نوروپاتی (Neuropathy) به بیماری بخصوصی اشاره ندارد و شامل مجموعه اختلال‌هایی می‌شود که در پی ابتلا به آنها عصب‌های بدن آسیب می‌بینند. ابتلا به آن عوامل و علت‌های مختلفی دارد: از دیابت گرفته تا راهکارهای درمانی نظیر شیمی درمانی. اگر مایلید بیشتر راجع‌به این اختلال بدانید، در ادامه همراه ما باشید. در این مطلب، خواهیم گفت که نوروپاتی چیست و چه نشانه‌هایی دارد، چه علت‌هایی سبب ابتلا به آن می‌شوند و از چه راهکارهایی برای درمان آن استفاده می‌شود.
نوروپاتی چیست؟
پیام‌هایی که از مغز و نخاع به اندام‌های بدن ارسال می‌شوند سبب حفظ کارکرد طبیعی و سالم آنها خواهد شد. عصب‌های محیطی وظیفه برقراری ارتباط میان مغز و نخاع، با اندام‌ها، عضلات و پوست را به عهده دارند. اتصال میان اینها از طریق خطوطی ارتباطی به‌نام درماتوم‌ها (Dermatome) ممکن می‌شود.
حال اگر هرکدام از این رشته‌های عصبی آسیب ببیند، در پی این اتفاق یک یا چند خط ارتباطی هم تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت. بسته به اینکه این خط ارتباطی مغز یا نخاع را به کدام قسمت از بدن مرتبط کرده باشد، همان قسمت از بدن دچار مشکل خواهد شد. مشکل در حرکت‌دادن عضلات، بی‌حسی دست‌ها یا پاها، داشتن احساس درد در قسمت‌های مختلف بدن، یا حتی بروز مشکل در کارکرد طبیعی و معمول اندام‌های داخلی از جمله پیامدهای تحت‌تأثیر قرارگرفتن عصب‌های محیطی و درماتوم‌ها هستند.
انواع نوروپاتی
اختلال‌های نوروپاتی بسته به تعداد عصب‌های آسیب‌دیده به انواع مختلفی تقسیم‌بندی شده‌اند. در ادامه، انواع این اختلال‌ها را معرفی می‌کنیم و اطلاعات بیشتری راجع‌به هریک در اختیارتان می‌گذاریم.
۱. مونونوروپاتی
در پی ابتلا به مونونوروپاتی (Mononeuropathy)، که در مقایسه با انواع دیگر کمتر رایج است، فقط به یکی از عصب‌های محیطی بدن آسیب وارد می‌شود. آسیب جسمانی یا ترومای ناشی از تصادف مهم‌ترین علت ابتلا به آن است. ابتلا به این نوع از اختلال نوروپاتی دو عامل دیگر نیز می‌تواند داشته باشد:
- انجام حرکت‌های تکراری به‌طور مداوم (تایپ‌کردن با رایانه، کار در خط تولید کارخانه‌ها و نظایر این فعالیت‌ها)؛
- نداشتن تحرک ازجمله نشستن برای مدتی طولانی که یک عصب بخصوص را به‌طور مداوم تحت‌فشار قرار خواهد داد (کسانی که زیاد می‌نشینند یا به‌دلایلی نمی‌توانند از تخت بیرون بیایند).
سندرم تونل کارپال، که سبب بروز درد و ناراحتی در ناحیه مچ دست می‌شود، یکی از انواع رایج مونونوروپاتی است. عامل اولی که به آن اشاره شد (انجام حرکت‌های تکراری به‌طور مداوم) از علت‌های اصلی شکل‌گیری این سندرم است.
۲. پلی‌نوروپاتی
در بیشتر موارد ابتلا به نوروپاتی تعداد بیشتری از عصب‌ها آسیب می‌بینند و درگیر می‌شوند. در این شرایط، به اختلال نام پلی‌نوروپاتی (Polyneuropathy) را خواهند داد. بسته به اینکه کدام دسته از عصب‌های بدن درگیر این اختلال شوند (عصب‌های خودگردان، حسی یا حرکتی)، علائم و نشانه‌های آن متفاوت خواهند بود:
- عصب‌های حسی: تحت‌تأثیر قرارگرفتن احساسات و حس تعادل از پیامدهای درگیری این عصب‌ها در اختلال هستند؛
- عصب‌های حرکتی: اگر عصب‌های حرکتی درگیر اختلال شوند، وضعیت تحرک بدن و رفلکس‌ها (Reflex) تحت‌تأثیر قرار خواهد گرفت؛
- عصب‌های خودگردان (Autonomic Nerves): تغییر در فشار خون، تحت‌تأثیر قرارگرفتن کارکرد اندام‌های بدن و نشانه‌های مرتبط با دستگاه گوارش و روده‌ها، در صورت درگیرشدن عصب‌های خودگردان محتمل خواهند بود.
امکانش هست که در پی ابتلا به پلی‌نوروپاتی انواع مختلف عصب‌ها در بدن هم‌زمان درگیر اختلال شوند؛ برای مثال، وقتی عصب‌های حسی و حرکتی هم‌زمان درگیر شوند، به اختلال نام پلی‌نوروپاتیِ حسی ـ حرکتی را می‌دهند.
۳. پلی‌نوروپاتی متقارن (Distal Symmetric Polyneuropathy)
از انواع رایج پلی‌نوروپاتی است و بیشتر در بیماران دیابتی دیده می‌شود. در این نوع نوروپاتی، اولین رشته‌های عصبی که دچار آسیب می‌شوند معمولا دورترین رشته‌ها از دستگاه عصبی مرکزی هستند. در ابتدای امر، با علائمی مثل درد و بی‌حسی همراه خواهد شد که به‌طور متقارن در پاها احساس می‌شوند. به‌مرور که وضعیت اختلال بدتر می‌شود، علائم از پاها به‌سمت بالا حرکت می‌کنند و سایر نواحی بدن را هم درگیر می‌کنند.
علائم و نشانه‌های نوروپاتی
بسته به عواملی چون نوع اختلال (مونونوروپاتی یا پلی‌نوروپاتی)، علت بروز آن و وضعیت فردی بیمار، علائم و نشانه‌هایی که تجربه می‌شوند متفاوت خواهند بود. منتها در بیشتر موارد یک یا چند مورد از آنچه را که در ادامه خواهید خواند دربرمی‌گیرد:
- فلج‌شدگی؛
- احساس درد؛
- بی‌حسی موقت یا دائمی؛
- احساس سوزش ازجمله سوزش کف پا یا مورمورشدن؛
- نقص در کارکرد اندام‌ها و غدد بدن؛
- افزایش حساسیت هنگام لمس اشیا؛
- ضعف عضلانی یا تحلیل‌رفتن عضلات؛
- مشکلات مرتبط با ادرارکردن یا برقراری رابطه جنسی.
علت ابتلا به نوروپاتی چیست؟
بیماری‌هایی هستند که ابتلا به آنها احتمال آسیب‌دیدن عصب‌ها و ابتلا به انواع نوروپاتی را بیشتر خواهد کرد. در ادامه، جزئیات بیشتری درباره این بیماری‌ها، که از علل اصلی ابتلا به نوروپاتی هستند، در اختیارتان خواهیم گذاشت.
۱. دیابت
نقش دیابت در افزایش خطر نوروپاتی و آسیب‌دیدگی عصب‌ها به‌حدی زیاد است که محققان نوع جداگانه‌ای برای این علت در نظر گرفته‌اند که با اصطلاح نوروپاتی دیابتی شناخته می‌شود. حدود ۶۰ درصد از کل افرادی که نوروپاتی را تجربه می‌کنند آن دسته از بیماران دیابتی‌اند که در کنترل این بیماری و سطح قند خون عملکرد ضعیفی داشته‌اند.
۲. نوروپاتی ناشناخته (ایدیوپاتیک)
برای حدود ۲۳ درصد از کسانی که نوروپاتی را تجربه می‌کنند علت آن ناشناخته می‌ماند. به همین خاطر، به بیماری آنها با اصطلاح «نوروپاتی محیطی ایدیوپاتیک» اشاره می‌شود. پس از نوروپاتی دیابتی، بیشترین تعداد به همین افرادی مرتبط است که علت بیماری آنها ناشناخته است.
۳. سرطان
همان‌طور که می‌دانید، از شیمی‌درمانی برای بهبود علائم انواع سرطان استفاده می‌شود. این راهکار درمانی نیز ممکن است عامل دیگر ابتلا به نوروپاتی و آسیب‌دیدن عصب‌ها باشد. حدود ۱۰ درصد از کسانی که این اختلال را تجربه می‌کنند به‌خاطر ازسرگذراندن دوره‌های شیمی‌درمانی گرفتار آن شده‌اند.
۴. ایدز
عامل تجربه نوروپاتی برای ۲ درصد از کل مبتلایان به آن بیماری ایدز است. البته هنوز مشخص نشده است که ضعف دستگاه ایمنی بدن در پی ابتلا به ایدز مسبب این موضوع است یا داروهایی که برای درمان و بهبود علائم آن مصرف می‌شوند.
۵. سایر علت‌های احتمالی
در برخی مواقع، علت ابتلا به نوروپاتی هیچ‌یک از موارد عمده‌ای که راجع‌به آنها توضیح داده شد نیستند. در این شرایط ممکن است پای یکی از علل احتمالی زیر در میان باشد:
- مشکلات تیروئید؛
- نارسایی کلیوی؛
- بیماری‌های عفونی؛
- بیماری های خودایمنی؛
- اعتیاد به مصرف نوشیدنی‌های الکلی؛
- مسائل ژنتیکی (انتقال نوروپاتی از والدین به فرزند)؛
- تغذیه نامناسب و کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی (در رأس آنها ویتامین B12).
درمان نوروپاتی
درمان نوروپاتی بسته به نوع اختلال و اینکه تا چه حد پیشرفت کرده باشد متفاوت خواهد بود. آسیبی که به عصب‌ها وارد می‌شود معمولا جبران‌ناپذیر است؛ اما در برخی موارد با پی‌بردن به علت مسئله و برطرف‌کردن آن می‌توان شانس احیای مجدد عصب‌ها را پیدا کرد.
برای مثال، کنترل سطح قند خون یکی از کارهایی است که برای پیشگیری از واردشدن آسیب بیشتر به عصب‌ها در دستور کار قرار می‌دهند. با استفاده از این راهکار، می‌توان وضعیت نوروپاتی دیابتی را بهبود بخشید. اگر سطح قند خون کنترل نشود، وضعیت نوروپاتی به‌مرور وخیم‌تر خواهد شد.
۱. بهبود علائم نوروپاتی با کمک جراحی
جراحی هم راهکار دیگری است که در برخی موارد برای بهبود علائم نوروپاتی کاربرد دارد. در این راهکار، با کنارزدن غلاف روی عصب بافت زخم را برمی‌دارند و به این صورت، فشار واردشده بر عصب را کمتر می‌کنند. معمولا از جراحی برای برطرف‌کردن درد ناشی از سندرم تونل کارپال استفاده می‌شود. البته برای بهبود علائم نوروپاتی دیابتی هم کاربرد دارد.
۲. فیزیوتراپی
اگر علت ابتلا به نوروپاتی تحت‌تأثیر قرارگرفتن عصب‌های حرکتی باشد، می‌توان برای برطرف‌کردن ضعف عضلانی یا جلوگیری از تحلیل‌رفتن بیشتر عضلات، از فیزیوتراپی کمک گرفت. البته کارایی این راهکار درمانی تا حدود زیادی به سن بیمار و میزان آسیب واردشده به عصب‌ها بستگی دارد. معمولا برای کسانی که سنشان بالاتر است کارایی چندانی نخواهد داشت.
در بیشتر مواقع، آسیب واردشده به عصب‌ها در پی ابتلا به انواع نوروپاتی دائمی و بلندمدت خواهد بود؛ مگر آنکه علتی مثل شیمی‌درمانی علت آسیب‌دیدگی عصب‌ها باشد، که در این صورت با به‌پایان‌رسیدن دوره درمانی روند بازیابی و احیای عصب‌ها نیز به‌طور طبیعی در بدن از سر گرفته خواهد شد.
در پایان
پی‌بردن به علت آسیب‌دیدگی عصب‌ها و شکل‌گیری نوروپاتی مهم‌ترین کاری است که برای بهبود وضعیت آن می‌توان انجام داد. مسائلی هم هستند که با رعایت آنها می‌توان احتمال ابتلا به انواع این اختلال را کمتر کرد و در صورت ابتلا، امکان پیشرفت بیماری و وخیم‌ترشدن اوضاع را.
داشتن رژیم غذایی سالم و مغذی یکی از مهم‌ترین این مسائل است که به‌ویژه باید موردتوجه بیماران دیابتی قرار بگیرد. این بیماران باید مصرف شیرینی‌جات را محدود کنند و به‌جای اینها به انتخاب‌های سالمی چون میوه یا سبزیجات روی بیاورند. انجام ورزش‌های سبک مثل پیاده روی نیز راهکار خوب دیگری است که می‌توان برای کنترل وضعیت اختلال از آن کمک گرفت؛ به‌ویژه اگر نوروپاتی در پی آسیب‌دیدن عصب‌های حرکتی رخ داده باشد و شاهد ضعف عضلانی یا تحلیل‌رفتن عضلات باشیم.
البته پیش از ورزش‌کردن باید با متخصص مشورت کرد؛ چون در برخی موارد ابتلا به نوروپاتی، احتمال آسیب‌دیدگی در پی فعالیت‌های جسمانی وجود خواهد داشت.
شما بگویید
اگر تجربه‌ای درباره این اختلال دارید، فرضا دوره‌های درمانی مرتبط با آن را طی کرده باشید یا آنکه شاهد روند بهبودی یکی از نزدیکان یا عزیزان خود بوده باشید، می‌توانید در قسمت «ارسال دیدگاه» با ما و مخاطبان «چطور» از تجربیات خود بگویید. اگر هم سؤالی درباره آن دارید که احساس می‌کنید در مطلب حاضر جوابی برای آن نیافته‌اید، در همین بخش مطرح کنید. مشتاق شنیدن نظرات و تجربه‌های شما هستیم.
