مجرای ادرار لوله‌ای است که ادرار را از مثانه به بیرون بدن می‌برد؛ این لوله گاهی اوقات تنگ یا مسدود می‌شود. تنگی مجرای ادرار باعث بروز علائم مختلفی مانند به سختی ادرار کردن، ضعیف شدن جریان ادرار یا تکرر ادرار می‌شود. تنگی مجرای ادرار دلایل مختلفی دارد که یکی از مهم‌ترین‌شان آسیب دیدن در اثر سانحه است. روش‌های گوناگونی برای درمان تنگی مجرای ادرار وجود دارد. این روش‌ها برای کنترل علائم و پیشگیری از بروز عوارض بیشتر به کار برده می‌شود.
دلایل تنگی مجرای ادرار چیست؟
در این بخش می‌خوانید که چه عواملی باعث تنگی مجرای ادرار می‌شود.
آسیب دیدگی
آسیب دیدن مجرای ادرار در اثر سانحه می‌تواند موجب تنگی مجرای ادرار شود. این آسیب دیدگی می‌تواند پیامد وارد شدن ضربه مستقیم، استفاده از وسایل مختلف حین عمل‌های پزشکی، شکستگی آلت یا جراحی‌ها و شکستگی‌های لگن باشد. آسیب دیدن بافت‌های مجرای ادرار در اثر سانحه موجب تشکیل بافت همبند جای زخم (اسکار) و در نتیجه تنگ شدن مجرای ادرار می‌شود.
عفونت
عفونت‌هایی مانند سوزاک، کلامیدیا، عفونت‌های دستگاه ادراری (UTIs) و بیماری‌های مقاربتی عفونی (STIs) نیز می‌تواند علت تنگی مجرای ادرار باشد. این عفونت‌ها باعث التهاب و تشکیل بافت همبند جای زخم در مجرای ادرار می‌شوند و به تنگ شدن یا انسداد مجاری ادراری دامن می‌زنند.
سوندگذاری
سوندگذاری بلند مدت یا مکرر مجرای ادرار تحریک و تشکیل بافت همبند جای زخم را به دنبال دارد و در نهایت به تنگی مجرای ادرار منجر می‌شود. پرهیز از سوندگذاری غیرضروری و استفاده از تکنیک مناسب برای قرار دادن سوند به پیشگیری از تنگی مجرای ادرار در اثر سوندگذاری کمک می‌کند.
جراحی
انجام دادن جراحی بر روی ناحیه لگن، برای مثال جراحی پروستات، باعث تشکیل بافت همبند جای زخم و در نتیجه تنگ شدن مجرای ادرار می‌شود. عمل‌هایی مانند برداشتن پروستات از راه مجرای ادرار (TURP) یا پروستاتکتومی، تشکیل اسکار و در نتیجه تنگ شدن مجرای ادرار را به دنبال دارند.
پرتو درمانی
پرتو درمانی یکی از روش‌های متداول برای درمان انواع سرطان، از قبیل سرطان پروستات است. پرتو درمانی می‌تواند به بافت‌های سالم دور سلول‌های سرطانی آسیب بزند و زمینه‌ساز التهاب و تشکیل بافت همبند جای زخم در مجرای ادرار شود. در نتیجه مجرای ادرار تنگ می‌شود.
بیماری‌های مادرزادی
بیماری‌های مادرزادی مانند هیپوسپادیاس و اپیسپادیاس از جمله دلایل نادر اما احتمالی تنگی مجرای ادرار به شمار می‌آیند. این بیماری‌ها در دوران رشد جنین ایجاد می‌شوند و باعث موقعیت غیرعادی و نقص در شکل‌گیری مجرای ادرار می‌گردند. مجرای ادرار در بعضی موارد به طور کامل یا جزئی مسدود می‌شود؛ در نتیجه مشکلات ادراری بروز می‌یابد و زمینه برای تشکیل بافت همبند جای زخم فراهم می‌شود. تشکیل اسکار تنگی مجرای ادرار را در سال‌های آتی در پی خواهد داشت.
عوامل ایدیوپاتیک
منظور از عامل‌های ایدیوپاتیک تنگی مجرای ادرار مواردی است که علت اصلی بروز این عارضه مشخص نیست. پزشکان معتقداند که ترکیبی از عامل‌های ژنتیک و محیطی علت بروز موارد ایدیوپاتیک است. برخی بیماران دارای استعداد ژنتیکی برای ابتلا به تنگی مجرای ادرار هستند؛ عده‌ای نیز تحت‌تأثیر عامل‌های محیطی مانند تماس با مواد شیمیایی خاص قرار می‌گیرند. سازوکار دقیق اثرگذاری عامل‌های ایدیوپاتیک که منجر به تنگی مجرای ادرار می‌شود، کاملاً شناخته شده نیست و لازم است پژوهش‌های بیشتری در این زمینه انجام شود.
عامل‌های خطر تنگی مجرای ادرار
خطر ابتلا به تنگی مجرای ادرار در برخی آقایان، به‌ویژه گروه‌های زیر بالاتر است:
- ابتلا به یک یا چند نوع بیماری مقاربتی
- به تازگی استفاده کردن از سوند: سوند لوله کوچک و منعطفی است که برای خارج کردن ادرار از مثانه در بدن قرار داده می‌شود.
- ابتلا به اورتریت: اورتریت به ورم و تحریک مجرای ادرار، احتمالاً در اثر عفونت گفته می‌شود.
- بزرگ شدن پروستات
تشخیص تنگی مجرای ادرار
پزشکان برای تشخیص تنگی مجرای ادرار از روش‌هایی مانند بررسی پرونده پزشکی، معاینه بالینی و آزمایش‌های تشخیصی استفاده می‌کنند. برای مثال یوروفلومتری جریان ادرار را اندازه‌گیری می‌کند، سیستوسکوپی مجرای ادرار را نشان می‌دهد و روش‌های تصویربرداری مانند یورتروگرافی رتروگراد (عقب گرد) و تست یورودینامیک (نوار مثانه) برای ارزیابی عملکرد مثانه کاربرد دارند. تشخیص سریع برای درمان و مدیریت به‌موقع تنگی مجرای ادرار ضروری است.
روش‌های درمان تنگی مجرای ادرار
روش‌های زیر برای درمان تنگی مجرای ادرار کاربرد دارند:
درمان تنگی مجرای ادرار به شدت و طول تنگی بستگی دارد. به طور کلی اصلی ترین روش درمان، جراحی تنگی مجرای ادرار می‌باشد.
دیلاتاسیون
دیلاتاسیون یکی از روش‌های درمان تنگی مجرای ادرار است که با هدف عریض کردن بخش تنگ یا مسدود شده مجرای ادرار انجام می‌شود. پزشک بخش درگیر را با استفاده از ابزار خاصی می‌کشد و منبسط می‌کند تا جریان ادرار بهتر شود.
متخصص اورولوژی دیلاتور را وارد بخش تنگ شده مجرای ادرار می‌کند؛ دیلاتور می‌تواند دستگاهی بالن‌مانند یا مجموعه‌ای از لوله‌ها باشد که قطرشان به تدریج بیشتر می‌شود. اورولوژیست دیلاتور را با دقت در بخش تنگ شده مجرا پیش می‌برد و به تدریج آن را پهن‌تر می‌کند. این فرایند کششی به از بین رفتن بافت همبند جای زخم و باز شدن مجرای ادرار کمک می‌کند، در نتیجه ادرار به راحتی از مجرا عبور می‌کند.
یورتروتومی
عمل جراحی یورتروتومی برای درمان تنگی مجرای ادرار کاربرد دارد. جراح برش کوچکی را در بخش تنگ شده مجرای ادرار ایجاد می‌کند تا مجرا پهن و در نتیجه جریان ادرار روان شود.
متخصص اورولوژی لوله باریک مجهز به دوربین، به نام سیستوسکوپ را برای دیدن بخش تنگ شده وارد مجرای ادرار می‌کند. اورولوژیست وسایل مخصوصی را از راه سیستوسکوپ وارد بدن می‌کند، سپس برش کوچکی را ایجاد می‌کند یا با استفاده از فناوری لیزر بافت همبند یا انسداد عامل تنگی را می‌برد. به این ترتیب مجرای ادرار باز می‌شود و قطر عادی آن بازیابی می‌گردد.
یورتروپلاستی
یورتروپلاستی (جراحی باز تنگی مجرای ادرار) جراحی گسترده‌تری است. جراح ابتدا بخش تنگ شده مجرای ادرار را برمی‌دارد، سپس آن را با استفاده از بافت سالمی که از بخش دیگری از بدن گرفته شده است، بازسازی می‌کند. یورتروپلاستی بالاترین نرخ موفقیت را دارد و نرخ عود تنگی مجرای ادرار پس از این عمل پایین است. یورتروپلاستی معمولاً تحت بیهوشی انجام می‌شود و بیماران باید شب عمل در بیمارستان بستری شوند. سوندگذاری غالباً پس از عمل انجام می‌شود تا هم ادرار از راه سوند تخلیه شود، هم مجرای ادرار ترمیم‌شده در طول دوره ترمیم باز بماند. سوند معمولاً پس از چند روز تا چند هفته کشیده می‌شود؛ زمان درآوردن سوند به نظر جراح بستگی دارد.
استنت‌گذاری در مجرای ادرار
استنت لوله کوچکی است که برای باز نگه داشتن مجرای ادرار در آن قرار داده می‌شود. استنت می‌تواند موقتی یا دائمی باشد. استنت‌گذاری مجرای ادرار مشکل را فوراً برطرف می‌کند و علائم ادراری ناشی از تنگی مجرای ادرار را بهبود می‌دهد. با این حال در استنت‌گذاری نیز مانند هر درمان دیگری احتمال بروز عوارض و خطرهایی مانند جابه‌جا شدن استنت، عفونت، رسوب لایه‌ای از مواد معدنی روی استنت یا واکنش‌های نامناسب بافت‌ها وجود دارد. مراجعه مرتب به متخصص اورولوژی برای پایش اثربخشی استنت و رفع عوارض احتمالی ضروری است.
نتیجه درمان تنگی مجرای ادرار
نتیجه درمان تنگی مجرای ادرار برای بسیاری از بیماران رضایت‌بخش است. اگر تشکیل بافت همبند جای زخم علت تنگی مجرای ادرار باشد، ممکن است لازم باشد درمان‌های دیگری نیز انجام شود.
تنگی مجرای ادرار گاهی با احتباس ادرار همراه است؛ منظور از احتباس ادرار این است که بیمار به دلیل مسدود شدن کامل مجرای ادرار نمی‌تواند ادرار کند. احتباس ادرار عارضه خطرناکی است. بنابراین اگر دچار علائم تنگی مجرای ادرار شدید و نتوانستید ادرار کنید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
پرسش‌های پرتکرار
تنگی مجرای ادرار قابل‌پیشگیری است؟
اگرچه تمام موارد تنگی مجرای ادرار قابل پیشگیری نیست، رابطه جنسی ایمن، درمان سریع عفونت‌های مجاری ادراری، محافظت از مجرای ادرار در برابر آسیب دیدگی و درمان به‌موقع بیماری‌های دستگاه ادراری احتمال تنگی مجرای ادرار را کاهش می‌دهد.
تنگی مجرای ادرار خودبه‌خود و بدون درمان برطرف می‌شود؟
تنگی مجرای ادرار عموماً خود به خود از بین نمی‌رود. این عارضه در صورت انجام نشدن درمان مناسب به تدریج تشدید می‌شود و باعث بروز عوارضی مانند احتباس ادرار یا مشکلات کلیوی می‌شود.
ممکن است تنگی مجرای ادرار پس از درمان عود کند؟
بله، احتمال عود تنگی مجرای ادرار پس از درمان وجود دارد.
