کودکان تک فرزند معمولا به کمال‌گراهای کوچک، عاقل، سخت‌کوش و وظیفه‌شناس تبدیل می‌شوند. منتها تربیت کودکان تک فرزند با چالش‌هایی نیز همراه است. در این مقاله از «چطور»، نکات مهمی را که در تربیت کودک تک‌فرزند لازم است بدانید مطرح کرده‌ایم.
حدود ۵۰ سال پیش، کودکان تک فرزند را اغلب کودکانی تنها و لوس و بی‌دست‌وپا در روابط اجتماعی می‌دانستند. منتها امروزه ورق برگشته و با افزایش تعداد تک‌فرزندان در بیشتر جوامع، جایگاه آنها هم بالا رفته است. بنا بر گزارش مرکز تحقیق پیو (Pew)، سال ۲۰۱۵ حدود ۲۲ درصد از کودکان، تا زمانی که مادرانشان به پایان دوره فرزند‌آوری رسیدند، صاحب خواهر یا برادر نشدند. این تعداد در سال ۱۹۶۷، ۱۱ درصد بوده است.
بر اساس آخرین آمارهای اعلام‌شده در ایران، ۱۸٫۹ درصد خانواده‌های ایرانی فقط ۱ فرزند دارند. همچنین، بر اساس پژوهشی در دانشگاه علامه طباطبایی، آمار تک‌فرزندی در ایران نسبت به یک دهه گذشته تا ۳ برابر افزایش یافته است. در واقع، این روزها بسیاری از زنان در سنین بالاتر بچه‌دار می‌شوند. از طرفی دیگر نیز بیشتر خانواده‌ها نگران هزینه‌های مربوط به بزرگ‌کردن کودکان خود هستند و روز‌به‌روز به تعداد خانواده‌های کم‌جمعیت اضافه می‌شود.
خانواده‌های کم‌جمعیت تفاوت فاحشی با خانواده‌های پرجمعیت دارند. در نتیجه نیز چالش‌ها و پاداش‌های آنها هم کاملا متفاوت از هم هستند. در ادامه، درباره راهکارهایی برای چالش‌های تک‌فرزندی صحبت خواهیم کرد.
آموزش مهارت‌های اجتماعی
۱. کودکتان را به تعامل با دیگران تشویق کنید
کودکان تک فرزند برای اینکه احساس تنهایی نکنند، معمولا در ذهن خود دوستان تخیلی می‌آفرینند یا به اشیای بی‌جان مانند عروسک‌ها یا حیوانات اسباب‌بازی وابسته می‌شوند. فرقی نمی‌کند چقدر برای او وقت بگذارید، گاهی او فقط به کسی که هم‌سن‌وسال خودش باشد نیاز دارد. به همین دلیل، وقتی فقط یک کودک دارید، باید بیشتر مواقع فعالیت‌های اجتماعی برای او ترتیب دهید و او را وارد گروه‌های اجتماعی کنید. این کار را باید از ۱۸ماهگی او شروع کنید.
بنا به گفته جی. لین، متخصص اطفال و استاد دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو، والدین باید برای کودک خود هم در خانه خود و هم در خانه دوست او برنامه‌های بازی ترتیب دهند. او در خانه خود یاد می‌گیرد اسباب‌بازی‌ها و توجه والدین خود را با کودکان دیگر هم تقسیم کند. از طرفی، در خانه دوست خود مجبور می‌شود از قوانین کودکان هم‌سن خود پیروی کند.
۲. با آوردن مثال و نمونه کودکتان را هدایت کنید
مری والاس، نویسنده کتاب «ترتیب تولد و پرورش فرزند» توضیح می‌دهد:
کودکان تک فرزند روابط بی قانون و آشفته خواهر و برادران را تجربه نمی‌کنند. در واقع، رفتارهای به‌اصطلاح رقابتی بین خواهران و برادران به کودکان کمک می‌کند کنارآمدن با هم‌سالان خود را بیاموزند. به همین دلیل است که برای کودکان تک فرزند، باخت در بازی، انتظارکشیدن برای رسیدن نوبت او برای کاری و همچنین پیوستن به گروه کودکان دیگر سخت می‌شود.
والدین برای کمک به موفقیت کودک تک‌فرزند در موقعیت‌های اجتماعی باید:
- با مثال به او توضیح دهند که چگونه با دیگران کنار بیاید و به آنها توجه نشان دهد؛
- وقتی کودکانشان توانستند با دیگران با ملاحظه رفتار کنند، به آنها پاداش بدهند و در غیر این صورت، بگذارند آنها عواقب رفتار نامناسب خود را ببینند.
۳. او را به خندیدن تشویق کنید
بنا بر نظر دکتر کوین لمن، نویسنده کتاب «طال‍ع فرزندان شما»، کودکان تک فرزند معمولا بسیار منطقی و درس‌خوان می‌شوند و همچنین درست و عاقلانه فکر می‌کنند. این ویژگی‌ها آنها را به فردی جدی تبدیل می‌کند و آنها نمی‌توانند طنز و شوخی را درک کنند.
اگرچه هیچ روشی وجود ندارد که بتوانید شوخ‌طبعی و بانشاط‌بودن را به کسی بیاموزید، می‌توانید در این زمینه الگوی خوبی باشید. بدین ترتیب که خیلی منظم و اتوکشیده نباشید و به کودکتان لبخند بزنید و در مقابل او به‌راحتی بخندید. احتمال دارد او این رویه را پیش بگیرد.
آموزش استقلال‌داشتن و وابسته‌نبودن
۴. به او مسئولیت انجام کارهایی را محول کنید
بزرگ‌کردن و تربیت تک‌فرزندتان باعث می‌شود ارتباط بسیار نزدیکی با او پیدا کنید. منتها برخی کودکان تک فرزند درمورد کمک معنوی، انجام‌دادن تکالیف مدرسه و سرگرمی، بیش‌ازحد به والدینشان متکی می‌شوند. به‌علاوه، والدین نیز ناخواسته به این وابستگی دامن می‌زنند. باید مسئولیت‌پذیری را به کودکتان آموزش دهید. والاس می‌گوید:
برای اینکه کودکتان مستقل شود، مسئولیت کارهایی را به او بسپارید. تک‌فرزندها باید یاد بگیرند چگونه خود را سرگرم کنند و والدین همیشه مجبور به سرگرم‌کردن آنها نشوند.
۵. در برابر دخالتهای خود مقاومت کنید
کودکان تک فرزند به کمال‌گرایی تمایل دارند؛ بنابراین اگر شما هر کار کوچکی را که آنها انجام می‌دهند (مانند مرتب‌کردن رختخواب یا غبارروبی قفسه‌‌ای در خانه که آنها تازه آن را انجام داده‌اند) دوباره انجام دهید، فقط روحیه کمال‌گرایی آنها را تقویت کرده‌اید. بنا به گفته دکتر لمن، هر کاری را که کودک اولتان یا تک‌فرزندتان انجام می‌دهد یا هر حرفی را که می‌زند دائما اصلاح نکنید.
۶. مرزهای مشخص تعیین کنید
والاس می‌گوید:
کودکان تک فرزند احساس بزرگ‌سال‌بودن می‌کنند. آنها بر این باورند که باید به‌اندازه بزرگ‌سالان قدرت عمل و تصمیم‌گیری داشته باشند.
البته بسیاری از والدین کودکان تک فرزند به آنها اجازه واردشدن به برخی از مسائل خانواده را می‌دهند؛ اما قطعا مسائل بسیاری در زندگی وجود دارد که والدین باید به‌تنهایی درمورد آنها تصمیم‌گیری کنند. همچنین، متخصصان روی این موضوع که والدین هم باید زمانی را برای وقت‌گذرانی کنار هم و بدون فرزندشان داشته باشند تأکید می‌کنند. این لحظات برای حفظ زندگی و ازدواج آنها ضروری است.
۷. به کودکتان اجازه دهید برخی از چالش‌ها را به‌تنهایی تجربه کند
بیشترِ والدین نمی‌توانند در برابر تمایل مراقبت از فرزندان خود مقاومت کنند. منتها گاهی باید اجازه دهید کودکتان برخی چالش‌ها را به‌تنهایی تجربه کند و راه‌حل‌هایی برای رفع آن بیابد؛ مثلا اگر با برخی از دوستان یا هم‌سالان خود دچار تنش شد، به او اجازه دهید خودش برای حل مشکل راه‌حلی بیابد. این کار به مستقل‌شدن او بسیار کمک می‌کند. شما تنها کاری که می‌توانید انجام دهید راهنمایی او است و نه بیشتر.
انتظارات والدین از کودکان تک فرزند
۸. واقع‌بین باشید
از آنجا که بسیاری از کودکان تک فرزند زود به حرف می‌افتند و در سن کم در مسیر پیشرفت بسیاری قرار می‌گیرند، گاهی فهم اینکه با آنها چه رفتاری داشته باشیم که مناسب سنشان باشد سخت می‌شود. همچنین دانستن اینکه چه وقت به کودکتان سخت می‌گیرید و چه وقت به‌اندازه کافی به او فشار نمی‌آورید دشوار است.
کودکان تک فرزند تا سن ۷ یا ۸ سالگی بزرگ‌سالانی کوچک به نظر می‌رسند. این کودکان اغلب کودکان دیگر را نابالغ می‌دانند. شما والدین باید از کودکتان انتظارات معقولی داشته باشید و هرگز فراموش نکنید او هنوز کودک است.
۹. او را به فردی کمال‌طلب تبدیل نکنید
کارل پیک هارت، نویسنده «کلیدهای تربیتی برای والدین تک فرزند» می‌گوید:
بیشتر کودکان تک فرزند به‌دلیل محیط زندگی و شرایط حاکم بر آن، به‌سمت کمال‌طلبی پیش می‌روند. این کودکان می‌خواهند رضایت والدین خود را کسب کنند و از آنجا که با بزرگ‌سالان بزرگ می‌شوند، استانداردهای آنها را برای خود در نظر می‌گیرند.
به همین دلیل، مثلا کودک ۱۰ساله‌تان که عاشق نواختن پیانوست، قبل از خواب، خود را تحت فشار بی‌مورد یادگیری موسیقی و نواختن قطعه‌ای از چایکوفسکی قرار می‌دهد! به کودکتان یاد بدهید هدف‌گزینی خوب است، منتها مسائل دیگری غیر از کار در زندگی وجود دارد و حتی اگر او نتواند در دوران راهنمایی در تالار وحدت موسیقی بنوازد، بازهم ذره‌ای از محبت شما و افتخاری که به او می‌کنید کم نمی‌شود.
۱۰. از او «نمونه‌ای کوچک از من» نسازید
کلیف ایساک‌سون و کریس رادیش در کتاب اثر ترتیب تولد (از سری کتاب‌های شوارتز) می‌گویند کودکان تک فرزند به وقت و زمانی آزاد نیاز دارند تا به کارهایی که دوست دارند انجام دهند برسند. مادرها هم باید بپذیرند که دختر ۶ساله‌شان همان ژیمناست برنده بازی‌های المپیکی که خودشان هرگز نتوانستند باشند نیست. پدرها هم باید با این حقیقت کنار بیایند که قرار نیست پسرشان وقتی به ۳۰سالگی رسید، حتما پزشک، وکیل، عضوی انجمن بین‌المللی تیزهوشان، ستاره راک و البته میلیاردر باشد.
کودک تک‌فرزندتان فقط فرزندتان است. او فرصت دومتان برای رستگاری و به چیزی که می‌خواستید و نرسیدید نیست. به او فشار نیاورید کارهایی را که خودتان دوست داشتید انجام دهد. در عوض، اجازه دهید او بدون دخالتهای شما به‌دنبال علایق خود برود.
لوس‌کردن کودکان تک فرزند
۱۱. در دادن هدیه به کودک مراقب باشید
وقتی کودکان تک فرزند با هدایا و جوایز مختلف بمباران می‌شوند، این پیام را دریافت می‌کنند: «من همیشه هرچه را که بخواهم به دست می‌آورم.» پیکهارت می‌گوید: «هرگز برای مهارکردنِ هدیه‌دادن افراطی دیر نیست.» البته ممکن است بعد از این کار کودکان دست به اعتراض‌های احساسی بزنند؛ اما سر حرف خودتان بمانید و در آینده شاهد فواید آن باشید.
۱۲. در توجه‌کردن به کودکتان زیاده‌روی نکنید
وقتی یک فرزند دارید، احتمالا می‌توانید به هر نیاز او پاسخ دهید. منتها کودکانی که خواهر و برادر دارند، برای نیازهای خود باید در صف انتظار بمانند و یادگرفتن اینکه چگونه صبر کنند، درس مهمی است که این کودکان می‌آموزند. برای اینکه کودکان تک فرزند به این نتیجه نرسند که «هرچه را بخواهم به دست می‌آورم» والدین باید:
- به قوانین خانه پایبند باشند؛
- برای او محدودیت تعیین کنند؛
- با کمی تأخیر چیزی را که کودک می‌خواهد فراهم کنند؛
- نظم و انضباط را با راهنمایی‌های خود به کودک بیاموزند.
۱۳. به‌دنبال شادی دائمی برای فرزندتان نباشید
پیک هارت می‌گوید: اگر دائم به تک‌فرزندتان توجه کنید و هرگونه هوس و خواسته او را برآورده کنید، در طولانی‌مدت پشیمان خواهید شد. یکی از عواقب چنین توجه افراطی به کودک تک‌فرزند این است که برخی از آنها می‌خواهند همه‌چیز مطابق با شرایط خودشان باشد. در برخی از آنها این ذهنیت ایجاد می‌شود که «همه‌چیز باید مطابق میل من باشد»، در واقع «یا من یا هیچ‌کس».
۱۴. حس هم‌دردی را به او بیاموزید
کودکانی که خواهر و برادر دارند، با تعامل‌هایی که با آنها دارند، به‌مرور یاد می‌گیرند به نیازهای دیگران هم توجه نشان دهند. منتها کودکان تک فرزند نسبت به دیگران حس هم‌دردی کمتری دارند. بر این اساس، باید به آنها این حس را بیاموزید. می‌توانید به او نشان دهید چگونه باید با دوستان یا افرادی که نیاز دارند هم‌دردی کرد. خودتان نیز در این زمینه الگوی خوبی باشید.
کلام آخر
همان طور که متخصصان و والدین می‌گویند، توجه کاملی که فقط مختص کودک تک‌فرزند خانواده‌ای است ممکن است هم مثبت باشد و هم منفی. منتها اگر از برخی خطرات پنهان معمول این نوع توجه پرهیز کنید و به تنها فرزندتان عشق بی‌قیدوشرط بدهید، بی‌شک او رشد خواهد کرد و در زندگی موفق خواهد شد. در حقیقت، بسیاری از والدینِ کودکان تک فرزند می‌گویند ارتباط آنها با تنها فرزندشان رابطه دوستی بی‌نظیری بوده است. بهتر از همه این است که این دوستی تا پایان عمر ادامه داشته باشد.
۸،۰۰۰ تومان
یعنی شما میگی تک فرزندی خوبه ؟ تک فرزندها همه لوس و گستاخ و بی اراده هستند این رو تمام روانشناس ها اعتقاد دارند بعد شما میگی تک فرزندی خوبه !!
سلام آقا سعید عزیز
خیر، ما اصلا نگفتیم که تک‌فرزندی خوبه. فقط چالش‌ها و راهکارهای پرورش کودکانی که به هر دلیلی تک‌فرزند هستند را برایتان آوردیم.
بعد اینکه، تربیت غلط کودک، چه تک‌فرزند باشه، چه نباشه، از او فرد نالایقی در بزرگسالی می‌سازه. بنابراین خیلی مهم است والدین بدانند کودکان خود را چگونه تربیت کنند.