معمولا تصور بر این است که هوش پدیده‌ای خدادادی و تغییرناپذیر است و فقط افراد دانشمند یا ریاضی‌دان باهوش هستند. اما اگر بدانیم تعریف هوش چیست و هوش سیال و متبلور را بشناسیم، متوجه می‌شویم که هوش وابسته به چه عواملی است و آیا می‌توان آن را افزایش داد یا نه. این مقاله را تا انتها بخوانید، چراکه ما در این مقاله تعریف کاملی از هوش سیال، هوش متبلور و راههای تقویت این ۲ هوش ارائه می‌دهیم.
هوش چیست؟
پاسخ به این سؤال ساده نیست. بسیاری از باهوش‌ترین دانشمندان، محققان و روان‌شناسان جهان بر سر تعریف استاندارد و دقیقی از هوش، بحث‌هایی بی‌انتها داشته‌اند. بااین‌حال، قابل‌درک‌ترین تعریف هوش این است:
هوش توانایی دریافت اطلاعات جدید و استفاده از دانشِ کسب‌شده برای شناسایی و حل مشکلات است.
خوشبختانه ما با هوش محدود به دنیا نیامده‌ایم و با استفاده از روش‌های مناسب می‌توانیم هوش خود را افزایش دهیم. ۲ نوع هوش وجود دارد: سیال و متبلور. نظریه هوش سیال و هوش متبلور اولین بار در سال ۱۹۶۳ توسط ریموند کتل (Raymond Cattell) ارائه شد و بعد جان هورن (John Horn) که یکی از شاگردان او بود، این نظریه را گسترش داد. بر اساس این نظریه که به نظریه هوش کتل-هورن معروف است، توانایی‌های مختلفی در کنار هم هوش کلی فرد را تعیین می‌کنند.
هوش سیال چیست؟
هوش سیال شامل توانایی یادگیری، ارزیابی، استدلال، تفکر انعطاف‌پذیر و حل مسئله است. این توانایی مستقل از یادگیری، تجربه و آموزش در نظر گرفته می‌شود. مربیان یا کارفرمایان با آزمون استعدادیابی هوش سیال را اندازه می‌گیرند. در واقع گاهی اوقات هوش سیال می‌تواند موفقیت‌های تحصیلی و شغلی افراد را پیش‌بینی کند.
رشد هوش سیال در سال‌های ابتدایی زندگی آغاز می‌شود و میزان این هوش در دوران نوجوانی به اوج خود می‌رسد و پس از آن به‌تدریج کاهش می‌یابد.
هوش متبلور چیست؟
هوش متبلور ریشه در تجربیات دارد و نشانگر دانش و مهارت‌هایی است که در در طول زندگی به دست آورده‌اید. آزمون‌های دانش نرم‌افزاری که از داوطبان یک شغل گرفته می‌شوند یا امتحانات پایان ترم مدرسه نمونه‌هایی از ارزیابی هوش متبلورند.
با کسب تجربه در طول زندگی، هوش متبلور افزایش می‌یابد. روند رشد این هوش در بزرگ‌سالی کند می‌شود، اما متوقف نمی‌شود.
متأسفانه آموزش‌های مدارس بیشتر مبتنی بر افزایش هوش متبلور است و مؤسسات آموزشی نیز به تقویت هوش متبلور اهمیت بیشتری می‌دهند.
تفاوت‌های هوش سیال و متبلور
| هوش سیال | هوش متبلور |
| حافظه کوتاه‌مدت | حافظه بلندمدت |
| با افزایش سن کاهش می‌یابد. | با افزایش سن افزایش می‌یابد. |
| نشانگر توانایی فعلی است. | نشانگر آموخته‌هاست. |
| عملکردها: حافظه کاری، سرعت پردازش، استدلال، کنترل شناختی، مهارت‌های پیچیده، خلاقیت | عملکردها: دانش عملی، دانش واقعی، دانش عمومی و تخصصی و حکمت |
نمونه‌هایی از هوش سیال و متبلور
وقتی به استراتژی حل یک مسئله پیچیده ریاضی فکر می‌کنید، در حال استفاده از هوش سیال هستید و هنگام حل این مسئله ریاضی، دانش شما از هوش متبلورتان نشئت می‌گیرد.
مثال دیگر هنگامی است که بخواهید با استفاده از مهارت‌های نجاری‌ای که پدرتان سال‌ها پیش به شما یاد داده است، میزی بسازید. شما می‌دانید که برای ساخت این میز باید از چه مواد خام و چه ابزارهایی استفاده کنید. این کار بر عهده هوش متبلور شماست. حالا ممکن است برای ساخت این میز به ابزار خاصی نیاز داشته باشید و آن ابزار در دسترستان نباشد، در نتیجه شما نیازمند ابزاری جایگزین هستید. در اینجا هوش سیال شما وارد عمل می‌شود تا شرایط را بررسی و راه‌حلی برای مانع پیش رویتان پیدا کند.
تعامل هوش سیال و متبلور هنگام آشپزی نیز انجام می‌شود. شما از هوش متبلورتان برای پیروی از دستور پخت غذایی بخصوص استفاده می‌کنید. بااین‌حال، اگر بر اساس ذائقه و نیازهای غذایی‌تان ادویه‌ها را تغییر دهید و بعضی مواد تشکیل‌دهنده غذا را با مواد دیگری جایگزین کنید، از هوش سیالتان استفاده کرده‌اید.
| مثال‌های هوش سیال | مثال‌های هوش متبلور |
| ارائه راهبردهای حل مسئله | حفظ‌کردن واژگان و متن |
| تفسیر آمار | یادگیری فرمول‌های ریاضی |
| استدلال فلسفی | یادآوری نحوه انجام کاری |
| حل پازل یا مسائل انتزاعی | به‌خاطرسپردن تاریخ‌ها و مکان‌ها |
هوش سیال مهم‌تر است یا هوش متبلور؟
هیچ‌کدام! هوش سیال و هوش متبلور به یک اندازه اهمیت دارند، چراکه برای حل هر مسئله‌ای در زندگی به جفت آنها نیازمندیم. از طرفی این ۲ نوع هوش بر یکدیگر تأثیرگذارند. به‌زبان ساده، شما برای اینکه هوش متبلورتان را افزایش دهید و آن را به‌خوبی فعال کنید، باید هوش سیال خود را تقویت دهید.
اما مگر نگفتیم هوش سیال پس از سال‌های نوجوانی کاهش می‌یابد؟ پس چطور می‌توان به افزایش آن کمک کرد؟ جواب این سؤال را در ادامه بخوانید.
راههای افزایش هوش سیال و متبلور
هوش سیال و متبلور در سال‌های ابتدایی زندگی رشد بیشتری دارند، اما می‌توان برخی از جنبه‌های هوش را حتی تا ۴۰سالگی و چه‌بسا تا ۷۰سالگی افزایش داد. با تجزیه‌وتحلیل پژوهش‌های منتشرشده در سال ۲۰۱۴، مشخص شد که بهبود هوش سیال با تمرین‌دادن مغز امکان‌پذیر است.
راههای تقویت هوش سیال
- مرتب ورزش کنید.
- سعی کنید استرس کمتری داشته باشید.
- خلاقانه فکر کنید.
- خود را به چالش بکشید.
- بیشتر معاشرت کنید.
- بازی‌های استراتژیکی مثل شطرنج انجام دهید.
هوش متبلور نیز وابسته به میزان دانش و اطلاعات فرد است. پس هرچه دانش بیشتری داشته باشید، هوش متبلور بیشتری نیز خواهید داشت.
راههای تقویت هوش متبلور
- یک زبان جدید یاد بگیرید.
- نواختن یک ساز را بیاموزید.
- کتاب بخوانید.
- در کلاس‌های مهارتی شرکت کنید.
شما با انجام کارهای بسیاری مثل داشتن خواب کافی و بهبود رژیم غذایی‌تان می‌توانید هوش سیال و متبلور خود را تقویت کنید. به‌خاطرسپردن مسائل به‌جای ثبت آنها در اپلیکیشن‌ها و دستگاه‌های هوشمند، تماشای فیلمی با ژانر جدید و برگشت به خانه از مسیری جدید، همگی راه‌هایی هستند که به تقویت و بهبود هوش کمک می‌کنند.
سخن پایانی
سعی کنید همیشه به کشف چیزهای جدید در زندگی ادامه دهید. خود را با یادگیری یک زبان جدید به چالش بکشید و سراغ یادگیری مهارتی جدید بروید. هرقدر مغز خود را بیشتر درگیر فعالیت‌ها و روش‌های جدید کنید، عملکردتان در زندگی بهتر می‌شود. تصمیم شما چیست؟ از امروز چه قدمی برای بهبود هوشتان برمی‌دارید؟ در قسمت دیدگاه‌ها برایمان بنویسید.
