مارچوبه با نام علمی Asparagus بومی مناطق اروپا، آفریقای شمالی و غرب آسیاست. گیاه مارچوبه سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی از ویتامین K، فولات، کلسیم و فسفر است. از خواص مارچوبه می‌توان به بهبود سلامت گوارش، کاهش درد روماتیسم مفصلی و کاهش وزن اشاره کرد. در این مقاله شما را با ارزش غذایی مارچوبه، خواص مارچوبه و عوارض جانبی احتمالی آن آشنا خواهیم کرد.
ارزش غذایی مارچوبه
مارچوبه، منبعی غنی از ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین‌های ضروری است. این گیاه حاوی ویتامین‌های A ،B1 (تیامین)، B2 (ریبوفلاوین)، B3 (نیاسین)، B5 (اسید پانتوتنیک)، ویتامین B6، فولات، ویتامین C، ویتامین E ( آلفاتوکوفرول) و ویتامین K (فیلوکوئینتون) است. از مواد معدنی موجود در این گیاه، می‌توان به آهن، کلسیم، فسفر، منیزیم، منگنز، روی، سلنیم و پتاسیم اشاره کرد.
مارچوبه به‌دلیل اینکه کلسترول ندارد، خوراکی کم کالری محسوب می‌شود و در عین حال سدیم بسیار کمی دارد. همچنین حاوی منبعی غنی از فیبرهای رژیمی است که برای بدن ضروری‌اند.
مارچوبه مانند دیگر سبزیجات، سرشار از آنتی اکسیدان است. از این آنتی اکسیدان‌ها می‌توان به ویتامین E ،C و گلوتاتیون (ترکیبی پروتئینی)، فلاونوئيدها و پلی‌فنول‌ها اشاره کرد. آنتی اکسیدان‌ها به حفاظت از سلول‌های بدن در برابر تنش اکسایشی و رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. تنش اکسایشی موجب پیری پوست، التهاب مزمن و بسیاری از بیماری‌های دیگر مانند سرطان می‌شود.
همچنین مارچوبه حاوی مقادیر بالایی کوئرستین، ایزورامتین و کائمفرول است. این مواد از فشار خون کاسته و باعث درمان التهاب می‌شوند. همچنین ویژگی‌های ضدویروسی و ضدسرطانی دارند. در ضمن مارچوبه ارغوانی به‌دلیل وجود رنگدانه آنتوسیانین، اثرات آنتی اکسیدانی روی بدن می‌گذارد. این رنگدانه باعث کاهش فشار خون می‌شود و خطر بیماری و سکته قلبی را می‌کاهد.
۱. حفظ سطح هوموسیستئین
مارچوبه به‌دلیل وجود ویتامین‌های B، مقدار هوموسیستئین بدن را در سطح مطلوب نگه می‌دارد. این اسیدآمینه، زمانی که اسید آمینه‌ای به نام متیونین در بدن تجزیه می‌شود، به‌وجود می‌آید. ویتامین‌های B، به‌ویژه فولات، B6 و ویتامین B12، نقش مهمی در تبدیل هوموسیستئین به سیستئین دارند و سپس در چرخه عادی میتلاسیون، سیستئین دوباره به هوموسیستئین تبدیل می‌شود. کمبود ویتامین B در بدن باعث بالا رفتن سطح هوموسیستئین در بدن و افزایش خطر صدمه به رگ‌های خونی می‌شود. این وضعیت موجب تشکیل لخته خون در عروق سیاهرگی، تصلب شریان و دیگر اختلال‌های قلبی می‌شود. علاوه‌براین، ویتامین B، سوخت و ساز نشاسته و قند در بدن را تضمین و بدین وسیله قند خون را کنترل می‌کند.
۲. مفید برای زنان باردار
مارچوبه، منبعی عالی از فولات (B9) است. مصرف فقط نصف فنجان مارچوبه، ۳۴درصد از نیاز یک فرد بزرگسال و ۲۲ درصد از نیاز روزانه زنان باردار را برطرف می‌کند. فولات ماده مغذی مهمی است که به تشکیل گلبول‌های قرمز خون کمک می‌کند و با تولید DNA در رشد و نمو مؤثر است. بنابراین بهتر است که زنان باردار، در مراحل اولیه بارداری‌شان از این گیاه مغذی مصرف و رشد کامل نوزاد‌شان را تضمین کنند.
مصرف فولات به‌اندازه کافی از منابعی چون مارچوبه، سبزیجات برگ سبز و میوه می‌تواند جلوی نقص‌های مادرزادی مربوط به لوله عصبی، مانند اسپینابیفیدا (مهره‌شکاف) را بگیرد. نقص لوله عصبی می‌تواند منجر به بیماری‌های مختلفی شود که از این بیماری‌ها می‌توان به اشکال در یادگیری، عدم کنترل روده و مثانه و معلولیت‌های جسمانی اشاره کرد. درحقیقت، مصرف کافی فولات در دوران پیش از بارداری و اوایل بارداری بسیار مهم است و پزشکان معمولا برای این زنان مکمل‌های فولات تجویز می‌کنند. در ضمن فولات به‌دلیل ویژگی‌های ادرار‌آوری، به کاهش ورم در اثر تجمع غیرطبیعی آب در بافت‌های بدن کمک می‌کند.
۳. رفع سندرم پیش از قاعدگی
عصاره مارچوبه به‌خوبی می‌تواند از نفخ شکم پیش از قاعدگی بکاهد. وجود مواد مغذی در مارچوبه، به مبارزه با افسردگی و خستگی و کاهش درد قاعدگی کمک می‌کند. همچنین در کنترل از دست دادن خون و حفظ تعادل هورمونی هنگام قاعدگی مؤثر است.
۴. بهبود باروری
ریشه مارچوبه racemosus (معروف به شاتاواری) در طب سنتی آیورودا (هندوان) کاربرد بسیاری دارد. شاتاواری، تقویت‌کننده نیروی جنسی است، هورمون‌ها را تنظیم می‌کند و باعث درمان اختلال های جنسی مردانه و زنانه می‌شود. همچنین، ویژگی‌های غلبه بر اضطراب را دارد و در درمان ناتوانی جسمی و ذهنی مردان مؤثر است. شاتاواری، همچنین تعداد اسپرم‌ها و مقدار حرکت آنها را افزایش می‌دهد. مارچوبه، سندرم یائسگی و کم‌خونی در زن‌ها را درمان می‌کند. در ضمن مارچوبه می‌تواند در بهبود کیفیت و کمیت شیر مادر و همچنین افزایش اشتهای مادران شیرده، کمک کند. در تحقیقی روی موش‌ها، مصرف مارچوبه، اثر مثبتی روی دستگاه تناسلی و غدد شیری موش‌های ماده گذاشت.
۵. بهبود دستگاه گوارش
یکی از خواص مارچوبه تاثیر مثبت آن در سلامت گوارش است. مارچوبه حاوی مقادیر مهمی اینولین است. اینولین نوعی کربوهیدرات پیچیده است که به پری بیوتیک معروف است. این ماده تا زمانی که به روده نرسد، هضم نمی‌شود و سپس در روده موجب رشد باکتری‌های مفیدی مانند لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم می‌شود. اینولین به جذب مواد مغذی در بدن کمک می‌کند و از خطر ابتلا به سرطان معده و حساسیت‌ها می‌کاهد. همچنین مارچوبه، به‌اندازه کافی برای بدن، فیبر رژیمی فراهم می‌کند. فقط مصرف نصف فنجان مارچوبه، ۱.۸ گرم فیبر به بدن می‌رساند و ۷ درصد نیاز روزمره فرد را تأمین می‌کند. ویژگی‌های ملین بودن مارچوبه، در تسهیل عملکرد روده‌ها، پیشگیری از نفخ و یبوست، مؤثر است. فیبر علاوه بر حفظ سلامت دستگاه گوارش، در کاهش مقدار کلسترول تأثیر دارد. در طب سنتی آیورودا، از مارچوبه برای درمان اسهال، اسهال خونی و سوء هاضمه استفاده فراوان شده است. سوء‌هاضمه باعث می‌شود سوزش معده شود و اطراف ناف او درد بگیرد. تحقیقات نشان داده است که می‌توان از مارچوبه racemosus در تولید داروهای مربوط به سوء هاضمه استفاده کرد.
۶. مبارزه با تومور
مارچوبه racemosus، یا مارچوبه خودرو، حاوی مواد مغذی گیاهی مانند ساپونین است. بررسی‌ها نشان داده که ساپونین ویژگی‌های ضدسرطانی و ضدالتهابی دارد. مارچوبه همچنین به افزایش مقدار گلوتاتیون، نوعی ترکیب آنتی اکسیدانی و سم‌زدایی کمک می‌کند. همچنین از بیماری‌های متعددی مانند ایدز، فیبروز سیستیک، بیماری آلزایمر، کم خونی، سرطان، دیابت و انواع اختلال‌های قلبی-عروقی جلوگیری می‌کند.
۷. مهار دیابت
مواد مغذی ضدالتهاب موجود در مارچوبه به کاهش خطر بیماری‌های مزمنی، مانند دیابت نوع۲، کمک می‌کند. این اثر مطلوب ناشی از وجود ماده معدنی کروم هم می‌تواند باشد. کروم نقش مهمی در تنظیم مقدار قند خون بدن بازی می‌کند. مارچوبه با بهبود مقدار ترشح انسولین، باعث درمان دیابت می‌شود.
۸. مراقبت از چشم
مارچوبه، منبع خوبی از ویتامین A است که برای سلامت بینایی ضروری است، زیرا به‌دلیل دارا بودن آنتی اکسیدان، از شبکیه چشم در برابر رادیکال‌های بدون اکسیژن، محافظت می‌کند. وجود اسیدآمینه گلوتاتیون هم از بیماری‌های چشمی، مانند آب مروارید و شب کوری می‌کاهد.
۹. درمان روماتیسم مفصلی یکی از مهم‌ترین خواص مارچوبه
روماتیسم مفصلی، بیماری مزمنی است که موجب التهاب در مفاصل می‌شود. بررسی‌ها نشان داده که مصرف خوراکی‌های غنی از فولات مانند مارچوبه، که ویژگی‌های ضدالتهابی هم دارند، می‌توانند به کاهش درد کمک کند و موجب بهبودی فرد شوند.
۱۰. غنی از راتین
مارچوبه، سرشار از راتین، نوعی فلاونوئید دارای خواص ضدالتهابی، است که در درمان بواسیر و پیشگیری از لخته خون کمک می‌کند. همچنین خاصیت نفوذپذیری مویرگ‌ها را افزایش می‌دهد، رگ‌های خونی را تقویت می‌کند و از احتمال آسیب‌دیدگی محفوظ نگه می‌دارد. راتین همچنین از سفت شدن رگ‌ها با کاهش چسبندگی خون می‌کاهد، پرفشاری و کلسترول خون را کاهش می‌دهد و سلامت قلب و عروق را حفظ می‌کند.
۱۱. درمان سل
یکی ار مهم‌ترین خواص مارچوبه در درمان برونشیت و سل است. مارچوبه عملکرد بافت‌های شش را بهبود می‌بخشد و به درمان عفونت‌های گلو کمک می‌کند.
۱۲. شفابخش بیماری‌های تخریب‌کننده عصب
بررسی‌ها نشان داده است که مارچوبه در درمان بیماری‌های تخریب‌کننده عصب، مانند آلزایمر، پارکینسون و هانتینگتون مؤثر است. اثرات مفید مارچوبه در این خصوص، به‌دلیل وجود فیتواستروژن‌های آن است که اثرات محافظتی عصب دارند. بیماری‌های تخریب‌کننده عصب، ژنتیکی یا دوره‌ای هستند که روی عصب‌های مغز انسان و بدن اثر بد می‌گذارند و این عصب‌ها توانایی بازسازی و جایگزینی ندارند.
۱۳. درمان افسردگی
تحقیقات علمی، از خواص مارچوبه به‌عنوان داروی ضداضطراب و درمان افسردگی حکایت می‌کند. همچنین مارچوبه عملکرد حافظه را بهبود بخشیده، تولید و ترشح استروژن را افزایش می‌دهد و اثر نیروبخشی و آرام‌کنندگی روی سیستم عصبی دارد.
۱۴. درمان صرع
بیماری صرع، نوعی اختلال مزمن است که روی مغز اثر می‌گذارد و فرد را دچار حمله‌های ناگهانی و تشنج مکرر می‌کند. درواقع مغز به‌دلیل تغییرات غیربازگشت بافت‌های مغز، علائم ناهنجار می‌فرستد و فرد دچار تشنج‌های صرعی می‌شود. ریشه‌های مارچوبه می‌تواند همچون داروی ضدصرع عمل کرده و علائم صرع را درمان کند.
۱۵. درمان عفونت مجاری ادراری
بررسی‌های علمی نشان داده است که مارچوبه به‌دلیل ویژگی‌های آنتی‌اوروليتيك (anti-urolithiatic) می‌تواند عفونت ادراری را درمان کند. حل سنگ کلیه، میزنای یا مثانه، یا پیشگیری از تشکیل آنها را آنتی‌اورولیتیک گویند. همچنین مارچوبه، گیاهی ادرارآور است و حجم ادرار را افزایش می‌دهد و بدین ترتیب به سم زدایی بدن و بیرون راندن سموم از بدن کمک می‌کند. بنابر بررسی‌ها، اثر آنتی‌اوروليتيكی مارچوبه به‌دلیل وجود آنتی اکسیدان‌ها و ویتامین‌های ضروری C و E است. البته مارچوبه باعث می‌شود که ادرار بوی تند و خاصی به خود بگیرد که این کاملا طبیعی است. این مسئله به این علت است که مارچوبه به اجزای سازند‌ه‌اش، چون آمونیاک و سولفور تبدیل می‌شود. درواقع این ترکیبات شیمیایی فرار، به سم زدایی بدن می‌پردازند.
۱۶. حفظ سطح کلسترول خون
بررسی‌ها نشان داده است که وجود آنتی اکسیدان‌های فراوان در مارچوبه، از تنشی اکسایشی و اختلال‌های دیگری مانند هیپرلیپیدمی یا هیپرکلسترولمی می‌کاهد. منظور از هیپرلیپیدمی، افزایش چربی خون و هیپرکلسترولمی، سطح کلسترول بالا و شکلی از هیپرلیپیدمی است. این اختلال‌ها، فرد را در خطر بیشتر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی و تصلب شریان قرار می‌دهد.
۱۷. کاهش فشار خون
بیش از ۱/۳ میلیارد نفر در دنیا به فشار خون بالا، مبتلا هستند که این مشکل خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی در افراد را افزایش می‌دهد. بنابر بررسی‌ها، افزایش مصرف پتاسیم و البته کاهش نمک، روشی مؤثر برای درمان فشار خون بالاست. پتاسیم با بهبود رگ‌های عروقی و جذب نمک اضافه موجود در ادرار، موجب کاهش فشار خون می‌شود. مارچوبه سرشار از پتاسیم است و با مصرف نصف فنجان مارچوبه، می‌توان ۶ درصد از نیاز روزانه بدن را تأمین کرد. ترکیبات موجود در مارچوبه خون را رقیق می‌کند.
۱۸. کاهش وزن
البته هنوز به‌طور علمی، ویژگی کاهش وزن مارچوبه بررسی نشده است. اما برخی از ویژگی‌های آن نشان‌دهنده اثر بالقوه مارچوبه در کاهش وزن است. به‌طور مثال آن بسیار کم‌کالری است. همچنین حدود ۹۴ درصد آن از آب تشکیل شده است که این دو ویژگی می‌توانند در کاهش وزن افراد مؤثر باشند.
مصرف مارچوبه در آشپزخانه
مارچوبه را به‌راحتی می‌توان وارد رژیم غذایی کرد. آن را می‌توان بخارپز، آب‌پز، گریل و سرخ کرد و در کره تفت داد. مارچوبه در خوراکی‌های مختلفی مانند سالادها، املت و پاستاها استفاده می‌شود و طعم لذیذی به آنها می‌دهد. هنگام خرید مارچوبه دقت کنید که ساقه‌هایش سفت و محکم باشند.
عوارض مارچوبه
مارچوبه فواید بسیاری دارد، اما چند عارضه جانبی هم دارد که در این بخش به آنها اشاره کرده‌ایم:
- تولید گاز در بدن: مارچوبه حاوی نوعی کربوهیدرات به نام پرالترین است. بدن برای هضم این قند پیچیده، باید عمل تخمیر انجام دهد. طی فرآیند تجزیه کربوهیدرات، گاز به‌شکل نفخ، تولید می‌شود.
- بارداری و تولید شیر: این گیاه با تغییر تعادل هورمونی، به‌طور سنتی، برای پیشگیری از بارداری استفاده شده است. البته این گیاه هنگام بارداری و تولید شیر، مشکلی برای زنان باردار ایجاد نمی‌کند. اما بدون توصیه پزشک نباید از آن استفاده کرد.
- واکنش‌های حساسیتی: مارچوبه می‌تواند در افرادی که نسبت به پیاز، تره فرنگی و دیگر گیاهان خانواده سوسن حساس هستند، موجب واکنش‌های حساسیتی شود.
- سنگ کلیه: مارچوبه حاوی پورین است. پورین پس از تجزیه به اسید اوره تبدیل می‌شود و اگر مقدار زیادی پورین در بدن وجود داشته باشد، اسید اوره زیادی در بدن انباشته می‌شود. این موضوع برای افرادی که به سنگ کلیه یا نقرس مبتلا هستند، اصلا خوب نیست. این افراد باید از خوراکی‌های حاوی پورین فراوان مانند مارچوبه دوری کنند.
کلام آخر
مارچوبه برای اعصاب مفید است و می‌تواند در درمان آکنه، یرقان، تب حلزون و جذام مؤثر باشد. تب حلزون نوعی بیماری ناشی از وجود کرم انگلی کپلک خون است. این بیماری باعث عفونت دستگاه ادراری یا گوارش می‌شود. مارچوبه به‌طور کلی سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند و سلامت کلی جسمی و روانی افراد را بهبود می‌بخشد.
این خوراکی را وارد رژیم غذایی‌تان کنید و از فواید آن بهره‌مند شوید.
