فتق معده یا فتق هیاتال وضعیتی است که به‌سبب آن، قسمت بالایی معده وارد سوراخی به‌نام هیاتوس در دیافراگم می‌شود. این مسئله ممکن است برای هر فردی با هر سن و جنسیتی اتفاق بیفتد. فتق معده همیشه با علامت همراه نیست، اما علائم فتق هیاتال شبیه بیماری رفلاکس معده به مری است. می‌دانید چرا فتق معده اتفاق می‌افتد و چه عوارض و درمانی دارد؟ برای پاسخ این سؤالات تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
فتق معده چیست؟
دیافراگم دیواره عضلانی نازکی است که فضای قفسه سینه را از شکم جدا می‌کند. فتق معده زمانی اتفاق می‌افتد که بخش بالایی معده از منفذی در دیافراگم عبور می‌کند و به درون محوطه قفسه سینه وارد می‌شود. منفذ دیافراگم همان جایی است که مری و معده به هم متصل می‌شوند.
احتمال فتق معده در هر فردی با هر سن و جنسی وجود دارد، هرچند در افراد ۵۰ سال به بالا، افرادی با اضافه وزن یا چاقی و افراد سیگاری شایع‌تر است.
علت فتق معده
شایع‌ترین علت فتق معده افزایش فشار در محوطه شکمی است. محوطه شکم فضایی در میانه بدن است که اندام‌های مختلف را در خود نگه می‌دارد، از جمله:
- بخش پایینی مری و معده.
- روده باریک، روده بزرگ و رکتوم.
- کبد.
- کیسه صفرا، پانکراس و طحال.
- کلیه‌ها.
- مثانه.
فشار درون فضای شکمی ممکن است به علل مختلفی ایجاد شود، از جمله:
همچنین عوامل دیگری نیز ممکن است در ایجاد فتق معده نقش داشته باشند، از جمله:
- بارداری؛
- چاقی؛
- افزایش مایعات درون شکم؛
- تغییرات دیافراگم ناشی از سن؛
- جراحت و آسیب یا نوع خاصی از جراحی در ناحیه دیافراگم؛
- فشار شدید به عضلات اطراف دیافراگم.
علائم فتق معده
بیشتر افراد مبتلا به فتق معده علائمی ندارند. بااین‌حال، بعضی افراد مبتلا به فتق معده علائم مشابه رفلاکس معده به مری یا گِرد (GERD) را دارند. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که مایعات گوارشی از معده به مری برگردند و علائم آن عبارت‌اند از:
- سوزش سر دل؛
- طعم تلخ یا شور در انتهای گلو؛
- نفخ یا آروغ؛
- دشواری بلع؛
- درد شکم یا قفسه سینه؛
- تنگی نفس؛
- خون در مدفوع؛
- ناراحتی یا درد در معده یا مری.
به نظر می‌رسد بین فتق معده و رفلاکس معده به مری ارتباطی وجود داشته باشد، اما یکی از این بیماری‌ها عامل دیگری نیست و بسیاری از افراد مبتلا به فتق معده، رفلاکس ندارند و برعکس.
تشخیص فتق معده
برای تشخیص فتق معده چند آزمایش انجام می‌شود که شامل آزمایش بلع باریُم، اندوسکوپی، بررسی مانومتری مری، آزمایش پی.اچ (pH) و بررسی معده خالی است.
- آزمایش بلع باریم: شامل نوشیدن مایعی خاص و انجام آزمایش پرتوی ایکس برای بررسی مشکلات مری (شامل اختلال بلع) و معده (شامل زخم یا تومور) است. همچنین میزان بزرگی فتق معده و پیچیدگی معده در نتیجه فتق را نشان می‌دهد.
- اندوسکوپی: قسمت فوقانی سیستم گوارش توسط لوله‌ای باریک و منعطف و بلند حامل دوربین مشاهده می‌شود.
- مانومتری مری: شامل بررسی قدرت و هماهنگی عضلات مری در زمان بلع است.
- آزمایش pH: میزان اسید مری را اندازه می‌گیرد و به تعیین علائم مربوط به اسید در مری کمک می‌کند.
- بررسی معده خالی: سرعت ترک غذا از معده بررسی می‌شود. نتایج این بررسی به‌خصوص در بیماران دچار حالت تهوع و استفراغ مهم است. ممکن است علاوه بر فتق معده، دلایل دیگری برای حالت تهوع و استفراغ وجود داشته باشد.
درمان فتق معده
بیشتر فتق‌های معده مشکلی ایجاد نمی‌کنند و نیازی به درمان ندارند. بااین‌حال، بعضی از افراد علائم رفلاکس معده به مری را دارند و درمان‌های مربوط به این بیماری را دریافت می‌کنند، از جمله:
- مدیریت وزن.
- کاهش حجم وعده‌های غذایی.
- پرهیز از غذاهای اسیدی خاص مثل سس گوجه‌فرنگی یا مرکبات و آب مرکباتی که پوشش مری را تحریک می‌کنند.
- محدودیت مصرف غذاهای سرخ‌شده یا چرب یا غذاها و نوشیدنی‌های حاوی کافئین، نعناع، الکل، کچاپ، خردل یا سرکه.
- مصرف غذا حداقل ۳ تا ۴ ساعت قبل از درازکشیدن و پرهیز از مصرف میان‌وعده درون رختخواب.
- بالاتر نگه‌داشتن سر (حدود ۱۵ سانتی‌متر) از سایر بدن در زمان درازکشیدن. بهتر است به‌جای بالش، تشک یا تخت شما به این منظور تنظیم شود.
- ترک سیگار.
- نبستن کمربند و نپوشیدن لباس‌های تنگی که فشار شکم را بیشتر می‌کنند.
- مصرف دارو قبل از خوردن غذا برای کاهش اسید معده.
داروهای بدون نسخه برای کمک به فتق معده
گاهی بعضی از داروهای بدون نسخه می‌توانند علائم فتق معده را کاهش دهند. آنتی‌اسید یکی از رایج‌ترین داروهاست. بااین‌حال اگر بیشتر از ۲ هفته از این داروها استفاده کردید و تأثیر نداشتند، باید به پزشک مراجعه کنید. داروهای تجویزی قدم بعدی درمان هستند، از جمله:
- پنتوپرازول؛
- رابپرازول؛
- ازومپرازول؛
- امپرازول؛
- لنسوپرازول.
عمل فتق معده
اگر معده دچار فتق آن‌قدر فشرده شود که جریان خون آن قطع شود، نیاز به جراحی دارید. همچنین ممکن است برای افراد مبتلا به فتق معده‌ای که رفلاکس مری شدید و طولانی‌مدت دارند و علائم آنها با دارو برطرف نمی‌شود، جراحی نیاز باشد. هدف از این جراحی اصلاح رفلاکس معده-مری با ایجاد یک دریچه مکانیکی مناسب در بالای مری است. این دریچه شبیه یک در است که برای ورود غذا به معده باز می‌شود، ولی از بازگشت آن به مری جلوگیری می‌کند. اگر دریچه درست عمل نکند، محتویات معده به مری برمی‌گردد و به آن آسیب می‌زند. رفلاکس معده-مری مزمن درمان‌نشده می‌تواند عوارضی مثل التهاب مری، زخم مری یا خونریزی مری را به همراه داشته باشد.
جراحی فتق معده شامل چند مرحله است، از جمله:
- برگرداندن فتق به درون شکم؛
- بهبود دریچه مری؛
- بستن سوراخ عضله دیافراگم.
فواید لاپاراسکوپی
- سوراخ کوچک‌تر؛
- احتمال عفونت کمتر؛
- درد یا زخم کمتر؛
- زمان بهبودی کوتاه‌تر؛
- بی‌حسی عمومی به‌جای بیهوشی.
ورزش های مناسب فتق هیاتال
اگر فتق معده دارید، تمرینات ورزشی مناسب برای شما شامل حرکاتی است که میزان کشیدگی در شکم را کاهش دهند. در ادامه چند نمونه از این فعالیت‌ها را معرفی می‌کنیم.
۱. تمرین تنفس
دیافراگم عضله‌ای است که در تنفس مؤثر شما نقش دارد. منفذ هیاتوس در دیافراگم به عبور غذا از مری به معده کمک می‌کند. فتق معده سبب مشکل این منفذ می‌شود. بنابراین تنفس مناسب برای جلوگیری از فتق هیاتال یا مهار آن ضروری است. تنفس عمیق و مؤثر راهکاری برای جریان مناسب اکسیژن و بهبود سلامتی است. همچنین می‌تواند کشیدگی بالای گردن، دیافراگم و شکم را کاهش دهد. بنابراین تمرینی ساده برای این موضوع به شما پیشنهاد می‌کنیم:
- در وضعیت مناسب بنشینید؛ ستون فقراتتان صاف و سرتان در راستای ستون فقرات باشد، به طوری که رأس سرتان رو به سقف باشد.
- با هر بار نفس‌کشیدن روی تنفس عمیق درون‌شکمی تمرکز کنید.
- برای انجام این کار، تصور کنید که دنده‌هایتان از هم دور می‌شوند و شکم شما به‌سمت جلو می‌آید تا فضای بیشتری برای ورود اکسیژن به درون ریه‌ها فراهم شود.
- مطمئن شوید که گردن و قسمت بالای بدن شما بالا نیامده باشد یا منقبض نشود.
- به‌آرامی و آگاهانه دم و بازدم کنید.
- این کار را ۱۰ بار تکرار کنید.
- تا حد امکان این روش را به‌عنوان تکنیک تنفس در فعالیت‌های روزانه به کار بگیرید.
اگر انجام این کار برایتان سخت است، می‌توانید به‌صورت درازکش شروع کنید.
۲. فشاردادن آرام استخوان کتف
وضعیت بدن نقش مهمی در مکانیسم تنفس دارد. اگر زمان زیادی خمیده هستید، این مسئله می‌تواند بر کاهش توانایی دیافراگم برای عملکرد مناسب تأثیر زیادی داشته باشد. این تمرین ساده می‌تواند به شما کمک کند:
- روی یک صندلی بدون تکیه‌گاه بنشید و کف پاهایتان را روی زمین بگذارید.
- ستون فقرات خود را طوری تنظیم کنید که در حالت عمودی قرار بگیرد، طوری که انگار باید یک سطل آب را بالای سر خود نگه دارید بدون اینکه بریزد.
- تصور کنید یک سکه بین کتف شماست که باید فشارش دهید یا نگهش دارید.
- در حالی که به‌مدت ۳ تا ۵ ثانیه مکث می‌کنید، گردن و بالای شانه‌ها را شل نگه دارید.
- این کار را ۱۰ بار تکرار کنید.
- همچنین می‌توانید در حین فشردن شانه، بسته به ترجیح خود، بازوهای خود را به عقب ببرید.
- این روش را می‌توانید هر زمان که احساس خمیدگی کردید، پشت میز یا سوار ماشین انجام دهید.
- حداقل ۳ بار در روز این تمرین را انجام دهید.
۳. تمرینات یوگا
انجام یوگا راهی عالی برای هماهنگی تنفس و انعطاف‌پذیری است. حرکات یوگا می‌تواند به تسکین درد، احساس آرامش و حس آسودگی کلی کمک کند.
۱. کشش گربه-گاو
این کشش برای هماهنگی تنفس و حرکت عالی است. همچنین می‌تواند روی ستون فقرات شما اثر بگذارد.
- دست‌هایتان را دقیقا در راستای شانه و زانوهایتان را دقیقا در راستای مفصل ران روی زمین بگذارید و ستون فقراتتان را در وضعیت خنثی قرار دهید.
- در حالی که نفس عمیق می‌کشید، پشت‌تان را به‌سمت سقف قوس دهید و سرتان را به‌سمت زمین ببرید.
- تا جایی که احساس راحتی کنید، پشت‌تان را بکشید و ۳ تا ۵ ثانیه در این حالت بمانید تا کشش خوبی را در قسمت کمر احساس کنید.
- همان طور که به‌آرامی ستون فقرات را به حالت عادی و بعد شکمتان را به‌سمت زمین قوس می‌دهید و سرتان را به‌سمت سقف بالا می‌برید، بازدم کنید.
- دوباره ۳ تا ۵ ثانیه صبر کنید.
- این ۲ حالت را ۱۰ بار در ۳ نوبت تکرار کنید.
۲. وضعیت کشش بالای سرایستاده
این حرکت یوگا به تنفس عمیق نشسته کمک زیادی می‌کند و روش هماهنگی تنفس و حرکات دست را به شما یاد می‌دهد و سبب انجام بهتر فعالیت‌های روزانه می‌شود.
- چمباتمه روی زمین بنشینید.
- شانه‌هایتان را به‌آرامی عقب ببرید و ستون فقراتتان را به‌سمت سقف بالا ببرید.
- همان طور که بازوهایتان را به اطراف و بالای سر می‌برید، نفس عمیق بکشید.
- ۱ تا ۲ ثانیه صبر کنید.
- همان طور که بازوهایتان را به‌آرامی به حالت قبل برمی‌گردانید، بازدم کنید.
- این کار را ۲ یا ۳ نوبت و هر دفعه ۱۰ بار تکرار کنید.
۳. وضعیت کودک
این تمرین برای انعظاف‌پذیری و تنفس خوب مناسب است.
- دست‌ها و زانوهایتان را روی زمین بگذارید.
- همان طور که دست‌هایتان را به‌سمت جلو و قفسه سینه را به‌سمت زمین می‌برید، باسنتان را به‌سمت پاشنه پا خم کنید.
- در صورت امکان، قفسه سینه‌تان را روی ران‌هایتان بگذارید و پیشانی‌تان را روی زمین قرار دهید.
- ۳۰ تا ۶۰ ثانیه مکث کنید و این کار را ۲ تا ۳ بار تکرار کنید و روی تنفس عمیق تمرکز کنید.
- باید در قسمت پایین کمر، میانه کمر و مفصل ران و بازوها احساس کشیدگی کنید.
۴. تمرین برای کشیدگی معده
عضلات شکم و سایر عضلات مرکزی نقش مهمی در ثبات خوب تنه دارند. زمانی که این کشیدگی و هماهنگی به خطر بیفتد، ممکن است به کشیدگی نامناسب حفره شکم منجر شود. انجام بعضی تمرینات به بهبود شرایط کمک می‌کند.
۱. نشستن روی توپ پایداری
این تمرین برای یادگیری هماهنگ‌کردن فعال‌سازی و حرکت عضلات شکم به‌طور هم‌زمان عالی است. همچنین می‌توانید روی تنفس مناسب هم تمرکز کنید. این حرکت ساده شاید در ابتدا سخت به نظر برسد، ولی به‌مرور زمان ساده‌‌تر می‌شود.
- روی توپ ورزشی بنشینید.
- ستون فقراتتان را در حالت عمودی خنثی روی توپ نگه دارید.
- هم‌زمان با دم به‌آرامی پایین کمر را قوس دهید.
- هم‌زمان با بازدم جهت کمر را برعکس و شکم را سفت کنید. کمر شما باید کمی گرد شود.
- ۲ تا ۳ ثانیه مکث و سپس این کار را تکرار کنید.
- مطمئن شوید که فقط قسمت کمر و لگن تغییر وضعیت دهد و قسمت فوقانی ستون فقرات ثابت باشد.
- این کار را ۲ یا ۳ نوبت و هر دفعه ۱۰ بار تکرار کنید.
هر زمان که تمرینات شکمی سنتی را انجام دادید، باید روی حفظ پایداری پایین کمر و سفتی شکم تمرکز کنید. روش بعدی برای این کار به شما کمک می‌کند:
- به پشت دراز بکشید.
- قسمت پایین شکم را سفت کنید تا معده صاف شود.
- هر دو پایتان را بالا بیاورید و زانوهایتان را خم کنید تا مفصل ران و زانوهایتان زاویه ۹۰ درجه بسازند.
- یک پایتان را بکشید و به‌سمت زمین نزدیک کنید و در فاصله ۱۵سانتی‌متری زمین نگه دارید.
- بعد از کمی مکث، پایتان را به وضعیت قبل برگردانید و پای دیگرتان را صاف کنید.
- ۱۰ بار این کار را تکرار کنید.
- مطمئن شوید که شکمتان منقبض باشد، به‌راحتی نفس بکشید و قسمت پایین کمرتان ثابت باشد.
- اگر تمرین برایتان سخت است، می‌توانید فاصله پا از زمین را طوری تنظیم کنید که بیشتر احساس راحتی کنید.
شما بگویید
شما چقدر با فتق معده آشنایی دارید؟ آیا از روش خاصی برای پیشگیری از آن یا درمانش استفاده می‌کنید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه بنویسید و این مطلب را برای دوستانی که مشکل فتق معده دارند، ارسال کنید.
