اگر زخم باز داشته باشید یا حیوانی شما را گاز گرفته باشد، شاید پزشک برای شما واکسن کزاز تجویز کند. کزاز نوعی بیماری باکتریایی جدی است که موجب انقباض عضلات و مشکلات تنفسی می‌شود. هر زخمی، هرچند کوچک، ممکن است زمینه‌ساز کزاز شود. بااین‌حال، استفاده از واکسن کزاز تا حدی جلوی این بیماری را می‌گیرد. اگر زخمی در بدنتان دارید و در ۵ سال گذشته واکسن کزاز نزده‌اید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید. می‌پرسید چرا؟ در این مقاله با ما همراه باشید تا برایتان توضیح بدهیم.
کزاز چیست؟
کزاز نوعی عفونت جدی است که باکتری کلستردیوم تیتانی ایجادش می‌کند. میکروب کزاز در خاک، گردوغبار و کود، به‌خصوص کود اسب، زندگی می‌کند. یکی از راه های انتقال کزاز ورود باکتری به بدن از طریق بریدگی پوست است؛ سپس عفونت ایجاد می‌شود. سم این باکتری بر سیستم عصبی اثر می‌گذارد و از هر ۱۰ فرد مبتلا به کزاز یک نفر جان خود را از دست می‌دهد. علائم بیماری ۳ روز تا ۳ هفته (معمولا ۱۴ روز) بعد از ورود باکتری به بدن بروز می‌کنند. اگر علائم خیلی سریع بروز کنند، احتمالا عفونت شدید است. کزاز مسری نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری‌اند؟
هر فردی که در برابر کزاز ایمن نیست، ممکن است به آن مبتلا شود به‌خصوص:
- افرادی که با خاک، اسب و گردوغبار محیطی سرو‌کار دارند؛
- معتادان تزریقی؛
- کسانی که به آسیا، آفریقای جنوبی یا آمریکا سفر می‌کنند؛
- افرادی با زخم‌های پرخطر مشکوک به باکتری کزاز.
زخم پرخطر چیست؟
بعضی از زخم‌ها مستعد رشد باکتری کزازند، از جمله:
- زخم‌های باز (شکستگی استخوانی که پوست را سوراخ می‌کند)؛
- سوختگی؛
- عفونت دندانی؛
- سوختگی یا زخمی که به مداخله جراحی نیاز دارد و جراحی‌اش بیشتر از ۶ ساعت طول می‌کشد؛
- زخم یا سوختگی که بخش قابل‌توجهی از بافت را از بین برده باشد؛
- سوختگی یا زخم با گندیدگی سیستمیک؛
- گازگرفتگی حیوانات؛
- هر نوع زخم نفوذپذیر مثل زخم خار گل سرخ؛
- زخم‌های آلوده‌شده به خاک، کود اسب یا اشیای خارجی مثل تکه‌های چوب.
علائم کزاز
علائم کزاز معمولا ۷ تا ۱۰ روز بعد از عفونت بروز می‌کنند. هرچند با توجه به شرایط، ممکن است این زمان از ۴ روز تا ۳ هفته متغیر باشد.
کزاز علائم مختلفی دارد، از جمله:
- انقباض عضلانی که از فک و گردن شروع می‌شود؛
- ناتوانی در بازکردن دهان (فک پایین)؛
- مدفوع خونی؛
- گلودرد؛
- حساسیت به لمس؛
- مشکلات بلع؛
- مشکلات تنفسی؛
- تشنج‌های دردناک؛
- بی‌نظمی ضربان قلب.
عوارض کزاز
کزاز ممکن است سبب مشکلات جدی و عوارض کشنده‌ای شود، از جمله:
- خفگی؛
- نارسایی تنفسی؛
- ذات‌الریه؛
- نارسایی شدید کلیه؛
- تعریق شدید؛
- سردرد؛
- ناتوانی در حرکت؛
- فشار خون بالا؛
- فشار خون پایین؛
- حمله قلبی.
تشخیص کزاز
معمولا تشخیص با معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی مثل تزریق واکسن کزاز انجام می‌شود و تشخیص کزاز از طریق تست‌های آزمایشگاهی سخت است.
درمان کزاز
کزاز نوعی بیماری تهدیدکننده زندگی است و اگر سریع درمان نشود، احتمال دارد بیمار بمیرد. کزاز درمان‌های مختلفی دارد، از جمله بستری‌شدن در بیمارستان و دریافت:
- آنتی‌توکسین‌هایی به‌نام ایمونوگلوبین کزاز برای خنثی‌کردن سم کزازی که در گردش است و هنوز به بافت عصبی نچسبیده است؛
- داروهای ضدتشنج مثل دیازپام؛
- آرام‌کننده عضلانی مثل باکلوفن؛
- مسدودکننده عصبی‌عضلانی؛
- آنتی‌بیوتیک‌ها؛
- پنی‌سیلین، مترونیدازول یا تتراسایکلین؛
- تنفس مصنوعی برای مشکلات تنفسی شدید؛
- واکسن (داشتن کزاز شما را ایمن نمی‌کند و باید واکسن آن را دریافت کنید).
بهترین راه کاهش احتمال ابتلا به کزاز توجه به نکات ایمنی برای پیشگیری از جراحت‌های پوستی است. مثلا هنگام باغبانی، دستکش دست‌تان کنید. همچنین برای زخم‌های کثیف یا زخم‌های نفوذپذیر مثل زخم خار گل سرخ توصیه‌های پزشکی را انجام دهید. همچنین با توجه به آخرین مرحله واکسن شما، ممکن است پزشک تزریق بوستر کزاز را توصیه کند.
واکسن کزاز
در بعضی کشورها، واکسن کزاز به‌صورت ترکیب با سایر واکسن‌های مربوط به بیماری‌های شدید و کشنده تزریق می‌شود. این واکسن‌های ترکیبی با توجه به سن تزریق می‌شوند. برای درمان زخم مستعد کزاز ممکن است پزشک واکسن دوگانه دیفتری و کزاز را تجویز کند.
نحوه اثرگذاری واکسن کزاز
این واکسن که در زبان عامه به آن آمپول کزار هم می‌گویند، حاوی باکتری کشته‌شده یا غیرفعال‌شده است که با تحریک سیستم ایمنی موجب واکنش آن می‌شود. چون باکتری زنده نیست، شما دچار کزاز نمی‌شوید، اما واکسن با واردکردن سم کزاز به بدن شما موجب می‌شود که سیستم ایمنی آنتی‌بادی تولید کند. آنتی‌بادی‌ها پروتئینی‌هایی هستند که با باکتری‌های عامل بیماری خاص مبارزه می‌کنند. زمانی که واکسن کزاز می‌زنید، بدن شما می‌تواند از شما در برابر باکتری کلستردیوم عامل کزاز محافظت کند.
نکات مهم درباره واکسن کزاز
قبل از تزریق واکسن کزاز باید چند نکته را در نظر بگیرید و به پزشک اطلاع دهید، از جمله:
- تب بالای ۳۸٫۵ درجه در روز واکسیناسیون؛
- واکنش جدی به واکسن در گذشته؛
- اختلالات خون‌ریزی؛
- مشکلات عصبی؛
- سندروم گیلن باره؛
- جراحی پیوند جدید؛
- مصرف کورتیکواستروئیدها، داروهای درمان سرطان یا داروهای سرکوب سیستم ایمنی؛
- حساسیت شدید به هر چیزی؛
- بارداری.
انواع واکسن کزاز
واکسن کزاز انواع مختلفی دارد، از جمله:
- واکسن سه‌گانه کزاز-دیفتری-سیاه‌سرفه؛
- واکسن دوگانه کزاز-دیفتری.
واکسن کزاز برای کودکان
زمان‌بندی واکسن کزاز در ایران به این صورت است:
- در ۲، ۴، ۶ و ۱۸ماهگی و همچنین در ۲سالگی واکسن سه‌گانه کزاز-دیفتری-سیاه‌سرفه تزریق می‌شود.
- بعد از تزریق ۲سالگی، هر ۱۰ سال یک بار واکسن کزاز تجدید می‌شود.
واکسن کزاز برای بزرگ‌سالان
مصونیت به کزاز به‌مرور زمان کاهش می‌یابد و به همین خاطر دریافت دوز بوستر لازم است. همچنین دریافت دوره واکسن کزاز به هر فردی که در گذشته واکسن دریافت نکرده است پیشنهاد می‌شود.
واکسن کزاز در بارداری
تزریق واکسن ترکیبی دیفتری، کزاز و سیاه‌سرفه در سه‌ماهه سوم بارداری یا بلافاصله بعد از تولد نوزاد پیشنهاد می‌شود. افراد در دوران شیردهی هم می‌توانند این واکسن سه‌گانه را دریافت کنند. برای اطلاعات بیشتر با پزشک خود مشورت کنید.
عوارض جانبی واکسن کزاز
واکسن‌های دیفتری، کزاز و هر عامل بیماری‌زای دیگری ایمن هستند و هرچند ممکن است عوارض ناخواسته‌ای داشته باشند. این عوارض معمولا خفیف‌اند، از جمله:
- درد، قرمزی یا ورم در ناحیه تزریق؛
- توده یا گره موقت در محل تزریق که به درمان نیاز ندارند و بعد از چند هفته از بین می‌رود؛
- تب خفیف؛
- سرگیجه؛
- گرفتگی عضلانی؛
- تغییرات بینایی؛
- لرز؛
- کاهش اشتها؛
- خستگی؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- بی‌قراری، گریه، خواب‌آلودگی و خستگی در کودکان.
عوارض بسیار نادر واکسن کزاز
- نوریت بازویی (درد شدید شانه و بالای بازو)؛
- واکنش حساسیتی شدید.
اگر عوارض جانبی واکسن کزاز پیش‌بینی‌نشده، پایدار یا شدید بودند و شما را نگران کردند، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
کاهش عوارض واکسن کزاز
عوارض جانبی واکسن کزاز معمولا خفیف و موقتی‌اند و به درمان نیاز ندارند. بااین‌حال، مراقبت بعد از واکسن کزاز و بعضی از گزینه‌های درمانی عوارض جانبی واکسن را کاهش می‌دهند، از جمله:
- نوشیدن آب و مایعات فراوان؛
- کاهش لباس در کودکان و نوزادان؛
- مصرف پاراستامول با نظر پزشک؛
- قراردادن پارچه سرد روی محل تزریق.
شما بگویید
شما چقدر با میکروب کزاز آشنایی دارید؟ آیا واکسن کزاز را دریافت کرده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی با دوستانتان به اشتراک بگذارید.
