امکان ویرایش چندباره‌ی گفته‌هایمان را داریم.
• اگر خوب می‌نویسیم، احتمالا بهتر از دنیای واقعی می‌توانیم خودمان را معرفی کنیم و جلوه دهیم.

اشکالات رابطه و عشق مجازی

• بیشتر وقت‌ها واقعیت‌ها برای‌مان مهم نیست. مثلا در دنیای واقعی وقتی با همکارمان مشکل پیدا می‌کنیم، پیگیری می‌کنیم تا ببینیم آیا مشکل شخصی دارد اما در دنیای مجازی به‌ندرت چنین کاری می‌کنیم. آدم‌ها اغلب باور دارند می‌توانند به‌راحتی طرف مقابل را با دیگری جایگزین کنند.
• ممکن است ما عادت داشته باشیم از حرکات بدن، نشانه‌های فیزیکی و تماس چشمی بسیار استفاده کنیم، چنین امکانی در ارتباط آنلاین وجود ندارد. شکلک‌ها و ایموجی‌ها کمی به انتقال روشن‌تر پیام کمک می‌کنند اما هیچ چیز جای لبخند حقیقی یا دیدن چهره‌ی غمگین افراد را نمی‌گیرد.
• بدون نشانه‌های فیزیکی، ممکن است به‌راحتی فریب بخوریم.
• احتمال اینکه دیگران برداشت نادرستی از نوشته‌های ما داشته باشند، بسیار زیاد است.
• معمولا آدم‌ها با رابطه‌ی کلامی و زبانی بهتر از نوشتار خود را معرفی می‌کنند.

نتیجه‌گیری

شاید در این نقطه به این نتیجه برسید داشتن عشق مجازی هیچ امتیازی ندارد. اما هدف این مطلب این نیست؛ هدف آشنا کردن شما با مخاطرات روانشناختی عشق مجازی و درک بهتر آن است. این‌گونه با افزایش هشیاری‌تان بهتر و سریع‌تر می‌توانید مشکلات را شناسایی کنید.

ابزار ادراکی ما در دنیای واقعی و مجازی یکسان است اما در دنیای مجازی امکان استفاده از بسیاری از این ابزارها را نداریم. رفتار و واکنش‌های ما در دنیای مجازی مشابه دنیای واقعی است اما با شدت بیشتر، چون پیامدهای کمتری به‌دنبال دارد. به نظر می‌رسد احتمال بروز مشکل در رابطه و عشق مجازی خیلی زیاد باشد چون ما خود واقعی‌مان را به‌تمامی ارائه نمی‌کنیم و بنابراین دیگران تنها آن چیزی را می‌بینند که ما می‌خواهیم.

کتاب الکترونیکی دلبستگی

اگر می‌خواهید دلیل بسیاری از رفتارهای شریک عاطفی، یا حتی خودتان را در رابطه متوجه شوید، حتما این کتاب را بخوانید.

مشاهده کتاب الکترونیکی