سرمایهگذاری به‌عنوان یک پناهگاه امن برای حفظ ارزش پول در طول زمان و همچنین کسب عوایدی مضاعف در طول زمان همواره مورد توجه بوده است. سرمایهگذاری به معنای صرف نظر از استفاده از منابع مالی در زمان حال به‌قصد برخورداری بیشتر از منافع مالی در زمان آینده است؛ بنابراین هرگاه صحبت از سرمایهگذاری به میان می‌آید انتخاب محل سرمایهگذاری یکی از موارد بسیار بااهمیت است. مطابق آمار میتوان گفت سرمایهگذاری در بازار سرمایه در یک بازه بلندمدت همواره یکی از جذابترین گزینه ها برای سرمایهگذاری بوده است. برای کسب بازدهی مناسب در این بازار لازم است بر اصول و فنون تحلیل آن تسلط نسبی داشته باشیم. بدون شک تجزیهوتحلیل صورتهای مالی ابزاری فوق‌العاده سودمند و کمککننده برای تحلیل این بازار است. صورتهای مالی انواع مختلفی دارند که هریک از آنها در انتشار بخشی از اطلاعات بااهمیت در شرکتها کمککننده هستند. یکی از انواع صورتهای مالی، صورت سود و زیان بوده که در این مقاله ارائه توضیحات مختصری در خصوص آن خواهیم پرداخت.
تعریف صورت سود و زیان
صورت سود و زیان مهمترین صورت مالی یک شرکت است که میتوان گفت به‌نوعی آیین‌های تمامنما عملکرد یک شرکت در طول یک دوره مالی است. صورت سود و زیان تبیین‌کننده جریانات درآمدی و همچنین هزینه‌ای یک شرکت بوده و همان‌طور که از نام آن پیداست بیان‌کننده‌ی میزان سود یک شرکت در طول یک دوره مالی است. به‌طورکلی صورت سود و زیان به دو روش دومرحله‌ای و تک‌مرحله‌ای تهیه و ارائه میشود که در ادامه توضیح هر یکی از این روش‌ها خواهیم پرداخت.
روش تک مرحله‌ای در تهیه صورت سود و زیان
مطابق این روش در تهیه صورت سود و زیان ابتدا تمام آیتم‌های مربوط به جریانات درآمدی یک شرکت آورده شده و مجموع درآمد شرکت از طرق مختلف به دست خواهد آمد. پس از آن تمامی موارد مربوط به جریانات هزینه شرکت آورده شده و مجموع آنها محاسبه میشود. در پایان نیز تفاوت بین مجموعه درآمدها و هزینه‌ها به‌عنوان سود قبل از کسر مالیات مطرح شده و ارائه میشود.
روش دو مرحله‌ای در صورت سود و زیان
روش دو مرحله دارای تفاوتهایی با روش قبلی در تهیه صورت سود و زیان است. میتوان گفت در این روش تفکیکی میان فعالیت شرکت صورت می‌گیرد و محاسبه سود به‌صورت مرحله‌ای انجام میشود.
در این روش ابتدا سود ناخالص از طریق محاسبه تفاوت میان درآمد و فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته محاسبه میشود. پس از محاسبه اقلامی نظیر هزینه‌های فروش، اداری و عمومی همچنین هزینه استهلاک از سود ناخالص کسر شده آیتمهایی تحت عنوان سایر درآمدهای عملیاتی سایر هزینه‌های عملیاتی اضافه و کسر خواهد شد. سرانجام با انجام محاسبات مربوط به این قسمت به سود عملیاتی دست پیدا خواهیم کرد.
گام بعدی در روش دومرحله‌ای تهیه صورت سود و زیان، محاسبه سود خالص است. در این مرحله هزینه‌هایی نظیر هزینه مالی را به انضمام سایر هزینه‌های غیرعملیاتی از سود عملیاتی کسر کرده و همچنین سایر درآمدهای غیرعملیاتی را نیز به آن اضافه خواهیم کرد. در این مرحله به سود خالص پیش از کسر مالیات دست‌یافته‌ایم. بر اساس قوانین موجود در خصوص تعلق مالیات و میزان و درصد آن مبلغ مالیاتی که شرکت باید پرداخت کند تعیین شده و از عدد به‌دست‌آمده در این مرحله کسر خواهد شد به‌این‌ترتیب به سود خالص رسیده و تقسیم آن به تعداد سهم‌های شرکت یا همان سرمایه می‌توانیم سود هر سهم را شناسایی کنیم شناسایی سود هر سهم در پیشبینی صورت سود و زیان شرکتها اهمیت بالایی برخوردار است و مبنای اظهارنظر در خصوص ارزنده بودن یا نبودن آنها در دورههای مالی آینده خواهد بود.
تفاوت صورت سود و زیان و ترازنامه
صورت سود و زیان و ترازنامه از مهمترین صورتهای مالی در شرکتها بوده که تحلیل و پیشبینی و همچنین داشتن تسلط و شناخت کافی در خصوص اقلام و حسابهای موجود در هر یک از آنها به جهت داشتن تحلیلهایی اصولیتر ضروری است. اما واقعیت آن است که بین اقلام و حسابهای موجود در ترازنامه و صورت سود و زیان، تفاوتهایی ماهوی وجود دارند. از جمله این تفاوتها میتوان به تفاوت در دورهی گزارش‌دهی در ترازنامه و صورت سود و زیان اشاره کرد. برای گزارش‌دهی در صورت سود و زیان، یک بازهی زمانی مطرح است و اطلاعات حسابها در یک دورهی مالی محاسبه و ارائه میشود. این در حالی است که در ترازنامه یا صورت وضعیت مالی اطلاعات در یک مقطع زمانی و به شکل لحظهای ثبت و ارائه میشوند. به عبارت بهتر میتوان گفت صورت وضعیت مالی مشابه یک عکس، اطلاعات و حسابهای مربوط به خود را ارائه میکند درحالی‌که میتوان گفت صورت سود و زیان به‌مثابه یک فیلم عمل کرده و اطلاعات حسابها را در یک بازهی زمانی مطرح میکند.
در این باره به‌عبارت‌دیگر میتوان گفت اقلام و حسابهای موجود در صورت سود و زیان به‌نوعی جز متغیرهای جریانی هستند که واحد زمان در خصوص آنها مطرح است؛ اما در خصوص اقلام و حسابهای موجود در صورت وضعیت مالی یا ترازنامه میتوان گفت وضعیتی مشابه متغیرهای انبارهای دارند که به شکل تجمیعی مقادیر آنها در یک‌لحظه گزارش میشود. مثال رایج در خصوص تفاوتهای ماهوی این دو نوع متغیر همان مثال معروف استخر آب است. در این مثال میزان آب ورودی به استخر به‌عنوان متغیر جریانی شناخته میشود چراکه واحد زمان در خصوص آن اهمیت پیدا میکند و به طور مثال میزان آب ورودی در لحظه، دقیقه و ساعت با یکدیگر تفاوت دارد. اما در خصوص میزان آب موجود در استخر در یک لحظه از زمان میتوان اظهار نظر کرد و این یک متغیر انبارهای است. حسابهای صورت وضعیت مالی شرایطی مشابه این را داشته و متغیرهایی انبارهای نامیده خواهند شد. برای کسب اطلاع بیشتر در خصوص صورت وضعیت مالی، مطالعهی مقالهی مربوط به این صورت مالی را در سایت آکادمی دانایان به شما توصیه میکنیم.
شناسایی کیفیت سود در صورت سود و زیان
ما در تحلیل بنیادی به دنبال پیشبینی سود شرکتها در یک دورهی مالی هستیم تا پس از آن با بهرهگیری از مفاهیمی نظیر P/E و مواردی نظیر آن به ارزش ذاتی شرکتها پی برده و درصورتی‌که ارزش ذاتی به‌ازای هر سهم مقداری بالاتر از قیمت سهم در زمان تحلیل بود، اقدام به سرمایهگذاری در سهام آن شرکت خواهیم کرد. یکی از مواردی که در پیشبینی سود شرکت کمک شایانی میکند، توجه به صورتهای سود و زیان شرکت در دورههای قبلی است. این امر دیدگاه مناسبی در خصوص تخمین هر یک از اقلام صورت سود و زیان به تحلیلگران خواهد داد. یکی از مواردی که در بررسی صورتهای مالی سنوات گذشته باید به آن توجه شد، شناسایی کیفیت سود بوده است. کیفیت سود را میتوان با معیارهای مختلفی سنجید، از جمله‌ی این معیارها میتوان به امر تکرارپذیری سود شرکتها در طول سالهای مختلف اشاره کرد. طبیعتاً برای پیبردن به میزان تکرارپذیری سود یک شرکت در طول سالهای مختلف توجه به محل تحقق آن از اهمیت بالایی برخوردار است. اینکه چند درصد از سود محقق شده از طریق فعالیت اصلی شرکت بوده و یا چند درصد از سود از طریق فعالیتهای سرمایهگذاری یا فروش دارایی محقق شده است، امری است که در اظهارنظر در خصوص میزان سود در دورههای مالی آتی اثرگذار خواهد بود. به طور مثال اگر شرکتی تولیدی در یک دورهی مالی سود قابل‌توجهی را شناسایی کند، اما با مراجعه‌ی به‌صورت سود و زیان متوجه شویم که این سود محقق شده از طریق فعالیتهای سرمایهگذاری و فروش سرمایه‌گذاری‌های پیشین به‌دست‌آمده باشد، طبیعتاً سود محقق شدهی شرکت از خاصیت تکرارپذیری در طول همهی دورههای مالی برخوردار نیست چرا که سود حاصل شده از فعالیت اصلی شرکت نبوده است.
یکی دیگر از مشخصه‌های سنجش سود بهرهگیری از صورت جریان وجوه نقد است. در این حالت از سنجش کیفیت سود، سود محقق شده در هر یک از بخشها و فعالیتها را با خالص جریان وجه نقد حاصل از آن فعالیت در صورت جریان وجوه نقد مقایسه میکنیم. به طور مثال شرایطی را تصور کنید که شرکتی در صورت سود و زیان خود عدد قابل‌توجهی را به‌عنوان سود عملیاتی گزارش کرده است اما این مبلغ تناسبی با خالص وجه نقد حاصل از عملیات ندارد. حتی این مقایسه را به‌صورت کلی و در قالب تجمیعی نیز میتوان انجام داد؛ شرایطی را تصور کنید که شرکتی در مجموع مبلغ قابل‌توجهی را به‌عنوان سود خالص گزارش کرده است اما در صورت جریان وجوه نقد، به شکل تجمیعی با خروج پول مواجه بوده است. این امر نشاندهندهی آن است که سود محقق و گزارش شده از کیفیت مطلوبی برخوردار نبوده است. این امر در خصوص شرکتهای مالی و بخصوص در خصوص بانکها اهمیت دوچندانی پیدا میکند. توصیه میکنیم جهت آشنایی بیشتر با صورت جریان وجوه نقد و کاربردهای این‌چنینی آن در خصوص تحلیل بنیادی، مقالهی مربوط صورت جریان وجوه نقد در سایت آکادمی دانایان را مطالعه کنید.
صورت سود و زیان در بانکها
به‌طورکلی صورت سود و زیان شرکتهای تولیدی و خدماتی دارای تفاوتهایی با یکدیگر است. آنچه تا کنون در خصوص فرمت صورت سود و زیان و روشهای آن بیان شد، بیشتر در خصوص صورت سود و زیان در شرکتهای تولیدی موضوعیت دارد. اکنون به‌عنوان نمونهای از صورت سود و زیان در شرکتهایی به‌غیراز شرکتهای تولیدی، به ارائه توضیحاتی در خصوص صورت سود و زیان در بانکها خواهیم پرداخت.
جریانات درآمدی در بانکها به نسبت شرکتهای تولیدی از اجزای متنوعتری تشکیل شده است. محلهای مختلف تحقق سود در بانکها شامل مواردی نظیر سود ناشی از اعطای تسهیلات به دولت و بخش خصوصی، درآمد کارمزد و حتی درآمد ناشی از تسعیر ارز است. در صورت سود و زیان بانکها با مواردی نظیر درآمد مشاع و درآمد غیر مشاع نیز مواجه هستیم. منظور از اصطلاح درآمد مشاع، درآمدهایی است که بانک در آنها با سپردهگذاران شریک است و در واقع این درآمدها از محل سپردههای مشتریان و اعطای تسهیلات از طریق آن محقق شدهاند. اما درآمدهای غیر مشاع، درآمدهایی هستند که بانک در آنها با کسی شریک نیست و از محل سرمایهی اولیه یا ارائهی خدمات محقق شده است.
سنجش کیفیت سود در صورت سود و زیان بانکها ابعاد گسترده‌تری را پیدا میکند چراکه یکی از محلهای شناسایی سود در بانکها مربوط به آیتم دریافت وجه التزام در خصوص تسهیلات است. حال شرایطی را تصور کنید که برای تسهیلاتی که از سررسید آن گذشته جریمه‌هایی نیز در نظر گرفته شود آن هم در شرایطی که وصول اصل پول با ابهاماتی مواجه است؛ بنابراین توجه به محلهای تحقق درآمد و سود در بانکها به دلیل تنوع آن اهمیت بیشتری نیز پیدا خواهد کرد. دراین‌خصوص میتوانید به مقالات مربوط به صورت سود و زیان، صورت جریان وجه نقد، صورت وضعیت مالی و همینطور مقالهی مربوط به صنعت بانکداری در سایت آکادمی دانایان مراجعه کنید.
