سلنیوم چیست و چه فوایدی دارد؟ منابع، مکمل‌ها و عوارض مصرف زیاد آن

سلنیوم یکی از ترکیبات معدنی است که وجودش برای بدن لازم و ضروری است. فقط یکی از فواید سلنیوم بهبود کارکرد سیستم ایمنی بدن است. در ادامه مطلب حاضر، بیشتر راجع‌به سلنیوم خواهید خواند. اینکه چه فوایدی دارد، بیشتر در کدام مواد خوراکی یافت می‌شود، مصرف بیش‌ازحد آن چه پیامدها و عوارضی دارد و نیز سؤال‌های دیگری که درباره سلنیوم در ذهن دارید همگی پاسخ داده خواهند شد. همراه ما بمانید.

سلنیوم چیست؟

سلنیوم (Selenium) یکی از ترکیبات معدنی متعلق به گروه خردکانی‌ها (Trace Minerals) است. خردکانی‌ها آن دسته از ترکیبات معدنی‌اند که بدن در طول روز به میزان اندکی از آنها نیاز دارد (کمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم).

سلنیوم یکی از ترکیبات اصلی «سلنوپروتئین‌ها» است (گروهی از پروتئین‌ها و آنزیم‌ها در بدن). وظیفه سلنوپروتئین‌ها کمک به ساختن دی. ان. ای (DNA) و محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب و عفونت‌هاست. این گروه خاص از پروتئین‌ها در تکثیر و سوخت‌وساز (دگرگشت/ متابولیسم) هورمون‌های تیروئید هم نقش دارند.

موارد مصرف سلنیوم

سلنوپروتئین‌ها و آنزیم‌ها، که سلنیم یکی از ترکیبات تشکیل‌دهنده‌شان است، خواص آنتی‌اکسیدانی دارند. وظیفه این مواد تجزیه و انحلال پراکسایدهاست که ممکن است به بافت‌های بدن آسیب برسانند یا در کارکرد و شکل طبیعی دی. ان. ای خلل وارد کنند. چنین ناراحتی‌هایی در بلندمدت با پیامدهایی مثل التهاب و بیماری‌های دیگر همراه می‌شوند.

۱. پیشگیری از سرطان

طبق نتایج فراتحلیلی که دراین‌باره صورت گرفته است، دریافت میزان کافی از سلنیوم در طول روز در پیشگیری از سرطان مؤثر است.

۲. حفظ کارکرد طبیعی و سالم غده تیروئید

غده تیروئید محل حضور چند آنزیمِ حاویِ سلنیوم است که در حفظ کارکرد طبیعی و سالم غده تیروئید نقش اساسی دارند. دریافت‌نکردن میزان کافی از سلنیم در طول روز در بلندمدت به بروز اختلال‌های خودایمنی تیروئید (Autoimmune Thyroid Conditions) مثل هاشیموتو (Hashimoto’s Disease) و بیماری گریوز (Graves’ Disease) منجر می‌شود. هر دوی این بیماری‌ها باعث تولید پادتن‌هایی می‌شوند که به غده تیروئید هجوم می‌برند؛ مسئله‌ای که باعث کم‌کاری یا پرکاری تیروئید خواهد شد.

۳. پیشگیری از بیماری‌های قلبی ـ عروقی

از دیگر وظایف سلنوپروتئین‌ها محافظت از غشا‌های سلولی در برابر رادیکال‌های آزاد و لخته‌های خون است. وجود هر دوی اینها در بدن در بلندمدت سبب بروز ناراحتی‌های قلبی ـ عروقی خواهد شد. با دریافت میزان کافی از سلنیوم در طول روز، می‌توان از کارکرد صحیح سلنوپروتئین‌ها دراین‌باره اطمینان حاصل کرد.

۴. کمک به اثربخشی بهتر آنتی‌اکسیدان‌ها

اگر در طول روز میزان کافی از سلنیوم جذب بدن شود، کارکرد و اثربخشی آنتی‌اکسیدان‌ها، در مبارزه با التهاب و رادیکال‌های آزاد موجود در بدن تقویت خواهد شد.

دز مصرفی مکمل سلنیوم

• میزان توصیه‌شده (RDA): ۵۵ میکروگرم سلنیوم در طول روز برای زنان و مردان ۱۹ سال به بالا کافی است و نتایج موردنظر را خواهد داشت.
• حداکثر میزان مصرفی (UL): میزان سلنیم دریافتی در طول روز نباید فراتر از ۴۰۰ میکروگرم رود. در غیر این صورت، خطر مسمومیت با این ترکیب معدنی و پیامدهای دیگر وجود خواهد داشت.

جدول میزان سلنیم لازم برای سنین مختلف

عوارض و پیامدهای کمبود سلنیوم در بدن

ترکیب معدنی سلنیم به‌طور طبیعی در خاک یافت می‌شود. گیاه ترکیب را جذب خود می‌کند و بعدها حیوانات از این گیاهان تغذیه می‌کنند. به این ترتیب است که سلنیم سر سفره‌های ما راه پیدا می‌کند. منتها باید بررسی کرد که خاک منطقه تا چه حد از حیث وجود این ترکیب معدنی غنی است. اگر خاک منطقه چنین ویژگی‌ای نداشته باشد، باید با دریافت مکمل خطر کمبود سلنیوم را از سر باز کرد. در غیر این صورت، در بلندمدت خطر بروز دو بیماری زیر وجود خواهد داشت:

• بیماری کشان (Keshan Disease) که نوعی كارديوميوپاتی (بیماری عضله قلب) است؛
• بیماری کاشین – بک (Kashin-Beck ِisease) که نوعی آرتروز است.

علائم

• کما.
• سردرد؛
• حملات صرع؛
• حالت تهوع، استفراغ؛
• تغییر افکار و ذهنیات (حالت ذهنی)، گیجی؛
• لتارژی (Lethargy) (بی صبر و حوصله بودن و زود عصبانی‌شدن از نشانه‌های لتارژی‌اند).

چه کسانی بیشتر در معرض خطر کمبود سلنیوم هستند؟

سه گروه زیر بیشتر از بقیه در معرض خطر کمبود سلنیوم هستند:

• مبتلایان به ایدز (اسهال، جذب‌نشدن میزان کافی از ترکیبات معدنی و کاهش اشتها همگی از عوارض این بیماری ویروسی هستند)؛
• کسانی که بنا به دلایلی میزان کافی از این ترکیب معدنی را در طول روز دریافت نمی‌کنند (مثلا خاک کشورهایی مثل چین، روسیه و بسیاری از کشورهای اروپایی از حیث وجود سلنیوم غنی نیست و این مسئله مشکلاتی را برای مردم چنین کشورهایی پدید می‌آورد)؛
• کسانی که به‌خاطر نارسایی کلیوی دیالیز می‌شوند‌ (فیلترشدن خون که طی فرایند دیالیز صورت می‌گیرد بخشی از سلنیوم موجود را از بین می‌برد. محدودیت‌های رژیم غذایی که به‌خاطر نارسایی کلیوی وضع می‌شوند از دیگر دلایل جذب ناکافی این ترکیب معدنی در مبتلایان به این عارضه‌هاست).

عوارض و پیامدهای جذب بیش‌ازحد سلنیوم؛ مسمومیت سلنیم

مصرف بیش‌ازحد خوراکی‌ها و مکمل‌های حاوی سلنیوم ممکن است با عوارض و پیامدهایی همراه شود: از عارضه‌هایی چون ریزش مو، ناراحتی معده و احساس سرسبکی گرفته تا بیماری‌های مزمن و خطرناک چون نارسایی قلبی، اختلال دستگاه تنفسی یا نارسایی کلیه.

باید مراقب بود تا در مصرف خوراکی‌ها و مکمل‌های حاوی سلنیم زیاده‌روی نشود؛ برای مثال، بادام برزیلی یکی از خوراکی‌های غنی از این ماده معدنی است. میزان سلنیوم موجود در هر دانه بادام برزیلی از میزان توصیه‌شده روزانه (RDA) بیشتر است. زیاده‌روی در خوردن این بادام‌ها ممکن است احتمال مسمومیت سلنیم را در پی داشته باشد.

علائم اولیه مسمومیت سلنیوم

• ریزش مو؛
• خستگی؛
• ضعف عضلانی؛
• حالت تهوع، اسهال؛
• زخم و ناراحتی پوستی؛
• قرمزی و التهاب پوست؛
• تحریک‌پذیری (Irritability)؛
• طعم فلز در دهان، بوی بد دهان؛
• تغییر رنگ یا شکننده‌شدن ناخن‌ها.

سایر خطرهای مصرف بیش‌ازحد سلنیوم

مصرف مکمل یا خوراکی‌های حاوی سلنیوم برای کسانی که مبتلا به بیماری های خودایمنی هستند چندان خوب نیست. سلنیوم با تحریک دستگاه ایمنی وضعیت بیماری را وخیم‌تر می‌کند. پیامد دیگر جذب زیاد این ترکیب معدنی احتمال تحت‌تأثیر قرارگرفتن باروری مردان است، چون سلنیوم حرکت اسپرم‌ها را کندتر می‌کند؛ البته اگر میزان زیادی از آن در بدن باشد.

منابع غذایی و خوراکی‌های حاوی سلنیوم

نام‌ تجاری مکمل‌های سلنیوم در ایران

در پایان

سلنیوم یکی از ترکیبات معدنی مهم در بدن است و جذب میزان کافی از آن در طول روز اهمیت ویژه‌ای دارد؛ اهمیتی که به‌ویژه خود را در حفظ سلامت غده تیروئید و پیشگیری از ناراحتی‌های مرتبط با آن نشان می‌دهد. البته صرف آنکه ماده معدنی مفیدی است، دلیل بر زیاده‌روی در مصرف آن نمی‌شود؛ چون این کار هم خطرات و پیامدهای دیگری خواهد داشت و خطر مسمومیت با این ترکیب معدنی وجود دارد و باید جدی گرفته شود.

شرکت‌های فروش مکمل‌ها بعضا با وعده‌ها و تبلیغاتی مثل «تضمین سلامت دستگاه ایمنی» یا نظایر آن مکمل‌های حاوی سلنیوم را به مصرف‌کنندگان می‌فروشند. واقعیت این است که این وعده‌ها هنوز پایه و اساس علمی استواری ندارد و بیشتر به هدف افزایش فروش است. بهتر است بیشتر متکی بر مواد خوراکی حاوی این ترکیب معدنی باشید و برای تأمینش از همین‌ها استفاده کنید.

شما بگویید

اگر تجربه‌ای درباره این موضوع دارید یا می‌توانید اطلاعاتی به آنچه گفته شد اضافه کنید، حتما در قسمت «ارسال دیدگاه» مطرح کنید. اگر هم نکته، پیشنهاد یا انتقادی دارید، مشتاق خواندن آن هستیم. از نظرات شما برای بهبود کیفیت مطالب بهره خواهیم برد.

مجموعه سلامت و زیبایی

راه‌حل‌هایی برای اینکه هم زیبا بمانیم هم سالم

مشاهده مجموعه