همیشه در محیط کار در روی یک پاشنه نمی‌چرخد. گاهی اوقات ممکن است شرایط کار طوری پیش برود که کارمند یا کارگر ناگهان اخراج شود. این مشکل با شیوع همه‌گیری کرونا بیش از پیش رواج یافت اما در این میان تکلیف کارمند یا کارگری که در این اوضاع و احوال کار خود را از دست داده چیست؟ در کشورهای مختلف مثل ایران برای مقابله با پیامدهای این مسئله برای کارمندان نوعی مقرری به نام «بیمه بیکاری» در نظر می‌گیرند. در این مقاله، هرآنچه باید درباره این نوع بیمه و شرایط دریافت آن بدانید را توضیح می‌دهیم.
بیمه بیکاری چیست؟
گاهی اوقات کارگران و کارمندان یک شرکت به‌طور ناگهانی کار خود را از دست می‌دهند. در این شرایط، سازمان تأمین اجتماعی برای جبران خسارت این افراد به آنها نوعی مقرری پرداخت می‌کند. به این مستمری بیمه بیکاری می‌گویند. در کشور ما پرداخت این مقرری بر اساس قانون اساسی الزامی و وظیفه دولت است. در اصل ۲۹ این قانون می‌خوانیم:
برخورداری از تأمین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، درراه‌ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی درمانی و مراقبت‌های پزشکی به‌صورت بیمه و غیره، حقی است همگانی. دولت موظف است طبق قوانین از محل درآمدهای عمومی و درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، خدمات و حمایت‌های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تأمین کند.
مقرری بیکاری به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
شرایط پرداخت این مقرری در قانونی به نام «قانون بیمه بیکاری» آمده است. این قانون در شهریورماه سال ۱۳۶۹ در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. بر اساس ماده ۲ این قانون و تبصره‌های آن، بعضی از کارمندان یا کارگران بیمه شده که بنا به دلایل مختلفی کار خود را از دست داده‌اند بیمه بیکاری دریافت می‌کنند. این افراد عبارت‌اند از:
- آنهایی که بدون میل خود بیکار شده‌اند و آماده کار هستند؛
- کسانی که به‌علت حوادث غیرمترقبه مثل شیوع کرونا، سیل، زلزله، جنگ و آتش‌سوزی بیکار شده‌اند؛
- بیمه‌شدگانی که به‌دلیل تغییر ساختار اقتصادی کارگاه یا شرکت خود و به تشخیص وزارت‌خانه ذی‌ربط و تأیید شورای عالی کار، «بیکار موقت» شناخته می‌شوند.
شرایط بیمه بیکاری
بر اساس مواد ۱، ۴ و ۶ قانون بیمه بیکاری، برای دریافت این حق بیمه باید حداقل یکی از این شرایط را داشته باشید:
- جزو کسانی باشید که قرارداد کار آنها بر اساس قانون کار تنظیم شده و مقررات این قانون درباره آنها اجرا می‌شود؛
- پیش از بیکار شدن قرارداد کار ۱ ساله همراه با بیمه داشته باشید؛
- مستمری‌بگیر، بازنشسته یا از کارافتاده کلی نباشید؛
- شغلتان آزاد نباشد؛
- جزو کسانی که خود را به‌صورت اختیاری بیمه کرده‌اند به حساب نیایید؛
- استعفا نداده باشید یا علت اخراجتان از محل کار قصور، ترک کار یا نقض آیین‌نامه‌های انضباطی کارگاه نباشد؛
- از اتباع غیرایرانی نباشید؛
- قبل از اینکه بیکار شوید، حداقل ۶ ماه حق بیمه برایتان پرداخت شده باشد؛
- جزو کارگران فصلی باشید که در میانه فصل کار اخراج شده‌اند؛
- کارگری باشید که مشمول خدمت سربازی شده و تا ۲ ماه بعد از اتمام آن، به محل کار بازگشته اما کارفرما از فعالیت مجدد او خودداری می‌کند؛
- قرارداد کار با مدت معین داشته باشید اما پیش از تمام شدن آن مدت کارفرما شما را اخراج کند. این موضوع را باید مرجع حل اختلاف تشخیص بدهد.
طبق قانون، متقاضیان دریافت مقرری بیکاری باید در دوره‌های کارآموزی و سوادآموزی که اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی، زیرمجموعه‌های آن یا نهضت سوادآموزی برگزار می‌کند، شرکت کنند و هر ۲ ماه یک بار گواهی شرکت در این دوره‌ها را به سازمان تأمین اجتماعی یا شعبه‌های آن تحویل بدهند.
بیمه بیکاری تامین اجتماعی چقدر است؟
مبلغ بیمه بیکاری و مدت‌زمان پرداخت آن به سابقه پرداخت حق بیمه افراد بستگی دارد. بر اساس ماده ۷ قانون بیمه بیکاری، این مبلغ ۵۵درصد متوسط حقوق، دستمزد یا کارمزد روزانه ۳ ماه آخر کسی است که سابقه پرداخت حق بیمه دارد.
البته، محاسبه بیمه بیکاری برای کسانی که متأهل هستند یا هزینه زندگی افراد دیگری را تأمین می‌کنند، کمی فرق می‌کند. مبلغ بیمه بیکاری این افراد به‌ازای هر فرد تحت تکفلشان (حداکثر تا ۴ نفر) به اندازه ۱۰درصد حداقل دستمزد اضافه‌تر خواهد بود. البته، اگر زن و شوهر هر دو بیکار شده باشند، تنها مبلغ بیمه یکی از آنها به‌ازای هر فرزند افزایش می‌یابد.
در هر صورت، مجموع مبلغ بیمه بیکاری که فرد موردنظر دریافت می‌کند نباید از حداقل دستمزد مصوب وزارت کار کمتر و از ۸۰درصد متوسط دستمزد یا حقوق او بیشتر باشد.
مدت زمان پرداخت بیمه
احتمالا بعد از اینکه متوجه شدید مبلغ بیمه بیکاری تامین اجتماعی چقدر است، می‌خواهید مدت زمان پرداخت این مقرری را بدانید. محاسبه این مدت به شرایط تأهل شما بستگی دارد. به‌طورکلی، افراد مجرد حداقل ۶ ماه و حداکثر ۳۶ ماه مقرری می‌گیرند و متأهلان حداقل ۱۲ ماه و حداکثر ۵۰ ماه از این مزایا برخوردار می‌شوند. تعیین دقیق‌تر این مدت به سابقه پرداخت حق بیمه افراد بستگی دارد و طبق جدول زیر محاسبه می‌شود.
| سابقه پرداخت حق بیمه توسط کارفرما | مدت زمان دریافت بیمه بیکاری برای افراد مجرد | مدت زمان دریافت بیمه بیکاری برای متأهلان و آنهایی که افرادی را تحت تکفل خود دارند |
| از ۶ ماه تا ۲ سال | ۶ ماه | ۱ سال |
| از ۲ سال و ۱ ماه تا ۱۰ سال | ۱ سال | ۱ سال و ۶ ماه |
| از ۱۰ سال و ۱ ماه تا ۱۵ سال | ا سال و ۶ ماه | ۲ سال و ۲ ماه |
| از ۱۵ سال و ۱ ماه تا ۲۰ سال | ۲ سال و ۲ ماه | ۳ سال |
| از ۲۰ سال و ۱ ماه بیشتر | ۳ سال | ۴ سال و ۲ ماه |
همچنین، بر اساس تبصره ماده ۷ قانون بیمه بیکاری، کسانی که شرایط بیمه بیکاری را دارند و سن آنها از ۵۵ سال بیشتر باشد، تا زمانی که مشغول به کار نشده‌اند و تا هنگام رسیدن به سن بازنشستگی می‌توانند مقرری بیکاری دریافت کنند.
عواقب گرفتن بیمه بیکاری
مطابق با قوانین و مقررات کار و تأمین اجتماعی، دریافت مقرری بیکاری در سابقه بیمه شما هیچ تأثیری نخواهد داشت. در واقع، مدت زمانی که این بیمه را دریافت می‌کنید، جزو سوابق بیمه شما محسوب می‌شود. همچنین، افرادی که طبق قانون بیکار شناخته می‌شوند، در صورت اعلام واحد کسب‌وکار خود برای استخدام نیروی جدید، در اولویت قرار می‌گیرند. بااین‌حال، طبق قوانین، در زمان دریافت مقرری بیکاری، سازمان تأمین اجتماعی موظف به پرداخت عیدی و پاداش به شما نیست.
نکته مهم دیگری که درباره عواقب گرفتن بیمه بیکاری بدانید، به مبلغ مستمری بازنشستگی مربوط می‌شود. به‌طورکلی، برای تعیین مستمری بازنشستگی حقوق یا دستمزد افراد در ۲ سال آخر اشتغال در نظر گرفته می‌شود. بنابراین، از آنجایی که اغلب مبلغ بیمه بیکاری از حقوق دریافتی افراد کمتر است، احتمال دارد که این موضوع در محاسبه مستمری بازنشستگی تأثیر منفی بگذارد. در نتیجه، توصیه می‌کنیم که اگر میزان مقرری بیکاری از حقوق دریافتی شما در زمان اشتغال کمتر است و در ۲ سال منتهی به بازنشستگی هستید، از این حق بیمه استفاده نکنید.
ثبت‌نام و استعلام بیمه بیکاری
اگر طبق شرایطی که گفتیم بیمه بیکاری به شما تعلق می‌گیرد، باید برای دریافت این مقرری در «سامانه جامع روابط کار» یا همان سامانه بیمه بیکاری، ثبت‌نام کنید. برای ورود به سامانه بیمه بیکاری کافی است به این نشانی بروید: https://prkar.mcls.gov.ir/Login
بعد از ثبت‌نام و ورود به سامانه جامع روابط کار، احراز هویت می‌شوید و باید تصاویر مدارک لازم برای دریافت بیمه بیکاری را در بخش «ثبت درخواست بیمه بیکاری» بارگذاری کنید. این مدارک عبارت‌اند از:
- قرارداد سال آخر با کارفرما که مهر و امضای طرفین قرارداد را دارد؛
- نامه استعلام سوابق بیمه از شعبه تأمین اجتماعی؛
- تصویر ۳در۴ جدید از فرد متقاضی؛
- مدرک تحصیلی یا فنی فرد؛
- تمام صفحات شناسنامه و کارت ملی؛
- کارت پایان خدمت برای آقایان؛
- صفحه ابتدایی دفترچه بیمه فرد متقاضی.
در گذشته، نامه عدم نیاز کارفرما با تاریخ ۱ روز پس از خاتمه قرارداد هم جزو مدارک لازم برای درخواست مقرری بیکاری بود اما در حال حاضر این‌طور نیست.
راه دیگر برای درخواست بیمه هم این است که به اداره کار محل اشتغال خود مراجعه کنید و مدارک را تحویل بدهید. در هر صورت، برای پیگیری نهایی درخواست‌تان باید راهی اداره کار شوید.
کسانی که شرایط بیمه بیکاری را داشته باشند، تا ۱ ماه فرصت دارند که موضوع را به اداره کار اعلام کنند. مبلغ بیمه بیکاری این افراد از روز اول بیکار شدن آنها محاسبه می‌شود. بااین‌حال، ممکن است که با وجود عذر موجهی نتوانید در این مدت، موضوع بیکاری و درخواست خود را به اداره کار اعلام کنید. در این شرایط، مسئله در «هیئت حل اختلاف اداره کار» بررسی می‌شود. با تأیید این هیئت، مهلت شما تا ۳ ماه دیگر قابل‌تمدید است.
بعد از ارسال این مدارک در سامانه جامع روابط کار یا ارائه آن به اداره کار، درخواست‌تان بررسی می‌شود. در نهایت هم نتیجه از طریق پیامک به اطلاع شما خواهید رسید.
در چه صورت مقرری بیکاری قطع می‌شود؟
پرداخت مقرری بیکاری ممکن است به یکی از این دلایل قطع شود:
- تمام شدن مدت زمان پرداخت بیمه بیکاری؛
- دریافت مستمری بازنشستگی؛
- ازکارافتادگی کلی فرد؛
- مشغول به کار شدن فرد در شغلی جدید؛
- فوت فردی که بیمه شده؛
- خودداری کردن فرد بیمه‌شده از قبول شغل پیشنهادی جدید؛
- بازگشت شخص بیمه‌شده به محل کار قبلی و دریافت دستمزد روزهای بلاتکلیفی؛
- شرکت نکردن متقاضی دریافت مقرری بیکاری در دوره‌های کارآموزی و سوادآموزی بدون عذر موجه.
پاسخ به سؤالات رایج درباره مقرری بیکاری
– منظور از افراد تحت تکفل متقاضی دریافت بیمه چه کسانی هستند؟
- همسر؛
- فرزندان دختری که مجرد و بیکار هستند؛
- فرزندان پسر کمتر از ۱۸ سال که در حال تحصیل باشند یا پزشک سازمان تأمین اجتماعی ازکارافتادگی آنها را تأیید کند؛
- خواهر و برادری که فرد متقاضی عهده‌دار معیشت آنهاست و شرایط فرزندان دختر و پسر را دارند؛
- پدر و مادری که سن آنها بیشتر از ۶۰ سال است، پزشک سازمان تأمین اجتماعی ازکارافتادگی آنها را تأیید کرده و فرد متقاضی تأمین معیشت آنها را بر عهده دارد.
– آیا هر فرد می‌تواند چند مرتبه مقرری بیکاری درخواست کند؟
بله، در قوانین به متوالی بودن یا نبودن زمان پرداخت بیمه هیچ اشاره‌ای نشده است. بنابراین، هر فرد می‌تواند در دفعات مختلف درخواست بیمه کند به شرطی که مجموع مدت زمان دریافت این مقرری از میزان مجاز او بیشتر نشود.
– آیا افزایش حقوق‌ها در مبلغ بیمه بیکاری تأثیری دارد؟
بله، با توجه به اینکه مبلغ این مقرری نباید از حداقل دستمزد وزارت کار کمتر باشد، افزایش حقوق باعث بیشتر شدن این بیمه هم می‌شود.
شما بگویید
بیمه بیکاری راهی برای جبران خسارت افرادی است که در شرایطی خاص بیکار شده‌اند. در این مقاله، شرایط این بیمه و روش درخواست آن را گفتیم و به سؤالات رایج در این زمینه پاسخ دادیم. بهتر است پیش از درخواست این بیمه با یک کارشناس باتجربه در زمینه حقوق کار مشورت کنید.
آیا شما تابه‌حال این مقرری را دریافت کرده‌اید؟ در صورت تمایل، تجربه خود را با ما و خوانندگان عزیز چطور در میان بگذارید.
