سندروم حاد تنفسی (سارس) یکی از بیماری های ویروسی واگیردار است. بیماری سارس در مواردی می‌تواند موجب مرگ فرد شود. اولین بار، این بیماری تنفسی در ماه نوامبر سال ۲۰۰۲ میلادی مشاهده و در فوریه ۲۰۰۳ به‌طور کامل شناسایی شد. سارس قبل از توقف همه‌گیری یا اپیدمی‌اش به ۲۴ کشور رسید. از ماه مه سال ۲۰۰۴ هیچ مورد تازه‌ای از بیماری سارس گزارش نشده است؛ اما از ماه نوامبر سال ۲۰۰۲ تا ژوئیه ۲۰۰۳ تعداد ۸۰۹۸ مورد ابتلا به این بیماری و ۷۷۴ مورد مرگ براثر آن گزارش شد. همکاری‌های قدرتمند بین‌المللی موجب مهار سریع شیوع بیماری سارس شد. برای دانستن مهم‌ترین نکات درباره ویروس سارس، با ادامهٔ این مطلب همراه شوید.
بیماری سارس چیست؟ | علل بروز بیماری سارس | نگرانی درباره بیماری‌های مشترک انسان و حیوانات | علائم ابتلا به ویروس سارس | تشخیص ویروس سارس | پیشگیری و درمان سارس | واکسن سارس
بیماری سارس چیست؟
نوعی کروناویروس موجب بروز بیماری سارس می‌شود. کروناویروس‌ها شکل رایجی از ویروس‌ها هستند که به‌طور معمول موجب بیماری دستگاه تنفسی فوقانی می‌شوند. بیماری سرماخوردگی نیز ناشی از نوعی کروناویروس است.
شش نوع مختلف کروناویروس شناخته شده‌اند که بر روی انسان‌ها تأثیر می‌گذارند. چهار نوع از آنها بسیار رایج‌اند و اغلب افراد حداقل یکی از آنها را در طول زندگی‌شان تجربه می‌کنند. دو شکل دیگر کروناویروس موجب بروز سارس و نشانگان تنفسی خاورمیانه (مرس) می‌شوند. این دو شکل رواج کمتری نسبت به سایر گونه‌های دیگر این ویروس دارند، ولی از آنها بسیار کُشنده‌تر هستند.
پیش از ظهور بیماری سارس، کروناویروس‌ها برای انسان‌ها خطری جدی محسوب نمی‌شدند؛ اما در همان زمان برخی از گونه‌های این ویروس موجب بروز بیماری‌های مزمن در برخی حیوانات می‌شدند.
درنتیجه، دانشمندان اولین بار تصور می‌کردند که ویروس سارس از حیوانات به انسان‌ها منتقل شده‌اند؛ اما اکنون آنها می‌دانند که ویروس حیوانی به شکل تازه‌ای تغییر یافته و تبدیل به سویه‌ای کشنده در انسان‌ها شده است.
علل بروز بیماری سارس
قطرات بزاق ناشی از سرفه و عطسه کردن و ارتباط نزدیک با افراد آلوده می‌تواند موجب انتقال ویروس سارس به دیگران شود. قطرات بزاق آلوده می‌توانند در بدن فرد تازه از طریق غشاهای مخاطی دهان، بینی و چشم جذب شوند.
انتقال ویروس سارس از روش‌های زیر ممکن است:
- بغل‌کردن و بوسیدن فرد آلوده؛
- استفاده از لیوان و ظروف مشترک برای خوردن و آشامیدن؛
- صحبت‌کردن با فرد آلوده در فاصله کمتر از ۹۰سانتی‌متری؛
- لمس‌کردن مستقیم فرد آلوده.
همچنین باقی‌ماندن ذرات منتشرشده از طریق سرفه و عطسه بر روی اشیایی مانند دستگیرهٔ در، زنگ در و تلفن نیز می‌تواند موجب انتقال آلودگی به دیگران شود.
ویروس سارس می‌تواند در محیط بیرون تا چند روز فعال بماند.
چرا باید نگران بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات (زئونوز) باشیم؟
زئونوز به بیماری‌هایی گفته می‌شود که از حیوانات (مهره‌دار) به انسان‌ها منتقل می‌شوند؛ البته این بیماری ها نسبتا نادر هستند. نگرانی عمده از این بیماری‌ها از آن جهت است که زمانی که این بیماری‌ها برای اولین بار ظاهر شوند، سویه‌های جدیدی برای انسان‌ها محسوب می‌شوند و هنوز بدن انسان در برابر آنها ایمنی ندارد. درصورت انتقال ویروس از حیوانات به انسان‌ها، پیش‌بینی آینده دشوار خواهد بود.
در بیماری سارس احتمالا حیوانات اولین میزبان این ویروس بوده‌اند. در سال ۲۰۱۳ میلادی دانشمندان ۲ کروناویروس تازه را در خفاش نعل‌بینی چینی یافتند که به نظر می‌رسد از خویشاوندان نزدیک کروناویروس سارس بوده‌اند.
براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، احتمالا بیش از ۳۲۰هزار ویروس در پستانداران وجود دارد که هنوز کشف نشده‌اند.
علائم ابتلا به ویروس سارس
علائم سارس به‌طور معمول بین ۳ تا ۵ روز پس از قرارگرفتن در معرض ویروس بروز می‌کند. اما ممکن است این زمان بین ۲ تا ۷ روز نیز متغیر باشد. این بیماری، در دورهٔ نهفتگی (قبل از ظهور علائم)، واگیردار نیست.
بیشتر موارد سارس با تب شدید شروع می‌شوند. سایر علائم اولیه‌اش مانند آنفولانزا است. این علائم مانند درد، تب و لرز، اسهال، سرفه خشک و تنگی نفس هستند. علائم سارس در طول دوره یک‌هفته‌‌ای تشدید می‌شوند. همچنین احتمال ابتلای بیماران به بیماری سینه پهلو نیز وجود دارد که باعث عفونت ریه می‌شود.
خطر بروز عوارضی جدی مانند نارسایی دستگاه تنفسی، قلب و کبد نیز وجود دارد. احتمال بروز این عوارض در افراد مسن (بالای ۶۰ سال) و مبتلایان به برخی بیماری‌ها مانند دیابت و هپاتیت بیشتر است.
راه‌های تشخیص ویروس سارس در بدن
براساس توصیه سازمان جهانی بهداشت، برای اثبات آلودگی به بیماری سارس، فرد باید تمام ویژگی‌های زیر را داشته باشد:
- تب ۱۰۰ درجهٔ فارنهایت یا ۳۸ سانتی‌گراد؛
- یک یا بیشتر از یک علامت بیماری دستگاه تنفسی تحتانی مانند سرفه‌کردن، سختی در تنفس و تنگی نفس؛
- شواهد رادیوگرافی از ابتلای فرد به سینه‌پهلو؛
- نبود هیچ دلیل جایگزین برای توضیح بروز این علائم.
بیماری سارس بسیار نادر است. علائم سارس با بیماری‌های آنفولانزا و سینه‌پهلو هم‌پوشانی دارند. معمولا پزشک درصورت مشاهده علائم احتمال نمی‌دهد فرد به بیماری سارس آلوده شده باشد؛ مگر اینکه فرد در مناطقی قرار گرفته باشد که سارس در آنها شیوع پیدا کرده است.
آزمایش‌هایی برای اثبات ابتلا به ویروس سارس
برخی آزمون‌های آزمایشگاهی می‌توانند به شناسایی ویروس سارس کمک کنند.
آزمون (RT.PCR) می‌تواند ویروس را در خون، مدفوع و ترشحات بینی شناسایی کند.
آزمایش‌های سِرُم‌شناسی (سرولوژیک) می‌توانند آنتی‌بادی‌های ویروس سارس را در خون شناسایی کنند. اگر این آنتی‌بادی‌ها در فرد پیدا شوند، احتمالا فرد دچار عفونت نیز هست.
ممکن است پزشک‌ها از محیط کشت ویروس نیز بهره ببرند. این روش شامل قراردادن بخش کوچکی از بافت یا مایعات بدن در یک محفظه است که ویروس بتواند در آن سلول‌ها رشد کند. با رشد ویروس، سلول‌ها تغییر می‌کنند؛ البته اگر این آزمایش‌ها در مراحل اولیهٔ بیماری انجام بشوند، شاید نتایج‌شان قابل‌اتکا نباشد.
بیشتر مبتلایان به سارس در سال‌های ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ با افراد آلوده وقت گذراندند یا در مکان‌هایی حضور یافتند که بیماری در آنجا وجود داشت.
یکی از عوارض رایج بیماری سارس سینه‌پهلو است؛ بنابراین اگر فردی بدون وجود دلیل دیگری به سینه‌پهلو دچار شده و در مکانی حضور داشته که سارس در آنجا شیوع یافته است، مظنون به آلودگی است.
این امر می‌تواند به‌خاطر زندگی‌کردن یا سفر به نقاط آلوده به سارس یا کارکردن در آزمایشگاه‌هایی باشد که ویروس زندهٔ سارس در آنجا نگهداری می‌شوند.
پیشگیری و درمان سارس
در طول همه‌گیری سال ۲۰۰۳، آمریکا افراد آلوده را تحت قرنطینه قرار نداد؛ ولی موارد ابتلا به این بیماری در این کشور، باید گزارش می‌شدند. همچنین این بیماری در دسته فوریت‌های اورژانسی قرار گرفته و نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد.
سازمان جهانی بهداشت توصیه می‌کند بیماران در حالت ایزوله قرار داده شوند و با تکنیک‌هایی مانند استفاده از ماسک فیلتردار و عینک‌های ویژه‌ای، از انتقال ویروس جلوگیری شود.
هیچ دارویی ازجمله آنتی بیوتیک ها تأثیری بر درمان سارس ندارند؛ بااین‌حال، مراقبت‌های حمایتی مانند استفاده از داروها برای کاهش علائمی مانند تب و سرفه توصیه می‌شود.
مانند سایر بیماری های عفونی، چند گام ساده می‌تواند از انتشار ویروس سارس جلوگیری کند.
رعایت بهداشت فردی مناسب می‌تواند از شیوع و گسترش ویروس سارس پیشگیری کند. در این راه، انجام اقدامات زیر ضروری است:
- شستن منظم دست‌ها؛
- خودداری از دست‌زدن به چشم‌ها؛
- پوشاندن دهان و بینی با دستمال در هنگام سرفه و عطسه‌کردن؛
- تشویق‌کردن دیگران به انجام همین اقدامات.
ازآنجاکه سارس یک بیماری واگیردار است، مبتلایان به این بیماری باید تا ۱۰ روز پس از بهبود علائم، تعاملات‌شان با سایر افراد را محدود کنند.
بیشترین قابلیت سرایت سارس در دومین هفتهٔ بیماری است.
آیا واکسنی برای ویروس سارس وجود دارد؟
در حال حاضر، هیچ واکسنی برای بیماری سارس وجود ندارد؛ اما دانشمندان مشغول کار بر روی آن هستند.
در سال ۲۰۱۳ پژوهشگران اعلام کردند راهی یافته‌اند که بخشی از ویروس را غیرفعال کنند؛ این بخش موجب مخفی‌ماندن ویروس از سیستم ایمنی می‌شود. این دستاورد می‌تواند در آینده موجب ساختن واکسنی برای بیماری سارس شود.
از سال ۲۰۰۴ به بعد، هیچ موردی از ابتلا به سارس در جهان گزارش نشده است. سازمان‌های بهداشت آمادهٔ انجام اقدامات فوری در صورت شروع موج همه‌گیری سارس در آینده هستند.
