بافت و رنگ مدفوع اطلاعات زیادی درباره وضعیت سلامتی‌تان به شما می‌دهد. شاید تابه‌حال به مدفوع خود توجه نکرده باشید، اما توجه به آن سبب می‌شود که با رنگ و شکل عادی‌اش آشنا باشید و در صورت بروز هر تغییری سریع متوجه شوید. البته گاهی تغییر رنگ مدفوع عادیست و به‌علت مصرف غذاهای مختلف رخ می‌دهد، اما رنگ و شکل غیرعادی مدفوع در طولانی‌مدت نگران‌کننده است و به بررسی پزشک نیاز دارد. برای آشنایی بیشتر با تغییرات خطرناک یا عادی رنگ مدفوع به خواندن ادامه دهید.
رنگ طبیعی مدفوع چیست؟
رنگ طبیعی مدفوع معمولا قهوهای یا قهوهای مایل به سبز است. ممکن است این رنگ بسته به غذاهایی که مصرف می‌کنید و میزان صفرای مدفوع تغییر کند. صفرا ماده‌ای است که توسط کبد برای هضم چربی‌ها تولید می‌شود. این ماده ابتدا رنگ سبز مایل به زرد دارد، اما هنگامی که از دستگاه گوارش عبور میکند، به‌علت تغییرات شیمیایی به قهوهای تغییر رنگ می‌دهد. بهتر است هر تغییری در رنگ مدفوع را که ارتباط مشخصی با رژیم غذایی شما ندارد، به پزشک اطلاع دهید.
هر رنگ مدفوع نشانه چیست؟
۱. مدفوع کمرنگ
نمک‌های صفراوی در روده‌ها باعث ایجاد رنگ طبیعی قهوهای می‌شوند. علت روشن شدن رنگ مدفوع (کمرنگ، سفید، خاکستری یا خاکی)، معمولا فقدان صفرا در مدفوع است. انسداد مجاری صفراوی بر اثر سنگ کیسه صفرا یا نوعی بیماری که بر کیسه صفرا، کبد یا لوزالمعده اثر می‌گذارد، میتواند باعث کاهش ترشح صفرا شود. هپاتیت و وجود تومور ۲ نمونه از عارضه‌هایی هستند که باعث سفیدشدن مدفوع می‌شوند.
اگر متوجه شدید که مدفوع شما سفید، خاکی یا خاکستری گچی است، باید به پزشک مراجعه کنید، مخصوصا اگر این رنگ مدفوع بعد از چند روز همچنان ادامه دشت. در صورت بروز اسهال چرب، مدفوع سفید یا روشن ممکن است براق، چرب، شناور و بدبو نیز باشد. البته در نظر داشته باشید که مدفوع پس از آزمایش تنقیه با باریم موقتا کمرنگ می‌شود.
۲. مدفوع زرد
عوامل مختلفی ممکن است باعث زردشدن مدفوع شوند و این رنگ شاید نشانه عارضه‌هایی مهم یا کم‌اهمیت باشد. داشتن مدفوع زرد میتواند نشانه خوردن غذاهای زرد مانند سیب‌زمینی شیرین، هویج، زردچوبه یا رنگ خوراکی زرد باشد. همچنین افرادی که دچار بیماری رفلاکس معده به مری (GERD) هستند یا داروهایی برای این عارضه مصرف می‌کنند، گاهی رنگ مدفوع زرد خواهند داشت.
بروز ناگهانی مدفوع زرد میتواند نشانه عفونت روده‌ها باشد، مخصوصا اگر با اسهال، تب، علائم آنفولانزا یا درد شکم همراه شود. مدفوع زرد پس از عفونت کووید ۱۹ نیز دیده شده است. ژیاردیازیس هم نوعی عفونت روده باریک است که توسط انگل ژیاردیا لامبلیا ایجاد می‌شود و میتواند مدفوع زرد یا اسهال ایجاد کند.
گاهی هم داشتن رنگ مدفوع زرد نشانه وجود چربی بیش از حد در مدفوع (استئاتوره) است. این عارضه به‌سبب هر بیماری‌ای که باعث اختلال در عملکرد دیواره روده‌ها می‌شود بروز میکند، مانند بیماری سلیاک یا بیماری‌هایی که بر لوزالمعده، کبد یا صفرا اثر می‌گذارند. اسهال چرب معمولا ظاهری چرب یا کف‌کرده و بویی نامطبوع دارد و شناور می‌شود. همچنین معمولا به سنگ توالت می‌چسبد و شستن آن دشوار است.
بعضی افراد پس از جراحی برداشتن کیسه صفرا دچار رنگ مدفوع زرد می‌شوند. علتش این است که میزان بیشتری صفرا مستقیم به روده‌ها می‌ریزد و باعث اسهال آبکی زرد می‌شود.
اسهال و رنگ مدفوع نوزادان
طبیعی است رنگ مدفوع نوزادان که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، زرد و بافت آن شل باشد، زیرا شیر مادر سریع از دستگاه گوارش عبور میکند. برای کودکانی که از شیرخشک استفاده می‌کنند نیز رنگ مدفوع زرد طبیعی است، اما این مدفوع معمولا کمتر آبکی است. هنگامی که غذاهای سفت را به رژیم غذایی کودک اضافه می‌کنید، باید مدفوع آنها سفت‌تر و قهوهای شود.
۳. مدفوع سبز
بعضی علل سبزشدن مدفوع کاملا طبیعی‌اند. مصرف سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج یا کلم‌برگ ممکن است باعث ایجاد مدفوع سبز رنگ شود. این اتفاق عادی است و نباید مانع مصرف این غذاهای سرشار از آنتی‌اکسیدان شود. مکمل‌های آهن و رنگ‌های خوراکی سبز، بنفش و آبی نیز می‌توانند باعث بروز رنگ مدفوع سبز روشن شوند.
عارضه‌هایی که سرعت فعالیت روده‌ها را افزایش می‌دهند، مانند اختلالات روده بزرگ و مسمومیت، می‌توانند مدفوع یا اسهال سبز ایجاد کنند. در مواقع خاصی از بارداری نیز مدفوع سبز رنگ می‌شود.
۴. مدفوع نارنجی
مدفوع میتواند رنگ غذایی باشد که مصرف کردهاید، مخصوصا هنگام ابتلا به اسهال. گاهی مدفوع نارنجی به‌علت مصرف غذاهای نارنجی مانند هویج، کدوحلوایی، کدو تنبل و سیب‌زمینی شیرین ایجاد می‌شود. خوراکی‌های حاوی رنگ خوراکی نارنجی مانند نوشابه‌ها، آب‌نبات و ژله نیز می‌توانند مدفوع را نارنجی کنند.
آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضداسید که حاوی آلومینیوم هیدروکسید هستند نیز مدفوع را نارنجی می‌کنند. در موارد نادر، ممکن است مدفوع نارنجی بر اثر مشکلات کبدی، کاهش تولید صفرا یا انسدادی که مانع ترشح صفرا از کبد می‌شود ایجاد شده باشد. البته در این شرایط معمولا مدفوع کمرنگ یا خاکی می‌شود.
۵. مدفوع قرمز روشن
مدفوع قرمز روشن میتواند به‌علت مصرف چغندر، تمشک، آب گوجه یا سوپ و محصولاتی ایجاد شود که رنگ خوراکی قرمز دارند. داروهای قرمز مانند آموکسی‌سیلین نیز می‌توانند مدفوع شما را قرمز کنند. اگر خون در مدفوع باشد، رنگ مدفوع به محل خونریزی در دستگاه گوارش بستگی دارد. خون قسمت‌های بالایی دستگاه گوارش، مانند معده یا مری، تا رسیدن به مدفوع تیره می‌شود.
خونی که قرمز روشن است معمولا از قسمت تحتانی دستگاه گوارش، مانند روده بزرگ و مقعد، می‌آید. این خونریزی ممکن است ناشی از هموروئید (بواسیر)، فیشر مقعد، کولیت اولسراتیو، دیورتیکول‌ها یا سرطان روده باشد. خون در مدفوع همیشه قرمز روشن به نظر نمی‌رسد. ممکن است این خون در مدفوع قابل‌مشاهده نباشد که «خون مخفی» نامیده می‌شود. تست خون مخفی در مدفوع تستی رایج است که برای تشخیص این خونریزی‌ها استفاده می‌شود.
۶. رنگ سیاه مدفوع
بعضی غذاها و مکمل‌ها و داروها می‌توانند موقتا باعث سیاه شدن مدفوع شوند، از جمله:
- ساب‌سالیسیلات بیسموت؛
- مکمل آهن؛
- مکمل‌های ذغال فعال‌شده؛
- غذاهای تیره مانند آب‌انگور، بیسکویت‌های تیره، توت سیاه و بلوبری.
همچنین ممکن است یبوست مدفوع را تیره‌تر نشان دهد. مدفوع سبز تیره ناشی از صفرایی است که فرصت تجزیه‌شدن نداشته و ممکن است در بعضی نورها سیاه به نظر برسد. مدفوعی که سیاه، تیره یا قیرمانند و سفت است میتواند نشانه خونریزی در قسمت‌های بالایی دستگاه گوارش باشد. بیماری‌هایی که باعث تیره یا قیری‌شدن مدفوع می‌شوند عبارت‌اند از:
- زخم معده؛
- واریس مری؛
- پارگی دریچه مری به معده؛
- گاستریت (التهاب معده).
شکل‌های مختلف مدفوع
اگر مدفوع هر‌از‌گاهی بافت متفاوتی داشته باشد، طبیعی است و معمولا ناشی از خوراکی‌هاست. البته اگر این تغییرات پس از چند بار دفع ادامه داشتند، بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید.
۱. مدفوعی که سریع ته‌نشین می‌شود
با اینکه مدفوع عادی هر فرد شکل متفاوتی دارد، اگر مدفوع سریع ته‌نشین می‌شود، ممکن است رژیم غذایی فرد فاقد مقدار کافی مایعات یا فیبر باشد. این نوع مدفوع معمولا رنگ تیره‌تری دارد، زیرا مدت طولانی‌تری در روده‌ها می‌ماند.
۲. مدفوع شناور
اگر مدفوع هر چند وقت یک بار شناور شود، معمولا جای نگرانی نیست. در بیشتر موارد، مدفوع به‌علت افزایش حجم چربی شناور می‌شود. همچنین این اتفاق پس از مصرف نوشیدنی‌های گازدار، انواع لوبیا و خوراکی‌های پرشکر نیز رخ می‌دهد. بعضی بیماری‌های گوارشی مانند سندروم روده تحریک‌پذیر می‌توانند باعث شناورشدن مدفوع شوند. البته اگر مدفوع همیشه شناور باشد، میتواند نشانه اختلال در جذب چربی باشد.
۳. مدفوع سنگ‌ریزه‌ای
به مدفوعی که به شکل قطعات کوچک دفع شود، مدفوع سنگ‌ریزه‌ای می‌گویند. فیبرها باعث ایجاد ژلی در روده‌ها می‌شوند که توسط باکتری‌های روده تجزیه و با آب ترکیب می‌شود. اگر فیبر کافی برای منسجم نگه‌داشتن مدفوع وجود نداشته باشد، ممکن است به‌شکل سنگ‌های کوچک دفع شود. افزایش میزان فیبر دریافتی به درمان این عارضه کمک میکند. برای این کار، به‌آرامی مصرف روزانه فیبر خود را افزایش دهید تا به میزان توصیه‌شده ۲۸ گرم برسید. اگر در خوردن غذاهای غنی از فیبر مشکل دارید، می‌توانید از مکمل فیبر استفاده کنید.
۴. مدفوع شل
مدفوع شل یا اسهالی که فقط چند روز ادامه داشته باشد شایع است و معمولا علتی نگران‌کننده ندارد. این عارضه میتواند بر اثر مصرف انواع مختلفی از غذاها، مکمل‌ها و داروها ایجاد شود. مثلا مصرف بیش از حد فروکتوز (نوعی قند که در عسل و بسیاری از نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای فراوری‌شده یافت می‌شود) میتواند موجب اسهال شود. یکی از دیگر علل شایع اسهال عفونت گوارشی یا آنفولانزای معده است.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
با اینکه ممکن است مدفوع روزانه با توجه به غذاها و نوشیدنی‌های مصرفی تغییر کند، رنگ مدفوع باید قهوهای باشد. همچنین مدفوع باید بدون تلاش زیاد یا ناراحتی دفع شود، بافتی مانند خمیردندان داشته باشد و ظاهرش بیشتر به موز شبیه باشد تا به یک مداد باریک.
اگر رنگ مدفوع قرمز روشن، سیاه، سفید یا همراه با مخاط و چرک بود یا اگر علائم غیرعادی دیگری مانند درد داشتید، به پزشک مراجعه کنید.
سؤالات رایج درباره شکل و رنگ مدفوع
۱. رنگ مدفوع عادی چیست؟
مدفوع عادی معمولا قهوهای است. البته این رنگ با توجه به غذایی که مصرف کردهاید و میزان صفرای داخل مدفوع تغییر میکند و رنگ مدفوع قهوهای مایل به سبز نیز طبیعی است.
۲. آیا مدفوع مایل به سفید طبیعی است؟
خیر. مدفوع کمرنگ، خاکی یا سفید میتواند نشانه مشکلات کبد، لوزالمعده، کیسه صفرا یا مجرای ترشح صفرا باشد. اگر این عارضه با تب، درد شکم یا زردی پوست همراه شد، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.
۳. آیا دفع مدفوع خونی خطرناک است؟
ممکن است اینطور باشد. امکان دارد این عارضه بر اثر هموروئید یا یک پارگی سطحی نزدیک به مقعد ایجاد شده باشد، اما میتواند از نشانههای اولیه مشکلی جدیتر مانند تومور، عفونت کولیت یا سندروم روده ملتهب نیز باشد. اگر از علت خونریزی مطمئن نیستید، با پزشک خود مشورت کنید.
سخن پایانی
عوامل مختلفی بر ظاهر مدفوع اثر می‌گذارند. بعضی عوامل مانند رژیم غذایی روزانه نگران‌کننده نیستند، اما توجه داشته باشید که بعضی تغییرات به‌‌ظاهر بی‌خطر در رنگ، شکل یا بافت مدفوع، مثلا مدفوعی که مثل مداد باریک است، می‌توانند نشانه بیماری‌های جدی و خطرناک باشند. با مشاهده تغییرات در الگوی دفع خود یا علائم دیگر، بهتر است به پزشک مراجعه کنید و از علت این تغییرات مطلع شوید.
