بهترین کتاب های تاریخ معاصر ایران؛ معرفی ۱۰ اثر خواندنی

تاریخ هر ملتی تجربه و سرمایه آن ملت به‌ حساب می‌آید، بنابراین مطالعه تاریخ کشور هر ملت‌ اهمیت زیادی برای مردمان آن کشور دارد. در این مقاله، فهرستی از بهترین کتاب های تاریخ معاصر ایران را معرفی کرده‌ایم. چه علاقه‌مند به مطالعه کتاب‌های تاریخی باشید و چه فقط دنبال اطلاعات خاصی از تاریخ معاصر کشورمان، این مقاله به شما به شما کمک می‌کند کتاب مدنظرتان درباره تاریخ معاصر ایران را بیابید.

۱. همه مردان شاه

«همه مردان شاه» کتابی درباره اتفاق‌های قبل از انقلاب ۱۳۵۷، به‌ویژه کودتای ۲۸ مرداد، است. استفن کینزر، روزنامه‌نگار آمریکایی، در این اثر درباره روابط ایران و آمریکا در زمان حکومت پهلوی دوم می‌نویسد و توضیح می‌دهد که در آن زمان، آمریکا و انگلیس تا چه اندازه در سیاست‌های داخلی ایران دخالت می‌کردند و این دخالت چه نتیجه‌ای برای ایران و خاورمیانه داشت. کینزر همچنین در این کتاب نقش آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد و برکناری محمد مصدق را تحلیل و بررسی می‌کند.

هنگامی که یک کاروان مرموز حرکت خود را پیش از نیمه‌شب ۱۵ اوت ۱۹۵۳ (۲۵ مرداد ۱۳۳۲) در تاریکی آغاز نمود، اکثر مردم تهران در خواب به‌ سر می‌بردند. در جلوی این کاروان یک خودروی زرهی با علائم نظامی حرکت می‌نمود. به‌ دنبال آن، دو جیپ و چند کامیون نظامی مملو از سرباز به‌ پیش می‌رفتند. آن روز هوا بی‌نهایت گرم بود اما فرارسیدن شب تا حدودی گرما را تخفیف داد.

۲. دختر ایران از بهترین کتاب های تاریخ معاصر ایران

ستاره فرمان‌فرماییان اشراف‌زاده‌ای قاجاری بود که در سال ۱۲۹۹ در شیراز به دنیا آمد. این خودزندگی‌نامه علاوه‌ بر سرگذشت نویسنده، نگاهی هم به رویدادهای مهم تاریخ معاصر از زمان کودتای ۲۸ مرداد تا روزگار بعد از انقلاب ۱۳۵۷ دارد. او در جوانی برای تحصیل به آمریکا رفت و در رشته جامه‌شناسی و مددکاری اجتماعی تحصیل کرد. خودزندگی‌نامه فرمان‌فرماییان از این نظر خواندنی و جالب‌توجه است که جامعه ایران را در دوره ۳ حکومت متفاوت توصیف می‌کند.

چشم به آینده بدوزید و به گذشتهٔ غیرقابل‌تغییر فکر نکنید.

۳. تاریخ ایران مدرن

یرواند آبراهامیان نویسنده ارمنی‌آمریکایی متولد ایران است. او در کتاب تاریخ ایران مدرن نگاهی به همه رویدادهای مهم ایران قبل و بعد از انقلاب ۱۳۵۷ دارد. او در این بررسی، به سیاست‌های داخلی و خارجی این بازه زمانی هم می‌پردازد. اگه دنبال کتابی درباره تاریخ معاصر هستید که علاوه‌ بر روایت تاریخی به بُعد سیاسی آن هم توجه کند، این کتاب انتخاب مناسبی است.

پادشاهی‌هایی که در تاریخ از آنها یاد شده بر دو گونه اداره می‌شوند: یا به‌دست پادشاهی که مردم همه بندگان اویند و وزیرانش در سایه مرحمت او در اداره پادشاهی شرکت دارند یا به‌دست شهریار و بزرگ‌زادگانی اداره می‌شود که جایگاه والای خویش را نه در سایه شهریار به‌ دست آورده‌اند که از نیاکانشان به ارث برده‌اند.

۴. امپراتوری اندیشه

«امپراتوری اندیشه» تاریخ ایران از دوره هخامنشیان تا جمهوری اسلامی را روایت می‌کند. نویسنده اثر تاریخ این سرزمین را پرفراز‌ونشیب و پر از حادثه توصیف می‌کند و آن را ناشی از قدمت و موقعیت جرافیایی حساس و مهم آن می‌داند. بنابراین در این اثر، تاریخ ایران را از لحاظ فرهنگی، مذهبی، سیاسی و نظامی بررسی و تحلیل می‌کند. این تحلیل جامع نقطه قوت این اثر به‌ حساب می‌آید. «امپراتوری اندیشه» یکی از کامل‌ترین و بهترین کتاب‌های تاریخ ایران است.

ایران در مراحل گوناگون تاریخی‌اش به‌راستی امپراتوری اندیشه بوده و به تعبیری هنوز هم هست. فرهنگ ایرانی ملتی متنوع به‌لحاظ قومی و زبانی را در کنار هم نگه‌ داشته است.

۵. پشت‌بام‌های ایران

«پشت‌بام‌های تهران» اثری داستانی است که به‌موازات روایت اصلی داستان نگاهی به سال‌های قبل از انقلاب ۱۳۵۷دارد. داستان با روایت دوست احمد، شخصیت اصلی داستان، آغاز و در سال ۱۳۵۲ روایت می‌شود. توصیف وضعیت سیاسی‌اجتماعی جامعه ایران و نقش مردم در رویدادهای سیاسی مهم آن دوره این اثر را در فهرست کتاب‌های داستانی‌تاریخی قرار می‌دهد.

در تهران تابستان‌ها خوابیدن روی پشت‌بام رایج است. شب که از نیمه می‌گذرد، هوا خنک می‌شود و کسانی که مثل من روی پشت‌بام می‌خوابند با تابیدن اولین پرتوی خورشید و رسیدن هوای تازه به ریه‌ها از خواب بیدار می‌شوند.

۶. تاریخ مشروطه ایران

مشروطه از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران است. اوضاع اقتصادی و سیاسی ایران در سال‌های قبل از مشروطه روز‌به‌روز رو به‌ وخامت می‌رفت تا اینکه گروهی از متفکران، تاجران و روحانیان یک‌نظر شدند تا مجلسی برای قانون‌گذاری و نظارت بر امور کشور تشکیل دهند. احمد کسروی در این کتاب نگاهی به وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ایران قبل از دوره مشروطه و تلاش‌های مشروطه‌خواهان برای رسیدن به هدفشان دارد. کسروی خود در زمان مشروطه با بزرگان مشروطه‌خواه ارتباط داشت و از نزدیک با جریان‌های این دوره همراه بود.

روزی در پای منبر سیدجمال واعظ در مسجد میرزا موسی، زنی به‌پاخاسته چنین گفت: «دولت ایران چرا از خارجه قرض می‌کند. مگر ما مرده‌ایم؟! من یک زن رخت‌شوری هستم به‌سهم خود یک تومان می‌دهم. دیگر زن‌ها نیز حاضرند.» از این‌گونه نمایش‌ها بسیار روی می‌داد.

۷. یادداشت‌های عَلَم

امیر اسداله عَلَم وزیر دربار، نخست‌وزیر و از نزدیکان محمدرضاشاه بود. او هم‌زمان با شروع کار خود در دستگاه پهلوی، نوشتن خاطرات و یادداشت‌های روزانه خود را آغاز کرد. خانواده او پس از مرگش این یادداشت‌ها را به علینقی عالیخانی دادند تا در قالب کتاب منتشر کند. یادداشت‌های علم درباره اندیشه‌ها، اقدامات و حتی عادت‌های شخصی شاه است که در نوع خود بی‌نظیر است. عَلَم علاوه بر روایت روزمره‌ها و رویدادهای مهمی که در آنها شرکت می‌کرده، دیدگاه خود درباره اشخاص و اتفاق‌های مهم را نیز نوشته است.

به‌رغم بودجه عظیمی که صرف تبلیغات می‌شد، مردم نسبت به خبرهای رسانه‌های گروهی داخلی بی‌اعتنا بودند و علت این امر گذشته از عدم امکان مشارکت آنان در فرایند تصمیم‌گیری سیاسی، شیوه ناشیانه تبلیغاتی بود.

۸. زنان سیبیلو و مردان بی‌ریش

این اثر شامل تحقیقاتی در حوزه علوم سیاسی و مسئله جنسیت در تاریخ مدرن ایران است. افسانه نجم‌آبادی استاد دانشگاه هاروارد و پژوهشگر در حوزه مطالعات زنان، جنسیت و تاریخ است. او در این کتاب از بهترین کتاب های تاریخ معاصر ایران نگاهی به مسائل جنسیتی و تأثیر آن بر هنر، جامعه و فرهنگ ایرانی در گذر از دوره قاجار تا اکنون دارد. او ادبیات داستانی، شعر و هنرهایی چون پارچه‌بافی و نقاشی را از این منظر بررسی می‌کند. این اثر از نظر نگاه تازه‌ای که به تاریخ مدرن ایران دارد حائز اهمیت است.

در قرن‌ نوزدهم ایرانیان از این نکته آگاه شدند که کردارهای جنسی و عشق مرد بالغ به اَمرد که در ایران متداول بود، از دید اروپاییان رذیله اخلاقی محسوب می‌شود. هنگامی که «نگاه خیره دیگری» عرصه میل را نشانه گرفت، مردان ایرانی که با اروپاییان در داخل یا خارج از ایران تعامل داشتند، نسبت به اینکه امیالشان زیر نگاه موشکافانه دیگران قرار گرفته است، به‌شدت حساس شدند.

۹. مردم در سیاست ایران

«کتاب مردم در سیاست ایران» شامل ۵ پژوهش از یراوند آبراهامیان، تاریخ‌نویس ارمنی‌آمریکایی، است که نقش مردم ایران در رویدادهای سیاسی کشورشان را بررسی می‌کند. در این پژهش، توجه ویژه نویسنده معطوف مردم است نه سیاستمداران، چراکه او نقش مردم ایران در رویدادهای مهم سیاسی را بسیار پررنگ می‌داند. نویسنده علاوه بر دید تاریخی و سیاسی، مسئله را از دید مردم‌شناسی و جامعه‌شناسی نیز بررسی و تحلیل می‌کند.

جمعیت می‌تواند منطقی، پیش‌بینی‌پذیر و سرجمع آرام و آرامش‌طلب باشد. جمعیت‌ها را راهپیمایان تشکیل می‌دهند نه آشوب‌طلب‌ها، مذاکره‌کننده‌هایی که دسته‌جمعی به میدان آمده‌اند و معترضان به مسائل اجتماعی نه جانیانی بی‌سروسامان اعضای اصلی و لازم اجتماع نه تفاله‌ها و پس‌مانده‌های جامعه. درمجموع جمعیت‌ها متشکل از آدم‌هایی‌اند که به زندگی احترام می‌گذارند و نظر به دستیابی به اهدافی خاص دارند نه کسانی که به رفتارها و اعمال بی‌دلیل خشونت‌آمیز علیه انسان‌ها میدان می‌دهند.

۱۰. میهن‌پرست ایرانی

محمد مصدق سیاستمدار، حقوق‌دان و نخست‌وزیر ایران بود. او بی‌شک از نا‌م‌آشناترین سیاست‌مداران ایران است. کتاب «میهن‌پرست ایرانی» روایتی از زندگی و سرگذشت پرفرازونشیب سیاسی اوست. کتاب‌های زیادی درباره رویدادهای مهمی چون ۲۸ مرداد و ملی‌شدن صنعت نفت که مصدق از شخصیت‌های مهم آن است نوشته شده‌اند، اما این کتاب بیش از همه به شخصیت و اندیشه‌های مصدق به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شخصیت‌های تاریخ معاصر توجه دارد. «میهن‌پرست ایرانی» به‌حق در فهرست بهترین کتاب های تاریخ معاصر ایران جای می‌گیرد.

مصدق نخستین رهبر لیبرال و آزادی‌خواه خاورمیانه مدرن بود؛ خردباوری که از تاریک‌اندیشی نفرت داشت و به اولویت و تقدم قانون معتقد بود. درک او از آزادی، در ایران و در منطقه استثنایی بود. درواقع، هرآینه اگر او به آزادی تعهدی کمتر می‌داشت، بسا که غرب او را بیشتر می‌پسندید. او از خواسته‌اش برای کسب استقلال اقتصادی ایران از بریتانیا عقب ننشست، و برای خوشامد واشنگتن کمونیست‌ها را در بند نکرد.

شما بگویید

آیا در کتابخانه خود کتابی با موضوع تاریخ معاصر ایران دارید که جای آن در فهرست ما خالی باشد؟ لطفا نام بهترین کتابی را که درباره تاریخ معاصر ایران خوانده‌اید در قسمت نظرها برایمان بنویسید.