سردرد صبحگاهی یکی از مشکلات رایجی است که بسیاری از افراد، بعد از بیدار شدن از خواب، دچار آن می‌شوند. انواع مختلفی از سردرد صبحگاهی وجود دارد که هر کدام از آنها دلایل و عوامل متعددی دارد. از جمله انواع این سردردها می‌توان سردردهای میگرنی، سردردهای تنشی (TTH)، سردردهای ناشی از استفاده بیش از حد از داروها و… را نام برد. سردرد یکی از مشکلات رایج بسیاری از افراد است. اما آیا سردرد صبحگاهی که دائما تکرار می‌شود، علامتی از یک بیماری جدی و خطرناک است؟ در ادامه، با پنج دلیل رایج و مهم سردرد صبحگاهی آشنا می‌شوید. همچنین راهکارهایی برای کاهش احتمال ابتلا به این سردردها یاد می‌گیرید.
- مشکلات خواب
- افسردگی و اضطراب
- مصرف دارو و الکل
- دندان‌قروچه
- بیماری‌های حاد و مشکلات جدی در سلامت کلی بدن
مهم‌ترین دلایل سردرد صبحگاهی
سردرد صبحگاهی ممکن است ناشی از یکی از این دلایل باشد:
۱. مشکلات خواب
برخی مشکلات و اختلالات خواب، ممکن است به سردرد صبحگاهی منجر شوند:
خروپف و وقفه تنفسی در خواب یا آپنه خواب
به گزارش بنیاد میگرن آمریکا، عامل مختلفی ممکن است عامل ایجاد سردرد صبحگاهی باشند یا در ایجاد آن دخالت داشته باشند. گاهی یک دلیل ساده مثل خروپف می‌تواند احتمال ابتلا به سردرد صبحگاهی را افزایش دهد.
خروپف یکی از علائم رایج آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب است. آپنه خواب، زمانی ایجاد می‌شود که در تنفس فرد وقفه ایجاد شود یا موقع خواب، تنفسی سطحی داشته باشد. البته همه خروپف‌ها لزوما علامت آپنه نیستند. آپنه خواب یکی از دلایل سردرد صبحگاهی است.
اگر نسبت به ابتلا به وقفه تنفسی در خواب شک دارید، علائم مختلفی وجود این اختلال را نشان می‌دهد:
- بیدار شدن مداوم از خواب در نیمه‌شب؛
- خواب‌آلودگی در طول روز؛
- عرق کردن در خواب شبانه؛
- خروپف روزانه.
محرومیت از خواب
محرومیت از خواب یکی از اختلالات خواب است که ممکن است حاد یا مزمن باشد.
تحقیق جدیدی در مورد تأثیر اختلالات خواب بر سردردهای صبحگاهی انجام شده است. در این تحقیق، بیش از ۱۸۰۰ فرد بزرگسال شرکت داشتند. افراد شرکت‌کننده به سه دسته تقسیم شدند: مبتلایان به میگرن، مبتلایان به سردردهای تنشی و افرادی که مبتلا به سردرد نبودند.
افرادی که دچار سردردهای میگرنی بودند، دوره‌های بیداری در شب را بیشتر تجربه می‌کردند. فقط از ۳۲ درصد از شرکت‌کنندگان در این تحقیق که مبتلا به میگرن بودند، بعد از خواب احساس راحتی داشتند.
به گفته متخصصان، بزرگسالان هر شب به ۷ تا ۹ ساعت خواب نیاز دارند. خوابیدن کمتر از ۶ ساعت و بیشتر از ۸ و نیم ساعت، احتمال ابتلا به سردرد صبحگاهی را افزایش می‌دهد.
نکاتی برای داشتن خوابی سالم و راحت
برای اینکه شرایط خواب خود را بهبود ببخشید، این عادت‌ها را در خودتان تقویت کنید:
- الگوی خواب منظمی داشته باشید. هر شب، سر ساعت مشخص بخوابید و صبح‌ها سر ساعت مشخص بیدار شوید.
- از مصرف کافئین، نیکوتین و الکل اجتناب کنید. این موارد، خواب منظم را مختل می‌کنند.
- قبل از خواب، از فعالیت‌هایی که مغز را تحریک می‌کند، اجتناب کنید؛ مثلا تماشای تلویزیون یا وب‌گردی.
- قبل از خواب، فعالیت‌های آرام‌بخش انجام دهید؛ مثلا مدیتیشن.
- فهرستی از فعالیت‌هایی تهیه کنید که باعث خواب آرام‌تر شما می‌شوند یا خواب‌تان را به‌هم می‌زنند.
- فضایی آرام، تاریک و راحت برای خواب در نظر بگیرید.
- برای آرامش ذهن و روان، قبل از خواب دوش بگیرید.
- تمرینات ورزشی منظم و روزانه داشته باشید.
سردرد صبحگاهی تکرارشونده، خروپف و سایر علائم آپنه خواب را باید به پزشک گزارش دهید. پزشک ممکن است آزمایش‌های شبانه را برای بررسی آپنه خواب تجویز کند. در بسیاری از موارد، تشخیص و درمان آپنه خواب منجر به درمان سردرد صبحگاهی نیز می‌شود.
البته این نکته مهم را فراموش نکنید که آپنه خواب ممکن است نشانی‌ای از بیماری‌ها و اختلالات جدی‌تر و خطرناک‌تر باشد. مثلا فشار خون بالا یا بیماری های قلبی نیز چنین علائمی دارند. پزشک ممکن است آزمایش‌هایی برای تشخیص این بیماری‌ها و یا اختلالات محتمل دیگر، تجویز کند.
۲. افسردگی و اضطراب
بی‌خوابی یکی از علائم افسردگی و اضطراب است. هر دوی این عوامل باعث ایجاد سردرد صبحگاهی مزمن می‌شوند.
تحقیقی در سال ۲۰۱۶ برای بررسی اختلالات خلق‌وخو و تأثیر آن بر سردردهای مختلف انجام شد. در این تحقیق، محققان اطلاعات حدود ۹ هزار بزرگسال شرکت‌کننده را در ده کشور مختلف اروپایی، جمع‌آوری و بررسی کردند. پرسشنامه‌ای در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت که حاوی پرسش‌هایی در مورد سردرد، افسردگی و اضطراب بود.
شایع‌ترین نوع سردرد که در این تحقیق با اضطراب و افسردگی ارتباط نشان داد، سردرد ناشی از مصرف بیش از اندازه دارو بود. این نوع سردرد را به اختصار MOH می‌نامند. دومین نوع رایج سردرد، سردرد تنشی بود و میگرن در جایگاه سوم شایع‌ترین سردردهای ناشی از افسردگی و اضطراب قرار گرفت.
در این تحقیق مشخص شد که سردردهای تنشی، فقط با اضطراب در ارتباط‌اند نه با افسردگی.
اگر فردی همراه با اختلالات خلقی مثل اضطراب و افسردگی دچار سردرد مزمن شود، تأثیرات منفی متعددی بر کیفیت زندگی و فعالیت‌های روزانهٔ وی دارد.
درمان اختلالات خواب ناشی از افسردگی و اضطراب
تشخیص و درمان علائم اضطراب و افسردگی، برای حفظ شرایط خلقی و مدیریت اختلالات خواب بسیار ضروری است؛ به‌خصوص در افرادی که دچار سردرد صبحگاهی مزمن یا تکرارشونده هستند.
پزشکان ممکن است برای این افراد، داروهای ضدافسردگی تجویز کنند. برخی داروهای ضدافسردگی می‌توانند به بهبود شرایط خواب کمک کنند و برخی از آنها برای پیشگیری از سردردهای میگرنی نیز مفید هستند.
پزشک داروی مناسب برای درمان افسردگی و اضطراب برای مبتلایان به سردردهای مزمن را تجویز می‌کند. متخصصان خواب یا روان‌پزشکان می‌توانند درمان‌های مؤثرتری از جمله شناخت‌درمانی، اصلاح رفتاری یا سایر تکنیک‌ها برای آموزش ریلکسیشن را توصیه کنند.
برخی از پزشکان نیز ممکن است مکمل‌های غذایی را توصیه کنند.
۳. مصرف دارو و الکل
در سال ۲۰۰۴، در مورد تأثیر مصرف الکل و داروها بر سردردهای مکرر تحقیقی انجام شد. این تحقیق روی ۱۹ هزار نفر از کشورهای مختلف اروپایی صورت گرفت.
شرکت‌کنندگان در این تحقیق که سابقه مصرف زیاد الکل داشتند، یعنی در روز بیش از ۶ بار الکل مصرف می‌کردند، نسبت به کسانی که فقط یک یا دو بار می‌نوشیدند، سردرد صبحگاهی مزمن بیشتری را تجربه می‌کردند.
مشارکت‌کنندگانی که برای افسردگی، اضطراب و بی‌خوابی، داروهای خاص مصرف می‌کردند، بین ۷/۶ تا ۱۷/۵ درصد بیشتر از بقیه، سردرد صبحگاهی را تجربه کرده بودند.
۴. دندان‌قروچه
دندان قروچه یا عادت ساییدن دندان‌ها، یکی از مشکلات رایج در طول خواب است. افرادی که دچار دندان‌قروچه هستند، ممکن است در طول شب یا هنگام بیداری، بدون اینکه متوجه شوند، این کار را انجام دهند. دندان‌قروچه یکی از اختلالات ناشی از تنش است و اگر شدید باشد، ممکن است منجر به سردرد شود.
دندان قروچه یکی از انواع اختلالات خواب نیز به‌شمار می‌آید. افرادی که دچار این مشکل می‌شوند، معمولا خروپف هم می‌کنند و در معرض ابتلا به آپنه خواب قرار دارند.
بیشتر افرادی که دچار دندان‌قروچه هستند، از اینکه دندان‌های خود را در خواب به هم می‌سایند، آگاهی ندارند و این کار را ناخودآگاه انجام می‌دهند. بنابراین بهتر است که علائم این اختلال را بدانید. نشانه‌ها و علائم دندان‌قروچه عبارت‌اند از:
- ساییدن محکم دندان‌ها با صدایی بلند به نحوی که دیگران را بیدار کند؛
- مشاهده شکستگی، ساییدگی و صاف شدن دندان‌ها بدون دلیل؛
- حساسیت یا درد فک و صورت؛
- خستگی عضلات فک؛
- باز نشدن یا بسته نشدن کامل فک؛
- درد بی‌دلیل در گوش بدون اینکه علائمی از ایجاد مشکل در گوش وجود داشته باشد؛
- درد و حساسیت دندان‌ها؛
- آسیب‌های بدون دلیل در بخش داخلی گونه؛
- درد ناشی از اطراف شقیقه؛
- اختلال در الگوی خواب؛
- سردرد صبحگاهی تکرارشونده.
طبق نتایج تحقیقات اخیر، نوشیدن الکل و مصرف دخانیات، احتمال ابتلا به دندان‌قروچه را افزایش می‌دهد.
۵. بیماری‌های حاد و مشکلات جدی در سلامت کلی بدن
سردردهای ناشی از اختلالات دیگر، ممکن است به ایجاد فشار روی اعصاب حساس به درد منجر شود. این نوع از سردرد به‌عنوان سردرد ثانویه شناخته می‌شود.
سردردهای ثانویه ممکن است ناشی از یکی از موارد زیر باشد:
- تومورهای مغزی؛
- تروما؛
- فشار خون بسیار بالا؛
- سکته مغزی.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
همه کسانی که سردرد صبحگاهی را تجربه می‌کنند، لزوما به مراجعه به پزشک نیاز ندارند. اگر هر کدام از علائم زیر را داشتید، به پزشک مراجعه کنید:
- اگر در هفته دو بار یا بیشتر به سردرد مبتلا می‌شوید؛
- سردردهای تکرارشونده به‌خصوص در افراد بالای ۵۰ سال و کسانی که قبلا چنین سردردهایی را تجربه نکرده‌اند؛
- سردردهای ناگهانی یا شدید همراه با گرفتگی گردن؛
- سردردهایی که بعد از آسیب به سر ایجاد می‌شود؛
- سردردهایی همراه با تب، حالت تهوع و استفراغ که هیچ دلیل دیگری ندارد؛
- سردرد همراه با گیجی، ضعف، دوبینی یا از دست دادن هوشیاری؛
- سردردهایی که تغییرات ناگهانی در الگو و شدت دارند؛
- سردردهای مزمن در کودکان؛
- سردردهایی که با ضعف یا از دست دادن حواس در بخش‌هایی از بدن همراه است؛
- سردرد همراه با تشنج با تنگی نفس؛
- سردرد تکرارشونده در افرادی که سابقهٔ ایدز یا سرطان دارند.
جمع‌بندی
عوامل مختلفی در ایجاد سردرد صبحگاهی دخالت دارند که هر کدام از آنها دلایل جداگانه‌ای دارند.
مثلا مصرف نوشیدنی‌های الکلی یکی از دلایل رایج افزایش احتمال بی‌خوابی و دندان‌قروچه است. ترک مصرف الکل، ممکن است تا حدودی مشکلات و اختلالات خواب و دندان‌قروچه را کاهش دهد. به دنبال آن، ابتلا به سردرد صبحگاهی کاهش پیدا می‌کند.
بیماری‌های روانی مثلا افسردگی و اضطراب می‌تواند به نوشیدن الکل، اختلالات خواب، دندان‌قروچه و مواردی شبیه این منجر شود. این عوامل همگی در ایجاد سردرد صبحگاهی نقش دارند.
بسیاری از دلایل ایجاد سردرد صبحگاهی پیشگیری می‌شوند. اکثر کسانی که به سردرد صبحگاهی مبتلا می‌شوند با تغییر در سبک زندگی و مراجعه به پزشک می‌توانند آن را درمان و از آن پیشگیری کنند. سردرد صبحگاهی اگر درمان نشود تأثیرات منفی و ناخوشایندی در کیفت زندگی روزمره دارد.
