برق گرفتگی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد با منبع انرژی الکتریکی تماس پیدا می‌کند و جریان برق از بدنش می‌گذرد. گاهی ممکن است قرارگرفتن در معرض انرژی الکتریکی صدمه‌ای به فرد نزند، گاهی هم ممکن است منجر به آسیب جدی یا مرگ شود. سوختگی شایع‌ترین آسیب ناشی از برق گرفتگی است. در این مقاله درباره انواع برق گرفتگی، علل و علائمشان و درمان برق گرفتگی می‌گوییم. با ما همراه باشید.
انواع برق گرفتگی و صدمات آنها
آسیب ناشی از برق گرفتگی به متغیرهای زیادی بستگی دارد از جمله:
- نوع جریان (AC یا DC)؛
- مقدار جریان (بر اساس ولتاژ منبع و مقاومت بافت‌های درگیر تعیین می‌شود)؛
- مسیری که الکتریسیته در بدن طی می‌کند.
برق ولتاژپایین (کمتر از ۵۰۰ ولت) بسته به متغیرهای مذکور، ممکن است فقط منجر به سوختگی سطحی شود، اما قرارگرفتن در معرض برق ولتاژبالا (بیشتر از ۵۰۰ ولت) می‌تواند منجر به آسیب جدی شود.
- برق گرفتگی جزئی (جرقه): زمانی اتفاق می‌افتد که جریان برق با فرد تماس پیدا می‌کند، اما از پوست عبور نمی‌کند. این آسیب معمولا سطحی است.
- ایجاد شعله ناشی از برق‌گرفتگی: اگر برق گرفتگی جزئی سبب شعله‌ورشدن لباس یا قسمتی از بدن فرد مثل موها شود، شاید جریان از پوست عبور نکند، اما ممکن است فرد بر اثر سوختن لباس یا مو آسیب ببیند.
- برق‌گرفتگی مشابه صاعقه‌زدگی: این نوع صدمه ناشی از عبور ناگهانی جریان ولتاژبالا از بدن است که می‌تواند آسیب زیادی به فرد بزند.
- برق گرفتگی کامل: شدیدترین نوع آسیب الکتریکی ناشی از این نوع برق گرفتگی است. این حالت زمانی رخ می‌دهد که خود فرد هم به بخشی از مدار الکتریکی تبدیل شود.
انواع سوختگی ناشی از برق گرفتگی
۱. سوختگی سطحی یا درجه یک
سوختگی سطحی فقط لایه رویی پوست را درگیر می‌کند و علائمش عبارت‌اند از:
- درد؛
- قرمزی؛
- تورم.
۲. سوختگی درجه دو
این نوع سوختگی لایه خارجی پوست و لایه زیرین آن را می‌سوزاند و علائمش عبارت‌اند از:
- درد؛
- قرمزی؛
- تورم؛
- تاول.
اگر ناحیه بزرگی از بدن دچار این سوختگی شود یا نواحی زیر درگیر شوند، سوختگی درجه دو عمیق نامیده می‌شود:
- دست؛
- پا؛
- صورت؛
- کشاله ران؛
- باسن؛
- مفاصل اصلی.
۳. سوختگی درجه سه
این سوختگی شدیدترین نوع سوختگی است که لایه‌های زیرین و بافت را هم درگیر می‌کند. علاوه بر درد، قرمزی، تورم و تاول روی سطح پوست، نواحی دچار سوختگی درجه سه ممکن است سفید یا سیاه به نظر برسند. بافت این ناحیه معمولا پس از آسیب بی‌حس می‌شود.
علائم برق گرفتگی
علائم برق گرفتگی به شدت آن بستگی دارد. ممکن است فردی که دچار برق گرفتگی شده است علائم ظاهری کمی داشته باشد و گاهی هم ممکن است دچار سوختگی شدید آشکار شده باشد. شدیدترین سوختگی‌ها معمولا در نقاط تماس با منبع الکتریکی و تماس با زمین هستند. دست‌ها، پاشنه پاها و سر رایج‌ترین نقاط تماس هستند.
باید به احتمال آسیب به ستون فقرات هم توجه کرد. ممکن است فرد دچار آسیب‌های داخلی شده باشد، به‌خصوص اگر تنگی‌نفس، درد قفسه‌سینه یا درد شکم داشته باشد.
درد در دست یا پا یا تغییر شکل بخشی از بدن ممکن است نشان‌دهنده شکستگی استخوان ناشی از برق گرفتگی باشد.
کودکانی که سیم برق را گاز می‌گیرند معمولا دچار سوختگی لب و دهان می‌شوند.
برخی از نشانه‌های رایج برق گرفتگی عبارت‌اند از:
- بی‌حسی و گزگز؛
- سوختگی؛
- تشنج؛
- ضربان قلب نامنظم؛
- مشکلات تنفسی؛
- مشکلات بینایی یا شنوایی؛
- اسپاسم عضلانی؛
- سردرد؛
- ازدستدادن هوشیاری؛
- ایست قلبی.
علل برق گرفتگی
طبق تحقیقات، سالانه حدود ۱۰۰۰ نفر در آمریکا بر اثر برق گرفتگی جانشان را از دست می‌دهند. بیشتر این مرگ‌ومیرها مربوط به حوادث حین کارند.
برخی از علل مهم برق گرفتگی عبارت‌اند از:
- اصابت صاعقه؛
- تماس با خطوط قطع‌شده انتقال برق؛
- قراردادن انگشتان یا اشیا در پریز برق؛
- دست‌زدن به سیم برق یا وسایل برقی معیوب یا فرسوده.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
فردی که بر اثر ولتاژ بالا (۵۰۰ ولت یا بیشتر) دچار برق گرفتگی شدید شده باشد، باید در بخش اورژانس معاینه شود. در شرایط برق گرفتگی با برق ولتاژپایین، اگر علائم زیر را دارید به پزشک مراجعه کنید:
- تاول؛
- تب؛
- سوختگی‌هایی که بعد از ۲ هفته هنوز خوب نشده‌اند؛
- علائم عفونت؛
- درد شدید؛
- تغییر خلق‌‌وخو یا وضعیت ذهنی؛
- هرگونه سوختگی قابل‌توجه در پوست؛
- ضربان قلب نامنظم؛
- درد عضلانی یا انقباضات عضلانی؛
- گیجی؛
- مشکلات تنفسی؛
- ایست قلبی؛
- تشنج؛
- ازدستدادن هوشیاری؛
- هرگونه علائم نگران‌کننده دیگر.
تشخیص برق گرفتگی
در بخش اورژانس، نگرانی اولیه پزشک این است که آیا آسیب پنهان چشمگیری وجود دارد یا خیر. ممکن است عضلات، قلب، مغز، استخوان یا سایر اندام‌ها بر اثر برق گرفتگی آسیب ببینند. پزشک بسته به شرح حال و معاینه فیزیکی، آزمایش‌های مختلفی را تجویز خواهد کرد، از جمله:
- نوار قلب برای بررسی قلب؛
- آزمایش شمارش کامل خون؛
- آزمایش خون یا ادرار یا هر دو برای بررسی آنزیم‌های عضلانی (نشان‌دهنده آسیب عضلانی قابل‌توجه)؛
- اشعه ایکس برای پیداکردن شکستگی یا دررفتگی که هر دو ممکن است بر اثر برق گرفتگی ایجاد شده باشند؛
- سی‌تی‌‌اسکن.
درمان برق گرفتگی
درمان سوختگی با برق به نوع سوختگی و میزان آسیب ایجادشده بستگی دارد. چون این نوع سوختگی می‌تواند باعث آسیبی شود که قابل‌مشاهده نباشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید و پزشک پس از معاینه و ارزیابی کامل وضعیت، درمان مناسب را تجویز کند.
۱. درمان سوختگی خفیف
سوختگی‌های جزئی یا خفیف معمولا با اقدامات ساده و با گذشت زمان درمان می‌شوند. چند تکنیک کمک‌های اولیه برای درمان سوختگی‌های جزئی مانند سوختگی‌های سطحی یا سوختگی درجه دو کوچک عبارت‌اند از:
- آب خنک را روی ناحیه سوخته بریزید یا آن را در آب خنک قرار دهید. از آب یخ استفاده نکنید.
- بخش سوخته را ۵ تا ۳۰ دقیقه زیر آب نگه دارید یا از کمپرس مرطوب تمیز و سرد استفاده کنید.
- ناحیه سوختگی را با پانسمان تمیز، خشک و استریل بپوشانید تا از فشار یا اصطکاک محافظت شود.
- به ناحیه سوختگی روغن، کره، دارو یا یخ نزنید.
- از مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن برای کمک به کاهش درد و تورم استفاده کنید.
۲. درمان سوختگی شدید
سوختگی‌های بزرگ یا سوختگی‌های جزئی گسترده معمولا نیاز به درمان پزشکی دارند. اگر سوختگی شدید دارید یا می‌خواهید به کسی کمک کنید که دچار سوختگی شدید شده است، با اورژانس تماس بگیرید. سوختگی‌های شدید ممکن است به درمان‌های جدی نیاز داشته باشند، مانند:
- تزریق مایعات داخل وریدی؛
- جراحی؛
- پیوند پوست.
پیشگیری از خطر برق گرفتگی
- بیشتر آسیب‌ها به کودکان زیر ۱۲ سال، ناشی از سیم‌های رابط برق است. سیم‌های رابط را بررسی کنید و هر سیمی را که پوشش خارجی‌اش شکسته یا ترک خورده است، با سیم سالم عوض کنید.
- کودکان بالای ۱۲ سال بیشتر به‌دلیل فعالیت در اطراف ایستگاه‌های برق پرقدرت دچار برق گرفتگی می‌شوند. به نوجوانان بگویید از تیرهای برق بالا نروند و نزدیک ترانسفورماتور و جعبه تقسیم برق بازی نکنند.
- به کودکان اجازه ندهید با هیچ کابل برقی بازی کنند.
- برای محافظت از نوزادان از پوشش‌های پریز استفاده کنید.
- مطمئن شوید که سیم‌ها به‌درستی عایق‌بندی شده باشند.
- افرادی که با برق کار می‌کنند باید همیشه قبل از شروع کار از قطع‌بودن برق مطمئن شوند.
- در نزدیکی آب از وسایل الکتریکی استفاده نکنید.
- اگر هنگام طوفان و رعدوبرق بیرون خانه هستید، احتیاط کنید. به ساختمانی مستحکم پناه ببرید یا در صورت گیرافتادن در فضای باز به‌سمت زمین خم شوید و از درختان و اشیا فلزی فاصله بگیرید.
عوارض و خطرات ثانویه
سوختگی‌های ناشی از برق گرفتگی علاوه بر آسیب به لایه‌های بیرونی پوست، می‌توانند باعث آسیب بافتی گسترده شوند. این آسیب فقط به بافت‌های چربی یا عضلانی محدود نمی‌شود و فیبرهای عصبی و عملکرد قلب هم ممکن است بر اثر جریان‌های الکتریکی به‌شدت آسیب ببینند.
عوارض و خطرات احتمالی ناشی از سوختگی الکتریکی عبارت‌اند از:
- ضربان غیرطبیعی قلب؛
- کم‌آبی بدن؛
- باقی‌ماندن جای سوختگی؛
- کوتاه‌شدن غیرطبیعی عضله؛
- تورم و ادم؛
- نارسایی ارگان‌ها؛
- پنومونی؛
- فشار خون پایین؛
- شوک؛
- عفونت شدید؛
- سپسیس.
به فردی که دچار برق گرفتگی شده است، چطور کمک کنیم؟
- فرد را فقط با نگاه‌کردن بررسی کنید و به او دست نزنید، چون اگر همچنان به منبع برق متصل باشد، ممکن است جریان الکتریکی را به شما هم منتقل کند.
- با اورژانس تماس بگیرید.
- منبع برق را بررسی کنید و در صورت امکان آن را قطع کنید. اگر امکان‌پذیر نیست، از مواد نارسانا مانند چوب یا پلاستیک برای جداکردنش از فرد استفاده کنید.
- هنگامی که مطمئن شدید از شوک الکتریکی در امان هستید، تنفس و نبض قربانی را بررسی کنید. اگر متوقف شده‌اند یا به نظر می‌رسد به‌طور غیرمعمولی آهسته‌اند، بلافاصله احیای قلبی‌ریوی (CPR) را شروع کنید.
- اگر قربانی نفس می‌کشد اما به نظر می‌رسد هوشیاری‌اش کم است یا نشانه‌های دیگری دارد، او را روی زمین بخوابانید و پاهایش را بلند کنید.
- نه سوختگی را درمان کنید و نه لباس فرد را دربیاورید. فقط تا رسیدن کمک صبر کنید.
سخن پایانی
برق گرفتگی تقریبا همیشه تصادفی و همچنین قابل‌پیشگیری است. صدمات ناشی از آن ممکن است جزئی، شدید و در برخی موارد کشنده باشند. بنابراین آگاهی به خطرات آن در داخل و بیرون از خانه برای ایمن نگه‌داشتن خودتان و فرزندانتان ضروری است. اگر دلیلی برای نگرانی دارید، از برقکاری خبره بخواهید از خانه‌تان بازدید کند یا با شرکت برق تماس بگیرید.
سایر منابع: msdmanuals
