کیسه صفرا؛ ۱۰ مشکل شایع کیسه صفرا، علائم و درمان آنها
درمان سنگ صفرا و سایر مشکلات شایع سنگ صفرا
بیشتر مردم تا زمانی‌که مشکلی پیش نیاید به کیسه صفرا در بدن خود توجهی ندارند. کیسه صفرا عضوی گلابی‌شکل است که زیر کبد و در قسمت بالای سمت راست شکم قرار دارد. کیسه صفرا، صفرا ذخیره می‌کند. صفرا هم ماده‌ای است که کبد برای هضم بهتر چربی تولید می‌کند و باعث جذب چربی محلول ویتامین‌ها و مواد مغذی می‌شود. زمانی‌که کیسه صفرا به‌درستی کار نکند یا مجاری صفرا مسدود شوند، درد و ناراحتی زیادی به‌وجود خواهد آمد. در این مقاله شما را با ۱۰ مشکل شایع کیسه صفرا، رژیم غذایی مناسب کیسه صفرا، علائم مشکلات کیسه صفرا، تشخیص، پیشگیری و درمان کیسه صفرا و مشکلات آن از جمله درمان سنگ کیسه صفرا آشنا خواهیم کرد.
مشکلات شایع کیسه صفرا چیست؟
سنگ کیسه صفرا یا کوله لیتیاز (cholelithiasis) از مشکلات شایع این عضو از بدن است. سنگ کیسه صفرا، توده‌هایی جامد از کلسترول (یا رنگدانه) در اندازه‌های متفاوت هستند و زمانی به‌وجود می‌آیند که میزان چربی و صفرا بالا رفته و منجر به تشکیل کریستال می‌شوند. این کریستال‌ها به مرور زمان به هم می‌پیوندند و تشکیل سنگ می‌دهند. سنگ کیسه صفرا می‌تواند به کوچکی یک سنگریزه یا به‌اندازه یک توپ گلف باشد. وجود این سنگ‌ها گاهی با نشانه‌هایی همراه است و گاهی بدون هیچ علامتی تشکیل می‌شوند..
۱. سنگ کیسه صفرا یا کوله لیتیاز
صفرا از طریق مجاری کوچک، از کیسه صفرا به مجاری صفرا منتقل می‌شود. از آنجا هم به روده کوچک می‌رود. گاهی‌اوقات، در مجاری صفرا سنگ تشکیل می‌شود. در بیشتر مواقع، این سنگ‌ها در کیسه صفرا تشکیل می‌شوند و به سمت مجاری صفرا حرکت می‌کنند. به این سنگ‌ها، سنگ کیسه صفرای ثانویه گفته می‌شود. اگر سنگ درون مجاری صفرا ساخته شود، به آن سنگ اولیه یا سنگ صفرای مجاری اولیه گفته می‌شود. این سنگ‌ها نسبت به سنگ‌های ثانویه کمتر به‌وجود می‌آیند، اما در صورت تشکیل شدن، امکان عفونت بیشتر خواهد بود.
۲. سرطان کیسه صفرا
سرطان کیسه صفرا بسیار نادر است و درصد بسیار اندکی از افراد جهان به آن مبتلا می‌شوند، ولی در صورت وقوع، به دیگر نواحی بدن هم منتقل می‌شود. سنگ کلیه، تجمع کلسیم در کیسه صفرا، چاقی مفرط، پیری و جنسیت زن از عواملی هستند که احتمال ابتلا به سرطان کیسه صفرا را افزایش می‌دهند.
۳. التهاب کیسه صفرا (Cholecystitis)
کیسه صفرای ملتهب به‌صورت ناگهانی یا شدید، زمانی به‌وقوع می‌پیوندد که صفرا نتواند از کیسه خود خارج شود. علت این مسئله عموما به‌خاطر مسدود شدن مجرای خروج صفرا با یک سنگ کیسه صفرا است که به این مایع اجازه خروج نمی‌دهد. التهاب مزمن هم بر اثر حملات شدید و مکرر درد ناشی از این انسداد ایجاد می‌شود. با مسدود شدن مجاری صفرا، این ماده به سمت بالا بازگشت می‌کند و مقدار اضافی آن موجب تحریک و آزار کیسه صفرا می‌شود. در نتیجه، در کیسه صفرا عفونت و التهاب به‌وجود می‌آید و به‌مرور زمان این کیسه آسیب می‌بیند و عملکرد درستی نخواهد داشت.
۴. پارگی و سوراخ شدن کیسه صفرا
اگر سنگ کیسه صفرا درمان نشود، احتمال پارگی و سوراخ شدن کیسه وجود خواهد داشت. به‌عبارت دیگر، سوراخی در دیواره کیسه بزرگ می‌شود. پارگی و سوراخ شدن کیسه صفرا می‌تواند به‌خاطر التهاب مزمن کیسه هم رخ بدهد. این سوراخ و پارگی در دیواره کیسه صفرا باعث نشت عفونت به دیگر اعضای بدن هم خواهد شد و عفونتی شدید و گسترده به‌وجود می‌آورد.
۵. عفونت مجرای کیسه صفرا
اگر مجرای کیسه صفرا مسدود شود، امکان عفونت وجود دارد. درصورتی‌که این مشکل سریعا درمان شود، مشکلی به‌وجود نمی‌آید، اما اگر به‌موقع به آن رسیدگی نشود، شدید و مرگ‌آور خواهد شد.
۶. نارسایی یا بیماری‌های مزمن کیسه صفرا
حملات مکرر سنگ کیسه صفرا یا التهاب آن باعث تخریب دائمی این کیسه می‌شود. نتیجه هم چیزی نخواهد بود، جز کیسه‌ای سفت و زخمی. در این موارد، علائم مشکل چندان مشخص نیست و به‌شکل پُری معده، سوءهاضمه، اسهال و افزایش باد روده و معده خود را نشان خواهند داد.
۷. انسداد سنگ صفرا
انسداد سنگ صفرا به‌ندرت اتفاق می‌افتد، اما می‌تواند مرگ‌آور باشد. وقتی سنگ صفرا به روده وارد می‌شود و آن را مسدود می‌کند، شاهد انسداد سنگ صفرا خواهید بود. برای رفع این انسداد هم معمولا به عمل جراحی فوری نیاز است.
۸. ورم کیسه صفرا
گاهی‌اوقات، وجود سنگ کیسه صفرا باعث عفونت و چرک در کیسه می‌شود. به این حالت آمپیم می‌گویند که درد ناخوشایندی در محفظه شکمی به‌وجود می‌آورد. درصورتی‌که، آمپیم پیگیری و درمان نشود، امکان مرگ هم وجود دارد. افرادی که دچار دیابت، چاقی مفرط یا ضعف سیستم ایمنی بدن هستند، بیشتر در معرض آمپیم قرار می‌گیرند.
۹. تجمع کلسیم در کیسه صفرا (پورسِلین)
در این وضعیت هم به‌مرور زمان، دیواره‌های ماهیچه‌ای کیسه صفرا، کلسیم تولید می‌کنند. به‌همین‌خاطر، دیواره‌ها سفت می‌شوند، در عملکرد آنها مشکلاتی به‌وجود می‌آید و احتمال سرطان کیسه صفرا افزایش پیدا می‌کند. به تجمع کلسیم در کیسه صفرا، پورسلین هم گفته می‌شود که نام نوعی چینی است و علت انتخاب آن برای تجمع کلسیم در کیسه به این خاطر است که در این وضعیت کیسه مثل چینی شکننده می‌شود. رنگ آن هم متمایل به آبی و کبودی درمی‌آید.
۱۰. پولیپ کیسه صفرا
پولیپ‌ها نوعی توده خوش‌خیم هستند. پولیپ‌های کوچک کیسه صفرا، هیچ‌گونه مشکل و علامتی ایجاد نمی‌کنند، اما موارد بزرگ‌تر نیاز به جراحی و برداشتن دارند.
نشانه های مشکلات کیسه صفرا چیست؟
برخی از نشانه‌های مشکلات رایج کیسه صفرا به قرار زیر است:
وجود درد در بخش میانی یا سمت راست و بالای شکم
بیشتر اوقات، درد کیسه صفرا به‌صورت غیرممتد ایجاد می‌شود. یعنی دردی دنباله‌دار و مداوم به‌وجود نمی‌آید، بلکه درد ایجاد و متناوبا قطع می‌شود. به‌طور کلی طبقه‌بندی سطح درد برای این عضو از بدن به این صورت است: خفیف و غیرمنظم، شدید و مکرر. درد در کیسه باعث ایجاد درد در قفسه سینه و کمر هم می‌شود.
حالت تهوع و استفراغ
هر مشکلی در کیسه صفرا می‌تواند موجب حالت تهوع یا استفراغ شود. بیماری‌ها و اختلالات بلندمدت کیسه می‌توانند به مشکلات هاضمه ختم شوند و به‌همین‌خاطر در فرد حالت تهوع مداوم ایجاد کنند.
تب و لرز
تب و لرز نشانه عفونت در بدن است. در کنار دیگر علائم مشکلات کیسه صفرا، تب و لرز می‌تواند نشانه مشکل کیسه صفرا یا عفونت باشد.
ایجاد تغییرات در تعداد دفعات دفع
مشکلات کیسه صفرا اغلب باعث تغییراتی در عادات رودوی می‌شود. مثلا، اسهال بی‌دلیل و مکرر احتمالا نشان از یک بیماری مزمن در کیسه دارد. مدفوع کم‌رنگ با بافت غیریکنواخت می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات در مجرای کیسه صفرا باشد.
تغییرات در ادرار
کسانی که به بیماری‌های کیسه صفرا مبتلا هستند، ادرار تیره‌ای دارند که شاید به‌خاطر انسداد مجاری صفراوی به‌وجود می‌آید.
زردی یا یرقان
زردی یا یرقان زمانی ایجاد می‌شود که صفرای کبد با موفقیت به روده منتقل نشود و معمولا به‌خاطر مشکلی در کبد یا انسداد مجاری صفراوی، به‌خاطر وجود سنگ به‌وقوع می‌پیوندد.
زمان ملاقات با پزشک
هر کسی که دچار مشکلاتی در کیسه صفرا شود باید به پزشک مراجعه کند. درد خفیف و متناوبی که خود به خود بهبود پیدا می کند، نیازی به مراجعه فوری به پزشک ندارد. بااین‌حال، بیمارانی که چنین مشکلاتی دارند باید برای معاینات بیشتر سر فرصت به پزشک مراجعه کنند.
اگر علائم شدید است و موارد زیر را در برمی‌گیرد، نیاز به مارجعه فوری به پزشک وجود خواهد داشت:
- درد در یک‌چهارم بالایی سمت راست بدن؛ دردی که در طول پنج ساعت از بین نمی‌رود؛
- تب، حالت تهوع و استفراغ؛
- تغییرات در حرکات روده و ادرار.
ترکیب این علائم می‌تواند نشان از عفونتی جدی یا التهابی داشته باشد که به درمان فوری احتیاج دارد.
رژیم غذایی مناسب برای کیسه صفرا چیست؟
در گذشته گفته می‌شد که استفاده از رژیم غذایی که در آن چربی‌ها نقش پررنگی ندارند، برای حفظ سلامت کیسه صفرا و جلوگیری از تشکیل و رشد سنگ در این ناحیه مفید است. اما مطالعات و پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که از دست دادن سریع وزن به رشد سنگ صفرا کمک می‌کند و باعث کوچک شدن سنگ‌ها نمی‌شود.
رعایت رژیم غذایی متعادل کمکی به درمان سنگ صفرا نمی‌کند، اما باعث تقویت سلامت عمومی بدن می‌شود و درد ناشی از وجود سنگ در کیسه صفرا را قابل مدیریت و تحمل‌پذیر می‌کند. مؤسسه ملی دیابت و هاضمه در حوزه بیماری های کبدی، در این زمینه توصیه‌هایی دارد:
- مواد غذایی با فیبر زیاد مانند لوبیا، نخود، میوه، غلات کامل و سبزیجات مصرف کنید؛
- مصرف قند و کربوهیدرات را کاهش بدهید؛
- از چربی‌های مفیدی مانند روغن ماهی یا زیتون استفاده کنید.
تشخیص مشکلات کیسه صفرا
درصورتی‌که پزشکان مشکلی را در کیسه صفرای بیمار تشخیص بدهند، اقدمات زیر را پیگیری می‌کنند:
عکس‌برداری از کیسه صفرا
سونوگرافی و سی‌تی‌اسکن یا مقطع‌نگاری رایانه‌ای یا برش‌نگاری رایانه‌ای یا توموگرافی رایانه‌ای (Computed Tomography) برای تصویربرداری از کیسه صفرا استفاده می‌شوند. تصاویر و عکس‌هایی که گرفته می‌شود، به تشخیص وجود سنگ در کیسه کمک می‌کند.
آزمایش‌هایی برای معاینه مجرای صفراوی
آزمایش‌هایی برای تشخیص وجود سنگ در مجرای صفراوی انجام می‌شود. در این آزمایش‌ها ماده رنگی مخصوصی به‌کار گرفته می‌شود تا نشان دهد که سنگ باعث ایجاد انسداد در مجرای صفرا شده است یا خیر. تصویرسازی تشدید مغناطیسی معروف به ام‌آرآی (MRI) یا به‌انگلیسی (Magnetic Resonance Imaging)، اسکن هیدا (HIDA) و تصویربرداری از سنگ صفرای دهانه مجرای صفرا موسوم به کلانژیوگرافی آندوسکوپیک عقب‌گرد یا ای‌آرسی‌پی( ERCP ) از روش‌هایی هستند که برای تشخیص سنگ مورد استفاده قرار می‌گیرند.
آزمایش‌های خونی
برای تشخیص عوارض ناشی از سنگ کلیه، پزشکان از آزمایش‌های خونی استفاده می‌کنند تا مشکلاتی مانند عفونت، التهاب محرای صفراوی، پانکراتیت و… را تشخیص بدهند.
درمان سنگ کیسه صفرا و مشکلات کیسه صفرا چگونه است؟
سنگ صفرا یا سنگ کیسه صفرا و التهاب آن درمان می‌شوند. سنگ‌هایی که علائم و نشانه خاصی در بدن ایجاد نمی‌کنند، نیاز به پیگیری و درمان فوری ندارند و فقط نشان از این دارند که در آینده امکان وقوع مشکلی دیگر وجود دارد. اما سنگ‌هایی که با عفونت و علائم همراه هستند، به درمان نیاز دارند. عمل جراحی، استعمال دارو برای شکستن سنگ و استفاده از آنتی بیوتیک برای درمان عفونت از جمله گزینه‌های درمان مشکلات کیسه صفرا هستند.
بنابه گزارش دانشگاه سانفرانسیسکوی کالیفرنیا (UCSF)، عمل برداشتن کیسه صفرا یکی از رایج‌ترین جراحی‌ها است. عمل لاپاروسکوپی (Laparoscopy) یا درون‌بینی شکم از طریق حفره هم زیاد کاربرد دارد. در این روش، پزشک برشی کوچک در شکم ایجاد و میله‌ای باریک مجهز به دوربینی ریز بر سر آن را وارد شکم می‌کند. سپس دوربین، تصاویر داخل محفظه شکمی را روی صفحه نمایشی نشان می‌دهد. براساس تصاویری که روی صفحه با بزرگ‌نمایی مشاهده می‌شوند، پزشک می‌تواند با برش‌هایی کوچک روی شکم، جراحی را انجام داده و کیسه صفرا را بردارد. معمولا بعد از این جراحی، بیمار نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارد و می‌تواند به خانه بازگردد.
برای برخی از بیماران هم نیاز به جراحی باز وجود دارد و پزشک با ایجاد برشی حدودا ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متری در شکم، جراحی باز را انجام می‌دهد.
زمانی از جراحی باز استفاده می‌شود که کیسه صفرا ملتهب‌تر و عفونی‌تر از آن باشد که بتوان از لاپاروسکوپی بهره برد یا در خلال عمل لاپاروسکوپی مشکلی به‌وجود آید. جراحی باز نیاز به حداقل یک هفته بستری بیمار دارد. اگر شدت بیماری فرد به‌اندازه‌ای باشد که تحمل جراحی را نداشته باشد، باید وسیله‌ای موسوم به درین (drain) که یک لوله برای کشیدن آب است، مستقیما درون کیسه صفرا کار گذاشته شود.
جلوگیری از مشکلات کیسه صفرا چگونه است؟
به‌طور کامل نمی‌توان از مشکلات این عضو بدن پیشگیری کرد، اما بیماران با انجام اقداماتی می‌توانند از بزرگ شدن سنگ جلوگیری کنند و مانع از ایجاد و گسترش عفونت‌های دیگر شوند. مؤسسه ملی دیابت و هاضمه در زمینه بیماری های کلیوی در آمریکا اعلام کرده که افراد زیر بیشتر در معرض ابتلا به مشکلات کیسه صفرا هستند:
- زنان؛
- افراد بالای ۴۰ سال؛
- افراد با سابقه ارثی سنگ کلیه؛
- سرخ‌پوستان و مکزیکی‌ها؛
- افرادی که دچار چاقی مفرط هستند.
افرادی که بیشتر در خطر ابتلا هستند، باید به نکات زیر توجه کافی داشته باشند:
- پرهیز از کاهش وزن سریع؛
- رعایت رژیم غذایی با فیبر زیاد و کالری کم؛
- پرهیز از افزایش وزن شدید.
چشم‌انداز مشکلات کیسه صفرا
به‌طور کلی، مشکلات کیسه صفرا به‌سادگی درمان می‌شوند و مشکلات جانبی بلندمدتی بعد از جراحی و درمان عفونت به‌وجود نمی‌آید. کسانی که کیسه صفرا ندارند هم می‌توانند سالم و طبیعی به زندگی خود ادامه بدهند.
