ترازنامه یا صورت وضعیت مالی یکی از انواع صورتهای مالی است که در تجزیه‌وتحلیل بنیادی شرکتها کاربرد بسیار زیادی دارد. ترازنامه تصویری از وضعیت مالی یک شرکت را در مقطعی از زمان نشان میدهد و طی آن جزئیات داراییهای یک شرکت و بدهیها و میزان آنها و همچنین حقوق صاحبان سهام شرکتها نمایش داده میشود. ترازنامه یکی از سه صورت مالی اصلی شرکت‌هاست که در کنار صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد به امر تحلیل وضعیت مالی و سودآوری شرکتها کمک شایانی میکند. برای آشنایی بیشتر در خصوص صورتهای مالی سود و زیان و صورت گردش جریان وجوه نقد میتوانید به مقاله‌ی مربوط به هر یک از آنها در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
اجزای اصلی در ترازنامه یا صورت وضعیت مالی
اجزای اصلی ترازنامه داراییها اعم از جاری و غیرجاری و پس از آن بدهیها و انواع مختلف آن و همچنین حقوق صاحبان سهام است که از بخشهای مختلفی تشکیل شده است که در ادامه به ارائه توضیحاتی در خصوص آنها خواهیم پرداخت.
بیش از پرداختن به بحث جزئیات اجزای اصلی ترازنامه یا صورت وضعیت مالی، لازم است تا در خصوص تغییراتی که در نحوهی ارائهی این گزارش رخ‌داده است توضیحاتی را ارائه کنیم. درگذشته ترازنامه در فرمت و قالب T شکل خود گزارش میشد که در سمت راست آن داراییها و در سمت چپ بدهیها و حقوق صاحبان سهام آورده میشدند. ترتیب گزارشدهی در اقلام مختلف نیز به ترتیب نقدشوندگی آنها از بیشتر به کمتر بود. اما امروزه نحوهی گزارشدهی در خصوص صورت وضعیت مالی به شکل ستونی است که در ابتدا داراییها و پس از آن به ترتیب بدهیها و حقوق صاحبان سهام از نقدشوندگی کمتر به نقدشوندگی بیشتر گزارش میشوند.
داراییها در ترازنامه
در فرمت جدید گزارشدهی در صورتهای مالی، داراییها اولین بخشی هستند که در بالای صورت وضعیت مالی گزارش میشوند. داراییها به‌طورکلی به دو بخش جاری و غیرجاری تقسیمبندی میشوند. وجه افتراق داراییهای جاری و غیرجاری احتمال تبدیل آنها به پول نقد در کمتر از یک دورهی مالی است؛ بدین شکل که اگر دارایی مدنظر امکان تبدیل به پول نقد در فاصلهی زمانی کمتر از یک دورهی مالی را داشته باشد، دارایی جاری و در غیر این صورت دارایی غیرجاری تلقی میشود. همانطور که مطرح کردیم در فرمت جدید گزارشدهی صورت وضعیت مالی، اقلام بر اساس نقدشوندگی از کمتر به بیشتر گزارش میشوند. بدین ترتیب ابتدا داراییهای غیرجاری و سپس داراییهای جاری در صورت وضعیت مالی گزارش میشوند که در خصوص اقلام آنها را در ادامه توضیحاتی را ارائه خواهیم داد.
داراییهای غیرجاری در ترازنامه
همانطور که اشاره کردیم در فرمت جدید گزارشدهی در صورت وضعیت مالی داراییها به ترتیب نقدشوندگی از کمتر به بیشتر گزارش میشوند؛ به همین دلیل ابتدا داراییهای غیرجاری آورده میشوند که به جزئیات آنها اشارهی مختصری خواهیم کرد.
- داراییهای ثابت مشهود: کلیه داراییهای فیزیکی یک شرکت که به‌منظور سرمایه‌گذاری تهیه نشده باشند و به‌منظور فعالیت اصلی شرکت مورداستفاده قرار گیرند و احتمال تبدیل آنها به پول نقد در یک سال آتی وجود نداشته باشد در این دسته از داراییها قرار میگیرند. مواردی نظیر ساختمان اصلی شرکت و کارخانه و تجهیزات تولید آن و . … مشمول این بخش خواهند بود.
- سرمایه‌گذاری در املاک: دومین آیتم که در ترازنامه‌ی شرکت‌های تولیدی گزارش میشود، بحث سرمایه‌گذاری در املاک است که همانطور که از نام آن پیداست به گزارش میزان ارزش دفتری وجوه سرمایه‌گذاری شده در املاک میپردازد.
- داراییهای نامشهود: این آیتم شامل مواردی نظیر حقوق مالکیت معنوی، حقوق ثبت اختراع، ارزش برند و حتی اعتبار خطوط تلفن شرکت و مواردی مشابه آن است که به‌عنوان داراییهای نامشهود گزارش میشود.
- سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت: در این بخش مواردی از سرمایهگذاریها گزارش میشود که سررسید تبدیل آنها به پول نقد و یا امکان تبدیل آنها به پول نقد در طول یک دورهی مالی آتی امکانپذیر نباشد. در کنار این مورد معیار دیگری نیز در خصوص محل سرمایه‌گذاری وجود دارد که باعث تفکیک کوتاه‌مدت و بلندمدت از یکدیگر میشود.
- دریافتنی‌های بلندمدت: در کل میتوان گفت معیار تقسیمبندی کوتاه‌مدت و بلندمدت بودن موارد مختلف در ترازنامه سررسید تحقق آنها است به‌گونه‌ای که اگر زیر یک سال باشد کوتاه‌مدت و درصورتی‌که بیش از یک سال باشد بلندمدت تلقی میشود، از این روی دریافتنی‌های بلندمدت شامل آن دسته از مواردی است که سررسید دریافت آنها بیش از یک سال باشد.
- سایر داراییهای غیرجاری: سایر دارایی‌هایی که مطابق تعریف غیرجاری تلقی شوند اما در دسته‌های بالا گنجانده نشوند، در این بخش و تحت عنوان سایر داراییها گزارش میشوند.
داراییهای جاری در ترازنامه
داراییهای جاری مواردی هستند که از نقدشوندگی بالاتری نسبت به موارد قبل برخوردارند و این انتظار را داریم که ظرف یک سال آتی به پول نقد تبدیل شوند. در این بخش نیز ترتیب گزارشدهی در اقلام از نقدشوندگی کمتر به نقدشوندگی بیشتر است و در پایان نیز میزان وجه نقد گزارش میشود.
- سفارشها و پیش‌پرداخت‌ها: در این بخش از صورت وضعیت مالی سفارشها و پیش‌پرداختهایی گزارش میشوند که سررسید آنها کمتر از یک سال بوده و پس از آن با ثبت‌های حسابداری ممکن است تبدیل به اقلام دیگری شوند.
- موجودی مواد و کالا: ازآنجایی‌که انتظار داریم تا مواد اولیه و کالاهای تولید شده در یک شرکت صرف یک دورهی مالی به فرایند تولید بیایند و پس از آن به فروش برسند، این آیتم را در بخش داراییهای جاری میآوریم چرا که احتمال تبدیل آنها به پول نقد در طول یک سال مالی آتی فراهم است.
- دریافتنی‌های تجاری و سایر دریافتنیها: این دسته از اقلام نیز متناسب با سررسید آنها، اگر کمتر از یک سال باشد در این بخش آورده میشود.
- سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت: در سرمایهگذاریها نیز معیار تقسیمبندی کوتاه‌مدت و بلندمدت بودن آنها سررسید تبدیل آنها به پول نقد است. البته در مشابه آنچه در دارایی غیرجاری مطرح کردیم در خصوص سرمایهگذاریها موارد دیگری نیز در تفکیک کوتاه‌مدت و بلندمدت بودن از منظر محل سرمایه‌گذاری و میزان آن اثرگذار است که برای کسب اطلاع بیشتر در خصوص آن میتوانید به مقالات مرتبط در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
حقوق صاحبان سهام در ترازنامه
حقوق صاحبان سهام در ترازنامه شامل حسابهای مختلف نظیر میزان سرمایه، افزایش سرمایه در جریان، صرف سهام، صرف سهام خزانه، اندوخته قانونی، سایر اندوخته‌ها، سود و زیان انباشته و . … است که جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص هر یک از آنها میتوانید به مقالات مرتبط در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
بدهیها در ترازنامه
بدهیها در ترازنامه شامل دو دسته‌ی کلی جاری و غیرجاری هستند که بدهی‌های غیرجاری شامل پرداختنی‌های بلندمدت، تسهیلات مالی بلندمدت و ذخیره‌ی مزایای پایان خدمت کارکنان است و بدهی‌های جاری شامل پرداختنی‌های تجاری و سایر پرداختنی‌ها، مالیات پرداختنی، سود سهام پرداختنی، تسهیلات مالی، ذخایر و پیش دریافتها میشود. جهت کسب اطلاعات بیشتر دراین بخش از ترازنامه میتوانید به سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
فرمول کلی در ترازنامه یا صورت وضعیت مالی
ممکن است برای شما این سؤال پیش بیاید که چرا همیشه ترازنامه تراز است؟ یا به چه دلیل همیشه مجموع حقوق صاحبان سهام و بدهیها برابر یا داراییها است؟ در حسابداری یک فرمول اساسی و کلی وجود دارد که در آن بر برابری همیشگی داراییها با مجموع حقوق صاحبان سهام و بدهیها تأکید میشود. فلسفه‌ی چنین امری آن است که شرکتها با ایجاد دارایی و مولدسازی آن و استفاده در راستای فعالیت اصلی خود به کسب سود میپردازند. اما خود این دارایی چگونه پدید میآید؟ اگر شما صاحب یک ایده یا کسب‌وکار باشید، جهت به اجرا در آوردن آن، سرمایه‌ی اولیهی خود را یا از طریق آوردهی خودتان و یا شرکایتان تأمین خواهید کرد و یا به سراغ استقراض از بانک یا سایر اشخاص میروید تا بتوانید از این طریق دارایی لازم را برای کسبوکارتان به ارمغان آورید. در روش اول شما به سراغ استفاده از حقوق صاحبان سهام و در روش دوم به سراغ خلق بدهی جهت ایجاد دارایی و مولدسازی و کسب سود از آن رفتید؛ بنابراین همواره داراییها از بدهی و حقوق صاحبان سهام تشکیل میشوند و به همین دلیل مجموع بدهی و حقوق صاحبان سهام برابر با دارایی است. البته این امر که وزن هر یک از این موارد در خلق دارایی چه مقدار باشد امری حائز اهمیت است که در ادامه به ارائهی توضیحات مختصری در خصوص آن نیز خواهیم پرداخت.
تفاوت ترازنامه و صورت سود و زیان
اقلام و حسابهای مربوط به‌صورت سود و زیان و ترازنامه یا همان صورت وضعیت مالی، دارای تفاوتی ماهوی هستند که در فرایند تحلیل و خصوصاً در زمان محاسبه و استفاده از نسبتهای مالی باید به آن توجه داشت. در یک نگاه کلی میتوانیم متغیرهای مالی و اقتصادی را به دو دسته‌ی انبارهای و جریانی تقسیمبندی کرد. در متغیرهای انبارهای واحد زمان مطرح نیست و مقادیر گزارش شده به‌صورت تجمیعی از ابتدا تا زمان ثبت گزارش، آورده شدهاند. این در حالی است که در متغیرهای جریانی واحد زمان مطرح است و مقادیر گزارش شده در یک بازهی زمانی موضوعیت پیدا میکنند. مثال رایجی که در این امر زده میشود میزان آب موجود در یک استخر به‌عنوان متغیری انبارهای و میزان آب ورودی یا خروجی از آن در واحد زمان به‌عنوان متغیری جریانی است. وجه تمایز اقلام ترازنامهای و سود و زیانی نیز در همین امر است؛ به عبارت بهتر ترازنامه یا صورت سود و زیان اقلامی انبارهای داشته و به شکل یک عکس وضعیت شرکتها را گزارش میکند اما صورت سود و زیان و اقلام خاصیت متغیرهای جریانی را داشته و به‌مانند یک فیلم، یک بازهی زمانی را از وضعیت سوددهی شرکتها گزارش میکنند.
نحوهی دسترسی به ترازنامه‌ی شرکتها
برای دسترسی به ترازنامه یا صورت سود و زیان شرکتها لازم است تا به سایت کدال مراجعه کرده و پس از جستجوی نام شرکت یا نماد بورسی آن، فیلتر مربوط به صورتهای مالی را انتخاب کرده و از طریق آن میتوانیم ترازنامه یا صورت سود و زیان را مشاهده کنیم. همچنین برای کسب اطلاع در خصوص جزئیات مربوط به هر یک از اقلام ترازنامهای میتوان به گزارشهای تفسیری مراجعه کرد.
نکات مهم قابل استحصال از ترازنامه
ترازنامه به‌عنوان یکی از صورتهای مالی اصلی در کنار صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد، اطلاعات سودمند و مفیدی را در خصوص تجزیه‌وتحلیل شرکتها در اختیار قرار میدهند که توجه به آنها الزامی است. در ادامه به برخی از این نکات بااهمیت اشاره کرده و توضیحاتی در خصوص آنها ارائه میکنیم.
ـ ترکیبات دارایی از منظر نقدشوندگی آن
یکی از نکات مهم قابل استحصال از ترازنامه، بحث ترکیب داراییها بین داراییهای جاری و غیرجاری است. واقعیت آن است که این داراییهای غیرجاری هستند که توان ایجاد زمینهی لازم برای تحقق سوددهی شرکتها را دارند و از این نظر میزان آنها و سهمشان از کل داراییها حائز اهمیت است. اما همانطور که در بخش مربوط به داراییها بدان اشاره کردیم، تفکیک داراییهای جاری و غیرجاری از طریق تفاوت‌های در نقدشوندگی آنها است. از سوی سنجش قدرت نقدینگی شرکت برای بازپرداخت دیون و موارد مختلف حائز اهمیت است و ازاین‌جهت داراییهای نقدشوندهتر یا همان داراییهای جاری نیز بااهمیت هستند؛ بنابراین یکی از اطلاعات سودمندی که ترازنامه در اختیار ما قرار میدهد سنجش قدرت نقدینگی شرکت در کنار ظرفیت آن برای تحقق سود است.
ترکیب دارایی از بدهی و حقوق صاحبان سهام و استفاده از اهرم مالی
یکی دیگر از موارد بااهمیت در خصوص شرکتها دانستن فرایندی است که آنها از طریق آن تأمین مالی کردهاند. این امر که برای تأمین مالی از خلق بدهی استفاده شده باشد یا به سراغ بهرهگیری از حقوق صاحبان سهام رفته باشند، مسئلهای است که بر روی عملکرد شرکت اثرگذار است. استفاده از اهرم مالی جریانات هزینهای قطعی برای شرکت ایجاد میکند که تحت عنوان هزینههای مالی در صورت سود و زیان گزارش شده و بر روی سود شرکتها اثرگذار است؛ بنابراین نحوهی ایجاد دارایی و محل آن، یعنی استفاده از بدهی یا حقوق صاحبان سهام دارای اهمیت است که برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص آن میتوانید به مقالات سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
