رادیوگرافی علم استفاده از اشعه برای تصویربرداری از بافت‌ها، اندام‌ها، استخوان‌ها و رگ‌های بدن است. این روش از اشعه‌هایی پرانرژی استفاده می‌کند که مانند امواج صدا و ماکرویو هستند، اما می‌توانند از بدن عبور کنند و تصاویری از ساختارهای درونی نمایش بدهند. این روش تشخیصی شامل طیف متنوعی از انواع مختلف عکس‌برداری است. این کار برای تشخیص جراحت‌ها، بیماری‌ها و شکستگی‌ها استفاده می‌شود. در ادامه می‌توانید با انواع رادیوگرافی و کاربرد و خطرات هرکدام آشنا شوید. با ما همراه باشید.
رادیوگرافی چیست؟
رادیوگرافی پزشکی اصطلاحی گسترده است که شامل انواع مختلفی از عکس‌برداری از اعضای داخلی بدن با اشعه ایکس می‌شود. عکس‌برداری با اشعه ایکس یا رادیوگرافی یعنی روشی برای ایجاد و ثبت طرح اشعه ایکس تا تصویری ثابت ایجاد شود که بعد از برداشتن اشعه نیز باقی بماند.
این روش عکس‌برداری، با ثبت تصاویری از ساختارهای داخلی بدن بیماران به تشخیص و درمان کمک می‌کند. تصاویر موجود می‌توانند وجود یا نبود بیماری، اجسام خارجی و ساختار آسیب‌دیده یا غیرعادی را نشان بدهند.
در حین انجام رادیوگرافی، پرتویی از اشعه ایکس از بدن عبور می‌کند. قسمتی از این اشعه توسط اندام‌های داخلی بدن جذب یا منتشر می‌شود و بقیه اشعه ایکس به حسگر منتقل می‌شود. ضبط طرح باقی‌مانده از اشعه می‌تواند دیجیتالی یا روی فیلم باشد.
رادیوگرافی چه کاربردهایی دارد؟
کاربردهای تشخیصی
رادیوگرافی اشعه ایکس: این روش برای تشخیص شکستگی‌های استخوانی، بعضی تومورها و توده‌های غیرعادی، ذات‌الریه، بعضی جراحت‌ها، رسوب کلسیم، وجود اجسام خارجی و عکس‌برداری از دندان استفاده می‌شود.
ماموگرافی: این نوع رادیوگرافی برای تشخیص سرطان سینه استفاده می‌شود. تومورها توده‌هایی با اشکال منظم یا نامنظم هستند که در پس‌زمینه تصویر رادیوگرافی روشن‌تر دیده می‌شوند. ماموگرافی می‌تواند ذره‌های بسیار کوچک کلسیم را نیز درخشان نشان بدهد. با اینکه این رسوب‌های کلسیمی معمولا خوش‌خیم هستند، می‌توانند نشانه انواع خاص سرطان باشند.
سی‌تی اسکن: این روش تکنولوژی اشعه ایکس را با پردازش کامپیوتری ترکیب می‌کند تا تصاویری از برش‌های مختلف بدن فراهم کند که در نهایت یک شکل سه‌بعدی را تشکیل می‌دهند. تصاویر سی‌تی جزئیات بیشتری از رادیوگرافی‌های معمولی دارند و به پزشک اجازه می‌دهند ساختارهای درونی بدن را از زوایای مختلف بررسی کند.
فلوروسکوپی: با استفاده از اشعه ایکس و صفحه‌ای با نور فلورسنت می‌توان تصاویر زنده‌ای از حرکات درون بدن را مشاهده کرد، مثلا مسیر ماده کانتراستی که تزریق یا خورده شده، دیده می‌شود. همچنین می‌توان با فلوروسکوپی قلب در حال تپیدن، مسیر جریان خون به ماهیچه‌های قلب و سایر ارگان‌ها و عروق را مشاهده کرد.
کاربردهای درمانی
پرتودرمانی برای درمان سرطان: اشعه ایکس و سایر پرتوهایی که انرژی بالا دارند می‌توانند با تخریب دی‌ان‌ای، در نابودی تومورها و سلول‌های سرطانی مؤثر باشند. شدت تابش اشعه برای درمان سرطان بسیار بیشتر از اشعه لازم برای تصویربرداری تشخیصی است. در این روش می‌توان از دستگاهی خارج از بدن یا یک ماده رادیواکتیو در داخل بدن استفاده کرد.
دلایل انجام رادیوگرافی
در صورت بروز هر یک از موارد زیر، شاید رادیوگرافی لازم شود:
- شکستگی استخوان؛
- شریان یا رگ مسدودشده؛
- وجود جسم خارجی در بدن؛
- احتمال وجود تومور یا سرطان؛
- بارداری؛
- درمان‌های دندان‌پزشکی؛
- پارگی عضله.
اگر پزشک پس از معاینه رادیوگرافی تجویز کرد، لازم است فرد مبتلا به پزشک رادیولوژیست و کارشناس رادیوگرافی مراجعه کند.
آماده‌شدن برای رادیوگرافی
برای انجام تصویربرداری ساده با اشعه ایکس، نیازی به آماده‌سازی خاصی نیست. فقط مهم است که در صورت احتمال بارداری، حتما این مسئله را به پزشک خود و کارشناس رادیوگرافی اطلاع دهید. این‌طوری شاید تصویربرداری به‌روش متفاوتی انجام شود یا کلا آزمایش متفاوتی انجام بگیرد.
معمولا لازم است لباس بیمارستان بپوشید، زیرا بعضی لباس‌ها می‌توانند در وضوح تصاویر اختلال ایجاد کنند. همچنین ممکن است لازم باشد بعضی اقلام مانند ساعت، گردنبند و لباس‌هایی با بخش‌های آهنی مانند زیپ را درآورید.
در صورتی که رادیوگرافی برای بررسی وضعیت جراحت یا پیشرفت بیماری انجام می‌شود، لازم است که مراجعه‌کننده همه تصاویر اشعه ایکس قبلی خود را به پزشک رادیولوژیست نشان بدهد. این متخصص گزارشی برای پزشک می‌نویسد تا تصویر جدید را با تصاویر آزمایش‌های پیشین مقایسه کند و تغییرات ایجادشده را ببیند.
این آزمایش چقدر طول می‌کشد؟
این عکس‌برداری معمولا کمتر از ۱۵ دقیقه طول می‌کشد. البته زمان کلی آزمایش به تعداد اعضایی بستگی دارد که نیاز به تصویربرداری دارند. بیشتر مواقع، مکان مدنظر از چند جهت مختلف بررسی می‌شود تا اطلاعات کافی برای تشخیص پزشکی فراهم شود. به همین خاطر ممکن است لازم باشد مراجعه‌کننده تغییر وضعیت بدهد.
رادیوگرافی قفسه سینه برای فردی سالم که همکاری می‌کند کمتر از یک دقیقه طول می‌کشد، اما عکس‌برداری از مریض پریشانی که به رادیوگرافی تمام ستون فقرات، لگن، هر دو شانه و پا نیاز داشته باشد، شاید بیش از ۴۵ دقیقه وقت بگیرد.
خطرات رادیوگرافی
در صورت استفاده مناسب، فواید اشعه ایکس از خطرات آن بسیار بیشتر است. این آزمایش می‌تواند برای تشخیص بیماری‌های کشنده‌ای مانند انسداد رگ‌های خونی، سرطان استخوان و عفونت مؤثر باشد.
با این حال، اشعه ایکس پرتوهای یونیزه‌کننده‌ای تولید می‌کند که می‌توانند به بافت‌های زنده آسیب برسانند. این خطر با تعداد آزمایش‌های شما در طول زندگی بیشتر می‌شود. البته خطر ابتلا به سرطان بر اثر این پرتوها کم است.
به‌طور کلی اگر تصویربرداری از شکم و لگن لازم باشد، پزشک از روش‌هایی استفاده می‌کند که به استفاده از اشعه نیاز ندارند، مثلا ام‌آر‌آی یا سونوگرافی. البته اگر هیچ‌کدام از این روش‌ها به نتیجه مدنظر منجر نشوند یا محدودیت زمانی وجود داشته باشد، می‌توان از اشعه ایکس استفاده کرد.
کودکان در برابر اشعه‌های یونیزه‌کننده آسیب‌پذیر هستند و بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند. والدین می‌توانند از کارشناسان رادیوگرافی یا پزشک بخواهند که این ابزار تصویربرداری را برای استفاده کودکان تنظیم کنند.
سخن پایانی
این روش سریع و آسان است، به همین دلیل برای تشخیص‌ها و درمان‌های اورژانسی کاربرد زیادی دارد. رادیوگرافی می‌تواند برای تشخیص انواع بیماری‌ها استفاده شود، از جمله:
- جراحت‌ها؛
- ذات‌الریه؛
- ایست قلبی؛
- شکستگی‌ها؛
- عفونت‌های استخوانی؛
- آرتروز؛
- سرطان؛
- انسداد روده؛
- از کار افتادن ریه.
ابزار این نوع تصویربرداری در بسیاری از بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تصویربرداری هست و در اختیار پزشکان و بیماران قرار دارد. با شناخت انواع رادیوگرافی، کاربردها و خطراتشان، می‌توانید آمادگی بیشتری برای تصویربرداری بعدی خود داشته باشید و به‌راحتی این آزمایش را انجام بدهید.
