از آنجاییکه پیوند کلیه یک تغییر بزرگ در زندگی است، شما باید علاوه بر داشتن آمادگی فیزیکی، از آمادگی روانی نیز برخوردار باشید. اگر تیم پیوندتان پس از پایان ارزیابی به این نتیجه برسند که شما برای عمل پیوند آماده هستید، شما به لیست کشوری افراد منتظر برای اهدا کنندگان کلیه اضافه خواهید شد. اگر اهداکننده زنده کلیه (فردی که کلیه خودش را به شما اهدا خواهد نمود) را مد نظر دارید، هر موقع که هر دوی شما آماده باشید را می‌توانید به عنوان زمان مناسب برای جراحی معرفی نمایید.
گاهی اوقات اگر مشکل سلامتی داشته باشید که پیوند کلیه را برای شما خطرناک نماید، ممکن است تیم پیوند کلیه تصمیم بگیرد که شما برای این کار آماده نیستید. اگر چنین مساله ای رخ داد، ناامید نشوید و می‌توانید دوباره در ارزیابی شرکت نمایید. با تیم پیوندتان راجع به آنچه که می‌تواند شما را برای پیوند آماده نماید، صحبت کنید.
به گفته متخصص اورولوژی دکتر وریانی نرخ موفقیت پیوند کلیه به مسائل مختلفی مانند زنده یا مرده بودن فرد اهدا کننده و همچنین شرایط پزشکی فرد دریافت کننده بستگی خواهد داشت. کلیه ای که از فرد زنده گرفته می‌شود، معمولا دوام بیشتری خواهد داشت. اکثر شرایطی که منجر به از دست دادن کلیه می‌شود ناشی از رد پیوند است، ولی عفونت، مشکلات گردش خون، سرطان و بازگشت بیماری اصلی کلیوی نیز می‌تواند از شرایطی باشد که منجر به از دست دادن کلیه می‌شود.
عملکرد کلیه سالم
کلیه ها اندامهایی هستند که برای حفظ زندگی ضروری اند. اکثر افراد با دو کلیه که در دو طرف ستون فقرات، پشت اندامهای شکمی و زیر قفسه دنده ای قرار می‌گیرند، به دنیا می‌آیند. کلیه ها اعمال بسیار مهمی برای سالم نگه داشتن بدن انجام می‌دهند.
- تصفیه خون برای حذف مواد زائد از عملیات معمول بدن، دفع مواد زائد از طریق ادرار و بازگشت آب و مواد شیمیایی مورد نیاز بدن.
- تنظیم فشار خون با آزادسازی هورمونهای مختلف
- تحریک سلولهای قرمز خون با آزادسازی هورمون اریتروپوئیتین
آناتومی طبیعی کلیه ها به صورت دو اندام لوبیا شکل است که مولد ادرار هستند. سپس این ادرار از طریق حالت به مثانه منتقل می‌شود. مثانه به شکل انباری برای ذخیره ادرار است. وقتی بدن حس می‌کند که مثانه پر شده، ادرار از طریق مجرای ادراری خارج می‌شود.
چرا عمل پیوند کلیه انجام می‌شود؟
وقتی کلیه ها از عمل می‌ایستند، عدم عملکرد کلیوی رخ خواهد . اگر این عدم عملکرد ادامه دار باشد (به شکلی مزمن)، بیماری مرحله نهایی کلیوی ایجاد شده و فرآورده‌های سمی در بدن تجمیع خواهند شد. بدین شکل به یکی از دو روش دیالیز یا پیوند نیاز پیدا خواهد شد. عوامل رایج بیماری مرحله نهایی کلیوی می‌تواند موارد زیر باشد :
- دیابت
- فشار خون بالا
- تورم گلومرول‌های کلیه (التهاب دو طرفی و غیرچرکی کلیه)
- بیماری پلی کیستیک کلیه
- مشکلات آناتومی شدید لوله ادراری
تست قبل از عمل پیوند کلیه
پذیرنده باید آزمایشاتی را برای حصول اطمینان از ایمن بودن جراحی و قدرت قبول داروهای ضد رد پیوندی مورد نیاز بعد از پیوند، انجام دهد. نوع آزمایشات با توجه سن، جنسیت، عامل بیماری کلیوی و دیگر شرایط پزشکی حاضر متفاوت خواهد بود.
صرف نظر از نوع کلیه پیوندی – اهدا کننده زنده یا فوت شده – آزمایشات خون بخصوصی برای تعیین گروه خونی و بافت، مورد نیاز است. این آزمایشات به یافتن اهدا کننده کلیه مطابق با پذیرنده کمک خواهد نمود.
آزمایش نوع خون
اولین آزمایشی که انجام می‌شود، نوع خون است. چهار نوع خون وجود دارد : A، B، AB و O . هر فرد در یکی از این چهار گروه قرار می‌گیرد. اهدا کننده و پذیرنده باید دارای نوع خونی یکسان یا انواع سازگار با یکدیگر باشند، در غیر اینصورت در برنامه بخصوصی که امکان اهدای بین انواع خون را فراهم می‌کنند، مشارکت می‌کنند. فهرست زیر انواع سازگار خونی را بیان نموده است :
- اگر پذیرنده دارای گروه A باشد، اهدا کننده باید دارای گروه خونی A یا O باشد.
- اگر پذیرنده دارای گروه B باشد، اهدا کننده باید دارای گروه خونی B یا O باشد.
- اگر پذیرنده دارای گروه O باشد، اهدا کننده باید دارای گروه خونی O باشد.
- اگر پذیرنده دارای گروه AB باشد، اهدا کننده باید دارای گروه خونی AB، A، B یا O باشد.
گروه خونی AB، راحت ترین گروه خونی برای ایجاد مطابقت بوده و پیوند از تمامی گروههای خونی را می‌پذیرد.
گروه خونی O سخت ترین گروه خونی برای ایجاد مطابقت است. اگرچه افراد دارای گروه خونی O قادرند به تمامی گروههای خونی عضو اهدا کنند، اما تن‌ها قادرند از اهداکننده دارای گروه خونی O کلیه دریافت نماید. برای مثال اگر بیماری دارای گروه خونی O باشد و کلیه ای از فرد اهدا کننده دارای گروه خونی A دریافت نماید، بدن پذیرنده این اندام را به عنوان عضو خارجی شناسایی نموده و آن را تخریب خواهد نمود.
تشخیص نوع بافت
آزمایش دوم که آزمایش خون برای آنتی ژن گلبول سفید انسانی (HLA) است، تحت عنوان تشخیص نوع بافت شناخته می‌شود. آنتی ژن، مواردی است که در بسیاری از سلولهای بدن یافت می‌شوند و هر فرد را متمایز می‌سازد. این مشخصات از والدین به ارث می‌رسد. آزمایش نوع بافت در هر دو فرد پذیرنده و اهدا کنندگان احتمالی در فرایند ارزیابی انجام می‌شود.
کلیه ای که در آن تمامی علائم اهدا کننده و دریافت کننده یکسان باشند، کلیه “کاملا مطابق” ی خواهد بود. پیوند کلیه با تابق کامل، بهترین نتیجه برای کارایی کلیه به مدت چند سال را به همراه خواهد داشت. اکثر مواردی که در آن تطابق کامل وجود دارد، مربوط به برادر یا خواهر است.
کراس مچ
بدن در طول زندگی موادی به نام آنتی بادی تولید می‌نماید که به منظور تخریب مواد خارجی به کار می‌روند. هر وقت که فرد با عفونت روبرو شود، باردار شود، تزریق خون صورت بگیرد یا تحت پیوند کلیه قرار بگیرد، ممکن است این ماده تولید شود. اگر در مقابل کلیه پیوندی، آنتی بادی تولید شود ممکن است بدن آن را به عنوان یک شی خارجی شناسایی نموده و آن را تخریب کند. به همین دلیل وقتی اهدا کننده کلیه حاضر باشد، آزمایشی تحت عنوان کراس مچ برای حصول اطمینان از عدم وجود آنتی بادی‌های قبلی صورت خواهد گرفت.
سرولوژی (خونابه شناسی)
آزمایشات همچنین به منظور بررسی وجود ویروسهایی مانند HIV (ویروس کاهش ایمنی انسان)، هپاتیت و CMV (سیتومگالوویروس : نوعی ویروس از خانواده ویروس هرپس است که می‌تواند افراد را در تمامی سنین آلوده کند) است تا بهترین داروهای پیشگیر برای بعد از پیوند به کار گرفته شوند. این ویروس ها در هر اهداکننده احتمالی بررسی خواهند شد تا از انتقال بیماری به پذیرنده جلوگیری شود.
انواع پیوند کلیه
کلیه‌های پیوندی از دو منبع کسب می‌شوند : اهدا کننده زنده یا فوت شده
اهدا کننده فوت شده
کلیه فرد فوت شده از فردی که دچار مرگ مغزی شده برداشته می‌شود. سند اهدای عضو، به تمامی افراد این امکان را می‌دهد که اندامهای بدنش را به هنگام مرگ برای پیوند بردارند و یا به اقوام اجازه این کار را می‌دهد. پس از اعطای اجازه اهدا، کلیه برداشته شده و تا انتخاب پذیرنده در محلی مناسب نگهداری می‌شود.
نحوه عمل
جراحی پیوند تحت بیهوشی کامل انجام می‌شود. این عمل معمولا بین 2 تا 4 ساعت به طول خواهد انجامید. این نوع از جراحی، یک پیوند هتروتوپی (قرارگیری در مکان اشتباهی) است، به این معنی که کلیه در مکانی غیر از آنجایی که کلیه خود فرد قرار دارد، جایگذاری می‌شود. (پیوند کبد و قلب به شکل ارتوتوپی (قرارگیری در موقعیت اصلی) است که اندام مریض برداشته شده و اندام پیوندی سر جای آن قرار خواهد گرفت). کلیه پیوندی در بخش جلویی (قدامی) و زیرین شکم در لگنچه کلیوی قرار خواهد گرفت.
کلیه‌های اصلی را در صورتیکه ایجاد کننده مسائل جدی مانند فشار خون بالای غیرقابل کنترل، عفونتهای متناوب کلیوی نباشند و یا به صورت غیرعادی بزرگ نشده باشند، بر نخواهند داشت. سرخرگ که خون را به کلیه میبرد و سیاهرگی که خون را از کلیه بیرون میبرد را از طریق جراحی به سرخرگ و سیاهرگ موجود در لگنچه کلیوی پذیرنده متصل می‌شود. حالب یا لوله ای که ادرار را از کلیه خراج می‌کند، به مثانه متصل می‌شود. دوره بستری و ریکاوری در بیمارستان بین 3 تا 7 روز به طول خواهد انجامید.
اهدا کننده زنده
بعضا اعضای خانواده از جمله برادران، خواهران، والدین، فرزندان (18 سال یا بیشتر)، عمو و دایی، خاله و عمه، همسر یا دوستان نزدیک می‌توانند یکی از کلیه هایشان را اهدا کنند. به این فرد، ” اهدا کننده زنده ” اطلاق می‌شود. اهدا کننده باید دارای ضعیت سلامتی عالی بوده، اطلاعات مناسبی راجع به پیوند داشته باشند و بتوانند رضایتنامه برای اهدای عضو را صادر نمایند. هر فرد سالمی می‌تواند به طور ایمن یک اهدا کننده کلیه باشد.
پیوند کلیه از یک اهدا کننده زنده، به چند دلیل بهترین گزینه برای یک بیمار محسوب می‌شود.
- نتایج طولانی مدت بهتر
- عدم نیاز به انتظار در فهرست افراد متقاضی پیوند کلیه از فرد فوت شده
- احتمال کمتر بروز مشکل یا رد پیوند، و عملکرد اولیه بهتر کلیه پیوندی
هر فرد سالمی می‌تواند یک اهدا کننده کلیه باشد. وقتی یک فرد زنده، یکی از کلیه هایش را اهدا می‌کند، کلیه باقی مانده به دلیل کارکرد به اندازه دو کلیه، کمی بزرگتر می‌شود. اهداکنندگان به دارو یا رژیم غذایی بخصوصی پس از بهبود، نیاز ندارند. به مانند هر جراحی بزرگ دیگری، احتمال بروز مشکل وجود دارد ولی اهدا کنندگان کلیه، طول عمر، سلامت کلی و عملکرد کلیوی معمول به مانند بسیاری از افراد دیگر را خواهند داشت. از دست دادن کلیه با توانایی یک زن در بارداری، تداخلی ندارد.
موانع احتمالی برای اهداکنندگان زنده
- سن کمتر از 18 سال، بغیر از فردی که دارای رفع کفالت است
- فشار خون غیرقابل کنترل
- سابقه انسداد عروق ریوی یا ترومبوز عود کننده
- اختلالات خونریزی
- بیماری روانی غیرقابل کنترل
- چاقی بیش از حد
- بیماری قلبی-عروقی غیرقابل کنترل
- بیماری‌های مزمن ریوی با نقص اکسیژن رسانی یا تنفس
- سابقه تومورهای پوستی
- سابقه سرطان متاستاز (پخش شونده)
- سنگ کلیه در هر دو کلیه یا عود کننده
- بیماری‌های مزمن کلیوی (CKD) مرحله 3 یا کمتر
- دفع پروتئین از طریق ادرار (پروتئینوریا) > 300 mg/d به استثنای دفع پروتئین موضعی (وجود پروتئین در ادرار به دلیل تغییراتی که رخ داده و دائمی نیست)
- عفونت HIV
پیوند کلیه با روش لاپاراسکوپی
اگر فرد با موفقیت تمامی ارزیابی‌های پزشکی، جراحی و روانشناسی را طی نماید، تحت جراحی برداشت یک کلیه قرار خواهد گرفت. اکثر مراکز پیوند از تکنیک جراحی لاپاراسکوپی برای برداشتن کلیه استفاده می‌نمایند. این شکل از جراحی تحت بیهوشی کامل و با استفاده از برش بسیار کوچک و ابزاری شبیه عصا برای برداشتن کلیه انجام می‌شود. لاپاراسکوپی در مقایسه با جراحی هایی که در قدیم و با استفاده از برش‌های بزرگ انجام می‌شد، فرایند نقاهت اهدا کننده را به شیوه‌های مختلف و به میزان بسیار زیادی ارتقا داده است :
- کاهش نیاز به داروهای مسکن قوی
- دوره بستری کوتاهتر در بیمارستان
- بازگشت سریعتر به فعالیتهای عادی
- درصد مشکلات بسیار کمتر
جراحی مورد نظر بین 2 تا 3 ساعت به طول خواهد انجامید و دوره بستری بعد از جراحی در بیمارستان معمولا بین 1 تا 3 روز خواهد بود. معمولا اهدا کننده قادر خواهد بود 2 الی 3 هفته پس از جراحی به کار بازگردد..
به منظور برداشتن کلیه، باید برشی در ناحیه پهلو ایجاد شود. این جراحی پیش از استفاده از تکنیک لاپاراسکوپی، شیوه استاندارد برای برداشتن کلیه اهدایی بود. این روش شامل ایجاد یک برش 5 تا 7 اینچی در پهلو، برش عضله و برداشتن بالای دنده دوازدهم بود. این جراحی معمولا چیزی حدود 3 ساعت طول می‌کشید و اهدا کننده 4 الی 5 روز بعد از جراحی نیز در بیمارستان می‌ماند و زمان مورد نیاز برای بازگشت به کار نیز 6 الی 8 هفته بود.
اگرچه هر روزه بر مقدار استفاده از لاپاراسکوپی در مقابل جراحی باز افزوده می‌شود، با اینحال گهگاه جراح با توجه به تفاوتهای آناتومی شخص اهدا کننده، جراحی باز را به تکنیک لاپاراسکوپی ترجیح داده و از آن استفاده می‌نماید.
کیفیت عملکرد کلیه ها در هر دو روش به یک اندازه خوب خواهند بود. شخص اهدا کننده صرف نظر از تکنیک استفاده شده، به نظرات همیشگی بر سلامت کلی، فشار خون و عملکرد کلیه نیاز خواهد داشت.
دوره پس از پیوند
دوره پس از پیوند، نیازمند نظارت دقیق بر عملکرد کلیه، نشانه‌های اولیه پس زدن، کم و زیاد کردن مقدار و دوز دارو‌ها و مراقبت از افزایش آثار سرکوب کننده دستگاه ایمنی در نتیجه عفونت و سرطان است.
همانطور که بدن با باکتری ها و ویروس‌های عامل بیماری مبارزه می‌نماید، می‌تواند با ارگان پیوند زده شده -که یک “شی خارجی” محسوب می‌شود – نیز مقابله نماید. با مقابله بدن با کلیه پیوند زده شده، پس زدگی رخ می‌دهد.
پس زدگی یک عارضه جانبی قابل انتظار پس از پیوند به شمار رفته و نزدیک به 30 درصد از افرادی که پیوند کلیه داشته اند با درصدی از پس زدگی روبرو خواهند شد. اقدامات فوری می‌تواند در اکثر موارد، پس زدگی را رفع نماید.
داروهای ضد رد پیوند
داروهای ضد رد پیوندکه از آن‌ها با عنوان عوامل سرکوب کننده دستگاه ایمنی نیز یاد می‌شود، به پیشگیری و امکان پس زدگی کمک می‌کند. این دارو‌ها باید به صورت همیشگی مصرف شوند. اگر این دارو‌ها قطع شوند، ممکن است رد پیوند رخ داده و پیوند کلیه با شکست مواجه شود.
در زیر، فهرستی از داروهایی که بعد از پیوند کلیه مصرف می‌شود، آورده شده است. ممکن است ترکیبی از این دارو‌ها با توجه به نیازهای بخصوص پیوندی تجویز شود.
داروهای ضدالتهاب
پردنیزون را به صورت خوراکی و یا وریدی مصرف می‌نمایند. اکثر عوارض جانبی پردنیزون به دوز دارو‌ها بستگی دارد. پردنیزون با دوز پایین برای حداقل سازی عوارض جانبی به کار می‌رود. عوارض جانبی احتمالی پردنیزون عبارتند از :
- تغییر ظاهر مانند ورم کردن صورت و افزایش وزن
- سوزش خطوط شکم
- افزایش احتمال کبودی و کاهش نرخ بهبود
- افزایش سطح قند خون (دیابت ناشی از استروئید)
- تغییر حالت بدون دلیل. این می‌تواند به معنای افسردگی، ناراحتی یا روحیه بالا باشد
- ضعف عضلانی کلی با درد در زانو و مفاصل
- ایجاد آب مروارید. با استفاده طولانی مدت پردنیزون، ممکن است یک حالت تاری بر روی قرنیه ایجاد شود.
تغذیه پس از پیوند کلیوی
به نقل از متخصص گوارش دکتر رضادوست تغدیه نقش مهمی در سالم ماندن کلیه ها دارد.تغذیه مناسب نقشی کلیدی در بازیابی موفق پس از پیوند کلیه بازی می‌کند. مشابه با تمامی دیگر انواع جراحی ها، بهبود مناسب زخم‌ها به مقدار کافی کالری و پروتئین نیازمند است. البته عوارض جانبی محتمل داروهای ضد رد پیوند می‌تواند نیاز غذایی را افزایش دهد. به دلیل این نگرانی‌های بخصوص، می‌توانید رژم غذایی‌تان را برای مدتی پس از پیوند تغییر دهید. بااینحال رژیم غذایی درمانی همیشه توسط تیم پیوند و به منظور رفع نیاز‌ها و تلرانس تعیین می‌شود:
- پروتئین
- شکرها
- نمک
- پتاسیم
- تغذیه مناسب بیماران خردسال
- مدیریت طولانی مدت
