تست ژنتیک یکی از آزمایش‌هایی است که بسیاری از ما هنوز از چیستی و فواید پرشمارش آن‌طور که بایدوشاید آگاه نیستیم. خیلی‌هایمان گاهی سال‌ها با مشکلات پزشکی و بیماری‌هایی دست‌وپنجه نرم می‌کنیم که اگر از تست ژنتیک کمک گرفته بودیم، می‌توانستیم از بروز زودهنگام بسیاری از آنها جلوگیری کنیم، به‌خصوص بیماری‌هایی مثل آلزایمر که متأسفانه هنوز درمانی ندارند. فواید آزمایش ژنتیک محدود به همین مورد نیست و در حوزه‌های دیگری هم به سلامت ما کمک می‌کند. با توجه به همین اهمیت، ما در تیم تحریریه «چطور» تصمیم گرفتیم با دکتر سیروس زینلی، متخصص ژنتیک پزشکی، گفت‌وگویی بکنیم و مطالبی دست‌اول را به شما مخاطبان گرامی ارائه دهیم.
همان طور که اشاره شد، تست ژنتیک فوایدی دارد که شاید از بسیاری از آنها بی‌اطلاع باشیم. گاهی بیماری در فرد تشخیص داده می‌شود، اما درمانش امکان‌پذیر نیست؛ در صورتی که با انجام آزمایش ژنتیک می‌توان به‌راحتی آن بیماری را کنترل یا حتی از بروزش پیشگیری کرد. گاهی والدین برای استعدادیابی ورزشی و چگونگی تغذیه فرزندانشان بسیار هزینه می‌کنند و به نتیجه مطلوب نمی‌رسند؛ در صورتی که با انجام این تست به‌آسانی می‌توان به راهنمایی عالی برای استعدادیابی ورزشی دست یافت و نیز کارآمدتر و مؤثرتر برنامه غذایی تهیه کرد. آزمایش ژنتیک فواید چشمگیر دیگری نیز در حوزه روان‌شناسی و پوست و زیبایی دارد که در ادامه بیشتر توضیح داده می‌شود.
مصاحبه با دکتر زینلی، مدیر ارشد گروه مای‌ژن
مطلب حاضر حاصل گفت‌وگوی «چطور» با دکتر سیروس زینلی، متخصص ژنتیک پزشکی و مدیر ارشد مجموعه سلامتی مای‌ژن است. در این مطلب، سعی شده است مهم‌ترین نکات و رایج‌ترین سؤالات درباره آزمایش ژنتیک از ایشان پرسیده شود.
۱. تست ژنتیک چیست، چه مراحلی دارد و دریافت نتیجه‌اش چگونه است؟
دکتر زینلی توضیح دادند که در آزمایش ژنتیک، قسمت‌های خاصی از دی. ان. ای بررسی می‌شود. هدف از انجام این آزمایش تشخیص بیماری‌های ژنتیکی، جلوگیری از تولد نوزاد مبتلا به بیماری ارثی، پیشگیری از بیماری‌ها و در کل رسیدن به زندگی سالم‌تر است.
ایشان معتقدند که برای انجام آزمایش‌های ژنتیکی به نمونه دی. ان. ای افراد نیاز است. نمونه دی. ان. ای تقریبا در همه‌جای بدن وجود دارد: بزاق، خون و حتی مو و ناخن. ازاین‌رو، اولین مرحله نمونه‌گیری است. در مای‌ژن، از نمونه‌خون یا نمونه‌بزاق افراد استفاده می‌شود. بعد از نمونه‌گیری، دی. ان. ای یا همان ماده ژنتیکی، در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی، تخلیص و جداسازی می‌شود. در مرحله بعد، کادری مجرب، با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته، روی نمونه‌ها آزمایش‌های ژنتیکی انجام می‌دهند. در این مرحله، آرایش ژنتیکی افراد مشخص می‌شود و نوبت به آنالیز نتایج می‌رسد.
۲. اهمیت این آزمایش چیست؟ چرا باید آزمایش ژنتیک بدهیم؟
دکتر سیروس زینلی، با اشاره به اینکه در جایگاه متخصص ژنتیک، تقریبا تمام زمان کاری‌شان را برای تشخیص بیماری‌ها سپری کرده‌اند، معتقدند که در بسیاری از مواقع، آنها بیماری را می‌یابند، ولی متأسفانه درمانی برایش نیست. اگر بیماری‌ها دیر تشخیص داده شوند، آسیب‌هایشان ممکن است بدون بازگشت باشد. پزشکان متخصص برای درمان بیماری دارو تجویز می‌کنند؛ ولی تعداد کمی از داروها علت اصلی بیماری را درمان می‌کنند.
در ادامه، ایشان تشریح کردند که با بررسی ژنتیکی افراد، می‌توان عوامل زمینه‌ساز بیماری‌ها را شناسایی کرد و همچنین، به افراد کمک کرد با انتخاب‌های درست، نه‌تنها از بیماری‌ها پیشگیری کنند، بلکه زندگی طولانی‌تر و شادتری را تجربه کنند؛ مثلا اگر در ژن APOE فردی جهشی وجود داشته باشد، آن فرد چندین برابر بیشتر از دیگران احتمال دارد به بیماری آلزایمر مبتلا شود؛ بیماری‌ای که درمانی هم ندارد. در صورتی که با تشخیص ژنتیکی، سبک زندگی و مکمل‌های خاصی تجویز می‌شود که با آنها می‌توان این احتمال را تا حد زیادی از بین ببرد.
۳. آیا این تست برای سن، جنسیت یا شرایط خاصی است یا برای همه مفید است؟
دکتر زینلی، با ذکر این نکته که ژنتیک در طول عمر ثابت است و تغییر نمی‌کند، اشاره کردند که از نظر سن و جنسیت هیچ محدودیتی وجود ندارد. منتها با توجه به اهداف هر فرد، نحوه استفاده از نتایج آزمایش تغییر می‌کند؛ برای مثال، در کودکان «رشد بهتر» اهمیت دارد، در حالی که در میان‌سالی «تناسب‌اندام و سلامتی» مدنظر است.
۴. در گروه مای‌ژن چه تست‌های ژنتیکی‌ای انجام می‌شود؟
در حال حاضر، آزمایش‌های ژنتیکی تغذیه و سلامتی، ورزش، پوست و زیبایی، و آزمایش پیشگیری از آلزایمر (یا تعیین ریسک آلزایمر) در گروه مای‌ژن انجام می‌شود. خبر خوب اینکه از سال جدید، آزمایش‌های ژنتیکی شخصیت‌شناسی هم به خدمات این گروه اضافه می‌شود. آزمایش‌های ریسک بیماری‌های قلبی ـ عروقی و ریسک ابتلا به سرطان سینه نیز به‌زودی ارائه خواهند شد.
۵. تست ژنتیک ورزش چیست و چه کاربردی دارد؟
آقای دکتر توضیح دادند که بخش‌های مختلف بدن در تعیین استعدادهای ورزشی انسان مؤثرند. از جملۀ این عوامل مهم و تأثیرگذار نوع تارهای عضلانی، توان رگ‌زایی و نیز سوخت‌رسانی به عضلات است. چه ورزشکار حرفه‌ای باشید و چه صرفا برای سلامتی ورزش کنید، بعضی ورزش‌ها اثر بهتری روی تناسب‌اندام‌تان دارند و استعدادتان هم در آنها بیشتر است.
ایشان در ادامه گفتند که آزمایش ژنتیکی ورزش مای‌ژن، با بررسی بیش از ۲۰ ژن بدن، عوامل مهم ورزشی را مشخص می‌کند. همچنین، علاوه بر مشخص‌کردن استعدادهای ورزشی، افراد می‌توانند امتیازهایشان را با قهرمانان ورزشی مقایسه و بدانند که برای پیشگیری از آسیب‌ها و بهبود عملکرد، بهتر است چه مکمل‌هایی را مصرف کنند.
۶. آیا دانستن ژنتیک ورزشی کودکان به استعدادیابی بهتر آنها کمک می‌کند؟
آقای دکتر خاطرنشان کردند که دقیقا به همین منظور در دنیا این آزمایش‌ها برای کودکان و نوجوانان در حال انجام است. در حالی که اکثر والدین کلاس‌های ورزشی مختلف را امتحان می‌کنند (که ممکن است کودکان را سرخورده کند)، با آزمایش ژنتیک استعدادهای ورزشی شناسایی می‌شوند و به‌علاوه، با استفاده از برنامه‌های دقیق، زمینه رشد و شکوفایی این استعدادها فراهم می‌شود.
۷. تست ژنتیک تغذیه چیست و چه کاربردی برای افراد دارد؟
به‌گفتۀ دکتر زینلی، متخصص ژنتیک پزشکی، تفاوت‌های ژنتیکی باعث می‌شود واکنش افراد مختلف به مواد غذایی باهم متفاوت باشد؛ مثلا فردی را می‌بینیم که حجم غذای بسیار زیادی را میل می‌کند و اصلا چاقی به سراغش نمی‌آید. از طرف دیگر، فردی را احتمالا سراغ داریم که همیشه رژیمش را رعایت می‌کند، اما بازهم نمی‌تواند اضافه‌وزنش را رفع کند. اینجا اهمیت آزمایش ژنتیکی تغذیه و سلامتی مشخص می‌شود.
آزمایش ژنتیک، با بررسی بیش از ۲۶ ژن، به‌دقت تعیین می‌کند که:
- فرد در معرض چه بیماری‌هایی قرار دارد (مثلا دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی)؛
- برای برطرف‌کردن این بیماری‌ها چه توصیه‌هایی را باید رعایت کند؛
- چه‌چیزی بیشتر او را چاق می‌کند؛
- احتمال چاقی ژنتیکی وی چقدر است؛
- حساسیت‌های ژنتیکی او به غذاهای مختلف مثلا قهوه و شیر و نان چگونه است؛
- چه نیازهای ژنتیکی‌ای به ویتامین‌ها و موارد معدنی در او هست که باید تأمین شود.
۸. بعد از دریافت نتیجه تست تغذیه، چطور باید از نتایج استفاده کرد و تناسب‌اندام بهتری داشت؟
دکتر زینلی در پاسخ به این پرسش اشاره کردند که: «نتایج آزمایش‌های ژنتیکی کاملا مشروح برای فرد ارسال می‌شود و به‌راحتی می‌توان از آن استفاده کرد. منتها برای ما مهم است که همه کاملا درست از نتایج خود استفاده کنند؛ بنابراین، هم مشاوره ژنتیک برای توضیح نتایج به‌طور رایگان ارائه می‌شود و هم متخصصان تغذیه مجموعه مای‌ژن (بعد از گرفتن اطلاعاتی مانند قد، وزن، سن و علایق غذایی) یک برنامه اختصاصی عملی برای هر فرد تنظیم می‌کنند. همچنین، بعد از شروع برنامه غذایی، به‌صورت دورهای از آنها پشتیبانی می‌شود.»
خوشبختانه تجربه‌های موفق بسیاری داشته‌ایم و اخیرا یکی از مراجعان سال قبل ما، علاوه بر بهبود سلامتی، رکورد ۵۰ کیلوگرم کاهش وزن سالم را نیز شکسته‌اند.
ــ دکتر سیروس زینلی، مدیر ارشد گروه مای‌ژن
۹. تست ژنتیک پوست و زیبایی شامل چه مواردی است و چه کاربردی دارد؟
بنا به توضیحات آقای دکتر، پوست انسان با گذشت عمر به‌تدریج دچار فرایند پیری می‌شود. پیری پوست، هم به‌دلیل عوامل درونی مانند شکست کلاژن و هم عوامل بیرونی مانند تابش آفتاب اتفاق می‌افتد. تست ژنتیک پوست ۹ دسته از این عوامل را بررسی می‌کند و چشم‌انداز کاملی برای جلوگیری از پیری پوست و جوان‌سازی به فرد می‌دهد.
ایشان تشریح کردند که: «حتما می‌دانید هزاران نوع محصول مراقبت پوستی با قیمت‌های بسیار گران در حوزه آرایشی ـ بهداشتی وجود دارد و این روزها، اهمیت اختصاصی‌شدن خدمات پوستی و محصولات پوستی جهت حفظ جوانی و زیبایی پوست و همچنین صرفه‌جویی در هزینه‌ها بسیار زیاد است. تست ژنتیکی پوست مای‌ژن کمکتان می‌کند نسخه پوستی اختصاصی خودتان را رعایت کنید و از آزمون‌وخطا بی‌نیاز شوید.»
۱۰. تست آلزایمر چیست؟ چه افرادی بهتر است انجامش دهند؟ دانستن ژنتیک آلزایمر چه کمکی می‌کند؟
بنا به توضیحات ایشان، بیماری آلزایمر به‌یک‌باره به‌سراغ فرد می‌آید و آسیب بسیار زیادی به وی و اطرافیانش وارد می‌کند. متخصصان ژنتیک موفق شده‌اند جهش‌های ژنتیکی درگیر در ایجاد این بیماری را کشف کنند؛ جهش‌هایی که تا ۱۶ برابر احتمال ابتلا را افزایش می‌دهند. اگر این جهش‌ها در فرد وجود داشته باشد، با راهکاری‌هایی اختصاصی می‌توان بروز این بیماری را تا ۲۰ سال به تعویق انداخت یا حتی از آن پیشگیری کرد.
۱۱. تست روان‌شناسی چیست؟ چه کاربردی در زندگی فرد دارد؟
مدیر ارشد مجموعه سلامتی مای‌ژن، با اشاره به جالب‌توجه‌بودن این آزمایش، تشریح کردند که آنها در آزمایشگاه، با بررسی مسیرهای دوپامین و سروتونین و اکسی‌توسین (که در حالات روحی روانی انسان نقش دارند)، حدود ۲۰ مؤلفه مهم مانند درونگرایی و برونگرایی، ریسک‌پذیری، خلاقیت، توانایی‌های کلامی و مدیریت استرس را بررسی می‌کنند. علاوه بر این، متخصص روان‌شناسی هم ارزیابی بالینی انجام می‌دهد تا پازل خودشناسی به بهترین شکل تکمیل شود.
۱۲. آیا تست‌های ژنتیک مهم دیگری هم در آینده در دسترس خواهند بود؟
پاسخ دکتر زینلی به این سؤال، مثبت بود. ایشان معتقدند که علم ژنتیک علمی رو به رشد است و هرساله تحولی شگرف در پزشکی پیشگیرانه به‌وسیله کشف‌های ژنتیکی رخ می‌دهد؛ برای مثال، یکی دیگر از تست‌های ژنتیکی که اخیرا در کشورهای پیشرفته مورد توجه متخصصان و پزشکان قرار گرفته است تست بررسی ریسک ابتلا به سرطان‌ها به‌خصوص سرطان سینه است. در صورتی که استعداد ابتلا به سرطان در فرد تشخیص داده شود، لازم است به‌صورت دورهای، سونوگرافی و چکاپ‌های لازم انجام گیرد.
۱۳. تست ژنتیک برای کودکان هم کاربرد دارد؟
آقای دکتر، با اشاره به این مطلب که ژنتیک افراد در طول عمرشان ثابت است و تغییری نمی‌کند، توضیح دادند که هر فرد در هر سنی می‌تواند از تست ژنتیک استفاده کند و نتایج به‌دست‌آمده ثابت است. به‌گفتۀ ایشان، رمزگشایی از ژن‌ها برای شناخت روحیات و انتخاب مسیر تحصیلی و شغلی، داشتن بهترین تغذیه و مصرف ویتامین‌ها، انتخاب رشته ورزشی، و پیشگیری از بیماری‌ها راهنمای والدین خواهد بود تا آینده روشن‌تری برای فرزندان خود بسازند.
۱۴. مخاطبان ما چگونه بدانند چه تستی برایشان مناسب است؟
آقای دکتر تشریح کردند که افراد می‌توانند با ارسال اطلاعات تماسشان برای این گروه، از خدمات مشاوره رایگان مای‌ژن بهره‌مند شوند. کارکنان مجموعه سلامتی مای‌ژن کمک خواهند کرد که افراد، بر اساس اهداف و نیاز بدنشان، آزمایش‌هایی را که بیش از همه به آنها نیاز دارند انتخاب کنند.
سخن پایانی
امیدواریم با مطالعه این مصاحبه به اهمیت و فواید تست ژنتیک پی برده باشید. همان طور که مطالعه کردید، آزمایش ژنتیک در رسیدن به زندگی سالم‌تر و شادتر بسیار مؤثر است. شما مخاطبان گرامی می‌توانید نظرات، ابهامات و سؤالات خودتان را در قسمت «ارسال دیدگاه» بنویسید. ما این ابهامات و سؤالات شما را با دکتر زینلی در میان می‌گذاریم و پاسخ ایشان را به اطلاعتان می‌رسانیم. اگر این مقاله برایتان مفید بود، لطفا آن را برای نزدیکان و دوستانتان ارسال کنید.
برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های گروه مای‌ژن و درخواست آزمایش ژنتیک می‌توانید به وب‌سایت مای‌ژن یا صفحه اینستاگرام گروه مای‌ژن مراجعه کنید.