فیبروز ریوی نوعی بیماری ریوی خطرناک است که تا آخر عمر با فرد باقی می‌ماند. این بیماری باعث ایجاد بافتی زخمی و ضخیم در ریه می‌شود که تنفس را دشوار می‌کند. علائم فیبروز ریوی ممکن است ناگهانی یا طی چند سال بروز کنند. با اینکه این عارضه درمانی ندارد، می‌توان سرعت پیشرفتش را با دارو کم کرد و عملکرد ریه را مدت بیشتری حفظ کرد. برای آشنایی بیشتر با این بیماری، علائم و روش‌های درمانی آن با ما همراه باشید.
فیبروز ریوی چیست؟
این بیماری نوعی عارضه ریوی جدی و خطرناک است که تأثیر مشخصی بر دستگاه تنفسی دارد. بیماری فیبروز ریوی باعث زخم و ضخیم‌شدن دیواره‌های ریه می‌شود. در واقع این بیماری بر بافت همبند ریه و کیسه‌های هوایی یا آلوئول‌ها تأثیر می‌گذارد. آلوئول‌ها کیسه‌های هوایی کوچک و ظریفی در ریه هستند که هنگام بازدم، باعث ورود اکسیژن به جریان خون می‌شوند. به‌سبب فیبروز ریوی، دیواره‌های نازک این کیسه‌های هوایی شروع به زخم ضخیم‌شدن می‌کنند.
هنگامی که این اتفاق می‌افتد، کیسه‌های هوایی سخت‌تر می‌توانند کار خود را انجام دهند و اکسیژن را به بقیه بخش‌های بدن برسانند. در این حالت، وضعیت ریه به‌مرور وخیم‌تر می‌شود و بافت سفت و خشک ریه نمی‌تواند به‌خوبی منبسط شود و این مسئله تنفس را دشوار می‌کند. فرد مبتلا به فیبروز ریوی ممکن است هنگام انجام کارهای روزانه عادی که در گذشته برایش ساده بوده‌اند دچار تنگی نفس شود.
زخم‌هایی که به‌علت این بیماری ایجاد می‌شوند به عوامل مختلفی بستگی دارند. البته در بیشتر موارد، پزشکان نمی‌توانند دقیقا مشخص کنند که مشکل چیست. هنگامی که علت تعیین نشود، این عارضه فیبروز ریوی ایدیوپاتیک نامیده می‌شود.
علائم فیبروز ریوی
علائم فیبروز ریوی عبارت‌اند از:
- تنگی نفس؛
- کوفتگی؛
- سرفه مزمن؛
- کاهش وزن بی‌دلیل؛
- درد ماهیچه و مفاصل؛
- پهن‌شدن و گردی سر انگشتان دست و پا (چماقی‌‌شدن).
ممکن است سیر بیماری فیبروز ریوی و شدت علائم آن برای هر فرد متفاوت باشد. بعضی افراد خیلی سریع درگیر بیماری شدید می‌شوند و دیگران ممکن است علائمی خفیف داشته باشند که به‌آهستگی، طی ماه‌ها یا سال‌ها، بدتر می‌شوند.
علائم بعضی افراد به‌سرعت شدید می‌شوند (تشدید حاد)، مثلا تنگی نفس شدید که می‌تواند روزها یا هفته‌ها ادامه داشته باشد. ممکن است افرادی که دچار تشدید حاد می‌شوند به دستگاه ونتیلاتور (اکسیژن‌رسانی) نیاز داشته باشند. همچنین پزشک می‌تواند آنتی‌بیوتیک، کورتیکواستروئید یا داروهایی دیگر برای درمان این عارضه تجویز کند.
علل ابتلا به فیبروز ریوی
۱. عوامل شغلی و محیطی
اگر فرد مدت زیادی در معرض بعضی سموم و آلودگی‌ها باشد، به ریه‌هایش آسیب می‌رسد. بعضی از این سموم و آلودگی‌ها عبارت‌اند از:
- غبار سیلیکا؛
- بافت آزبستی؛
- غبار فلزات سنگین؛
- غبار ذغال؛
- مدفوع پرندگان و حیوانات؛
- غبار حبوبات.
۲. پرتودرمانی
افرادی که برای درمان سرطان سینه یا ریه پرتودرمانی می‌کنند ممکن است تا ماه‌ها یا سال‌ها پس از شروع درمان، علائم آسیب ریوی را داشته باشند. شدت این آسیب به عوامل زیر بستگی دارد:
- میزان برخورد پرتوها با ریه؛
- میزان پرتوی داده‌شده؛
- شیمی‌درمانی؛
- ابتلا به بیماری زمینه‌ای ریوی.
۳. داروها
بسیاری از داروها به ریه آسیب وارد می‌کنند، از جمله:
- داروهای شیمی‌درمانی: این داروها طراحی شده‌اند که سلول‌های سرطانی را بکشند، اما به بافت ریه نیز آسیب می‌زنند، مثل متوترکسات (methotrexate) و سیکلوفوسفامید (cyclophosphamide).
- داروهای قلب: بعضی داروها که برای درمان ریتم نامظم قلب تجویز می‌شوند، از جمله آمیودارون (amiodarone)، می‌توانند به ریه آسیب بزنند.
- بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها: آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند نیتروفورانتوئین (nitrofurantoin) یا اتامبوتول (ethambutol) برای ریه مضرند.
- داروهای ضدالتهاب: بعضی داروهای ضدالتهابی مانند ریتاکسیماب (rituximab) یا سولفاسالازین (sulfasalazine) به ریه آسیب می‌رسانند.
۴. بیماری‌ها و عارضه‌های پزشکی
ممکن است آسیب ریوی ناشی از بعضی بیماری‌ها باشد، از جمله:
- درماتومیوزیس (التهاب عضله و پوست روی آن)؛
- پلی‌میوزیس (التهاب ماهیچه)؛
- بیماری بافت همبند ترکیبی؛
- لوپوس اریتماتوس سیستماتیک؛
- آرتریت روماتوئید؛
- ساراکایدوز؛
- سکلرودرما؛
- ذات‌الریه.
بسیاری از مواد و بیماری‌ها می‌توانند به فیبروز ریوی منجر شوند، اما معمولا علت بروز این بیماری ناشناخته می‌ماند و فیبروز ریوی ایدیوپاتیک نام می‌گیرد. جالب است بدانید که رفلاکس اسید معده به مری نیز می‌تواند از دلایل بروز این بیماری باشد.
تشخیص فیبروز ریوی
علائم این بیماری به‌تدریج و در گذر زمان بروز می‌کنند، بنابراین تشخیص سریع آن برای پزشکان دشوار است. زخم‌های فیبروز ریوی مشابه زخم‌های ایجادشده توسط بیماری‌های دیگرند. چند تست برای تأیید این بیماری و رد سایر گزینه‌‌ها انجام می‌شوند، از جمله:
- ایکس‌ری سینه؛
- اسکن HRCT؛
- تست ورزش؛
- تست عملکرد ریه؛
- پالس‌اکسیمتری که میزان اکسیژن خون را اندازه می‌گیرد؛
- تست گاز خون که میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن خون را اندازه می‌گیرد؛
- نمونه‌برداری ریه.
درمان فیبروز ریوی
متأسفانه آسیب‌های ناشی از این بیماری دائمی‌اند، اما با تشخیص و شروع درمان سریع، می‌توانید عملکرد ریه را به مدت طولانی‌تری حفظ کنید. هدف اصلی از درمان فیبروز ریوی کاهش التهاب ریه، محافظت از بافت آن و کاهش سرعت تخریب ریه است. این درمان باعث می‌شود فرد آسان‌تر نفس بکشد. ممکن است پزشک یک یا چند مورد از این درمان‌ها را پیشنهاد کند:
- دارودرمانی: ۲ داروی پیرفنیدون (pirfenidone) و نینتدانیب (nintedanib) می‌توانند از سرعت آسیب ریه بکاهند. این داروها عملکرد ریه را حفظ می‌کنند.
- اکسیژن‌درمانی: اگر بدن اکسیژن اضافه دریافت کند، تنفس راحت‌تر می‌شود. همچنین این کار قدرت و انرژی شما را بیشتر می‌کند.
- بازتوانی ریوی: این برنامه ورزشی خاص شامل فعالیت‌هایی است که به شما کمک می‌کند آسان‌تر فعالیت‌ها و کارهای روزانه خود را انجام دهید.
- پیوند ریه: یک یا هر دو ریه بیمار با ریه اهداشده سالم جایگزین می‌شوند. این کار می‌تواند سلامت و کیفیت زندگی فرد را بهبود ببخشد. البته باید در نظر داشته باشید که پیوند ریه جراحی دشواری است و برای همه مناسب نیست. این جراحی آخرین راه‌حل درمان فیبروز ریوی به شمار می‌رود و تنها درمان قطعی برای این بیماری است.
مهار فیبروز ریوی با تغییر سبک زندگی
یکی از مهم‌ترین نکات برای مهار این بیماری، داشتن یک سبک زندگی سالم است که می‌تواند علائم را کاهش دهد و کیفیت زندگی را بهبود ببخشد. بعضی از این تغییرات عبارت‌اند از:
- ترک سیگار؛
- حفظ وزن مناسب که ممکن است با کاهش وزن همراه باشد؛
- استفاده به‌موقع از همه واکسن‌ها و داروها و مکمل‌ها؛
- بررسی میزان اکسیژن خون برای نگه‌داشتن آن در بازه ایدئال.
همچنین فرد می‌تواند به گروه‌های حمایتی بازتوانی ریوی بپیوندد. در این گروه‌ها، که معمولا در بیمارستان‌ها یا مطب پزشک تشکیل می‌شوند، فرد با متخصصان و مبتلایان دیگر در ارتباط خواهید بود. در این گروه، تمرین‌های تنفسی و سازشی و روش‌هایی برای مقابله با استرس، اضطراب و مشکلات روحی ناشی از این بیماری آموزش داده می‌شوند.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به فیبروز ریوی قرار دارند؟
این عوامل باعث می‌شوند که افراد بیشتر به فیبروز ریوی مبتلا شوند:
- سن: با اینکه فیبروز ریوی در کودکان و نوزادان نیز دیده می‌شود، احتمال بروزش در افراد میان‌سال یا مسن بیشتر است.
- جنسیت: فیبروز ریوی ایدوپاتیک در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود.
- سیگارکشیدن: تعداد مبتلایانی که سیگار می‌کشند یا در گذشته سیگار می‌کشیدند بیشتر از افرادی است که هیچگاه سیگار نکشیده‌اند. همچنین این بیماری در مبتلایان به امفیزیم بیشتر وجود دارد.
- بعضی مشاغل: افرادی که کارشان کشاورزی، ساخت‌وساز یا در معادن است، بیشتر در معرض آلودگی‌های مضر برای ریه قرار دارند و بیشتر دچار فیبروز ریوی می‌شوند.
- درمان سرطان: پرتودرمانی سینه یا استفاده از بعضی داروهای شیمی‌درمانی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
- عوامل ژنتیکی: بعضی انواع فیبروز ریوی ارثی هستند و ممکن است بر اثر عوامل ژنتیکی رخ دهند.
فیبروز ریوی چه عارضه‌هایی ایجاد می‌کند؟
- فشارخون ریوی: برخلاف فشارخون بالای عمومی، این عارضه شریان‌های ریه را درگیر می‌کند. این عارضه هنگامی شروع می‌شود که کوچک‌ترین شریان‌ها و مویرگ‌ها توسط بافت زخم فشرده می‌شوند که باعث افزایش مقاوت در برابر جریان خون در ریه‌ها می‌شود. این پدیده فشار را در شریان‌های ریوی و قسمت راست و تحتانی قلب (بطن راست) بیشتر می‌کند. بعضی انواع فشارخون ریوی خطرناک‌اند و به‌مرور زمان شدیدتر یا حتی کشنده می‌شوند.
- نارسایی سمت راست قلب: این عارضه خطرناک هنگامی رخ می‌دهد که بطن راست قلب مجبور است بیشتر از حد معمول خون را پمپ کند تا خون از شریان‌های نیمه‌مسدود ریوی بگذرد.
- نارسایی تنفسی: معمولا این عارضه در آخرین مرحله بیماری مزمن ریه رخ می‌دهد و هنگامی دیده می‌شود که میزان اکسیژن خون به‌شدت افت می‌کند.
- سرطان ریه: فیبروز ریه طولانی‌مدت می‌تواند خطر ابتلا به سرطان ریه را بیشتر کند.
- بیماری‌های ریوی: با پیشرفت فیبروز ریوی، ممکن است عارضه‌هایی مانند تولید لخته در ریه، فروپاشی ریه (collapsed lung) یا عفونت‌های ریوی بروز کنند.
پیشرفت بیماری فیبروز ریوی و آینده مبتلایان به آن
علائم این بیماری با گذشت زمان بدتر می‌شوند. با اینکه اقداماتی برای مهار علائم وجود دارد، نمی‌توان زخم‌شدن و آسیب به ریه را کاملا متوقف کرد. پیشرفت بیماری بعضی افراد ممکن است بسیار سریع باشد و بعضی دیگر نیز تا سال‌ها به استفاده از اکسیژن برای راحت نفس‌کشیدن نیاز نداشته باشند.
معمولا افراد ۵۰ تا ۷۰ساله به فیبروز ریوی دچار می‌شوند و امید به زندگی پس از تشخیص بیماری در این سنین ۳ تا ۵ سال است. البته امید به زندگی برای افراد مبتلا به فیبروز ریوی به این عوامل بستگی دارد:
- سن؛
- وضعیت کلی سلامت؛
- سرعت پیشرفت بیماری؛
- شدت علائم.
سخن پایانی
با مشاهده هر یک از علائم فیبروز ریوی، به‌سرعت به پزشک مراجعه کنید. هرچه بیماری سریع‌تر تشخیص داده شود، سریع‌تر درمان مناسب را دریافت می‌کنید. درمان سریع می‌تواند نقش چشمگیری در کاهش سرعت پیشرفت این بیماری داشته باشد و امکان افزایش کیفیت زندگی را فراهم می‌کند. در نظر داشته باشید که تنها درمان قطعی این بیماری پیوند ریه است و درمان‌های دیگر فقط پیشرفتش را کند می‌کنند.
