وحشت خواب اختلالی است که اغلب با جیغ زدن و ترس شدید و ناگهانی در خواب همراه است. وحشت خواب با عنوان هراس شبانه نیز شناخته می‌شود. این اختلال خواب به‌طور معمول چند ثانیه تا یک دقیقه طول می‌کشد. وحشت خواب حدود ۴۰ درصد کودکان و درصد بسیار کمتری از بزرگ‌سالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هرچند این اتفاق ترسناک است، اما در حالت کلی جای نگرانی ندارد. در این مطلب، علائم وحشت خواب، علل و راه‌های تشخیص و درمان آن را بررسی میکنیم. تا انتها با ما همراه باشید.
آیا وحشت خواب همان کابوس است؟
شاید در وهله اول فکر کنید که وحشت خواب همان کابوس دیدن است؛ اما خیر، وحشت خواب با کابوس فرق دارد. وقتی شما کابوس می‌بینید، به‌طور معمول از خواب می‌پرید و حتی ممکن است جزئیاتی از آن را به خاطر بسپارید؛ اما در شرایط وحشت خواب، در حالی جیغ می‌زنید و می‌ترسید که هنوز خواب هستید. کودکان به‌طور معمول پس از بیدار شدن، چیزی از وحشت خواب خود به خاطر نمی‌آورند؛ اما بزرگ‌سالان ممکن است قسمتی از خوابی را که در این شرایط دیده بوده‌اند، به یاد بیاورند.
علائم وحشت خواب چیست؟
وحشت خواب اغلب در اوایل شب، در نیمه اول دوره خواب شما اتفاق می‌افتد. به‌طور معمول، وحشت خواب فقط چند ثانیه تا یک دقیقه طول می‌کشد، اما ممکن است ۱۰ دقیقه یا بیشتر هم ادامه داشته باشد. در طول یک دوره وحشت خواب، ممکن است این علائم در فرد ایجاد شود:
- با جیغ‌وداد و فریادهای وحشتناک شروع می‌شود؛
- درحالی‌که فرد بسیار ترسیده، در رختخواب می‌نشیند؛
- با چشمانی باز به یک نقطه خیره می‌شود؛
- دچار تعریق در خواب می‌شود و به‌سختی نفس می‌کشد؛
- صورتش برافروخته می‌شود و مردمک چشم‌هایش گشاد می‌شوند؛
- لگد می‌زند و دست و پاهایش را به دیوار می‌کوبد؛
- بیدار شدن برایش سخت است و بعد از بیداری همچنان گیج است؛
- تسلی‌‌ناپذیر است و به هیچ روشی آرام نمی‌شود؛
- صبح روز بعد چیزی از وقایع را به خاطر نمی‌آورد؛
- ممکن است از رختخواب بلند شود و در خانه راه برود؛
- ممکن است در صورت تلاش دیگران برای مهار و آرام کردنش رفتار پرخاشگرانه داشته باشد.
چرا وحشت خواب به وجود می‌آید؟
وحشت خواب به‌عنوان یک پاراسومنیا (یک رفتار یا تجربه نامطلوب در هنگام خواب) طبقه‌بندی شده است. وحشت خواب به‌طور معمول در هنگام خواب N3، یعنی عمیق‌ترین مرحله خواب (یا NREM) رخ می‌دهد. وحشت خواب هنگامی اتفاق می‌افتد که تا حدی از خواب NREM بیدار شوید. این اتفاق در حین انتقال بین مراحل مختلف خواب رخ می‌دهد؛ یعنی زمانی که نه به‌طور کامل بیدار و هوشیار هستید و نه کاملا در خواب!
هنوز علت اصلی این بیداری جزئی و ارتباط آن با وحشت خواب مشخص نشده است؛ اما کارشناسان برخی از عوامل را شناسایی کرده‌اند که ممکن است در این امر نقش داشته باشد. این عوامل عبارت‌اند از:
- کمبود خواب و خستگی مفرط؛
- استرس؛
- اختلال در زمان‌بندی خواب (مانند زمانی که به سفر می‌رویم)؛
- تب.
وحشت خواب گاهی به‌خاطر برخی شرایط زمینه‌ای که در خواب تداخل ایجاد می‌کنند، اتفاق می‌افتد. برخی از این شرایط زمینه‌ای می‌توانند موارد زیر باشند:
- اختلالات تنفسی خواب: گروهی از اختلالات شامل الگوهای تنفس غیرطبیعی در هنگام خواب هستند. رایج‌ترین آنها آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب است.
- سندرم پای بی‌قرار؛
- مصرف برخی از داروها؛
- اختلالات خلقی، مانند افسردگی و اضطراب؛
- در بزرگ‌سالان، مصرف الکل.
وحشت خواب چه عوارضی دارد؟
برخی از عوارض ناشی از تجربه وحشت خواب عبارت‌اند از:
- خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در روز؛
- خواب آشفته؛
- خجالت کشیدن فرد در این زمینه یا ایجاد مشکلاتی در رابطه با اطرافیانش؛
- صدمه زدن فرد به خودش یا به شخصی که در نزدیکی اوست.
وحشت خواب چگونه تشخیص داده می‌شود؟
برای تشخیص وحشت خواب، پزشک سابقه پزشکی و علائم شما را بررسی می‌کند. ممکن است ارزیابی شما شامل موارد زیر باشد:
- معاینه فیزیکی: در این شرایط، پزشک شما را معاینه می‌کند تا عوامل احتمالی ایجادکننده وحشت خواب را شناسایی کند.
- صحبت کردن در مورد علائم: پزشک براساس توصیف شما از وقایع، وحشت خواب را تشخیص خواهد داد. حتی ممکن است در مورد سابقه خانوادگی‌تان در مورد اختلالات خواب نیز از شما سؤال کند. در صورت لزوم ممکن است از همسرتان بخواهد که یک پرسش‌نامه درباره رفتارهای خواب شما پر کند.
- تست خواب (پلی سومنوگرافی): در بعضی موارد، پزشک ممکن است یک مطالعه شبانه در آزمایشگاه خواب را برایتان توصیه کند. حسگرهایی که در آزمایشگاه روی بدن شما قرار می‌گیرند، امواج مغزی، میزان اکسیژن خون، ضربان قلب، تنفس و همچنین حرکات چشم و پا را هنگام خواب ضبط و کنترل می‌کنند.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟
وحشت خواب اگر گاه‌به‌گاه رخ دهد، معمولا نگران‌کننده نیست؛ اما درصورتی‌که وحشت خواب در کودک یا یکی از اعضای خانواده‌تان شدید است، لازم است در این مورد به پزشک مراجعه کنید.
وحشت خواب در موارد زیر به درمان نیاز دارد:
- وحشت خواب و علائم آن به‌طور مرتب تکرار شود؛
- وحشت خواب یکی از اعضای خانواده، آرامش و خواب راحت دیگران را به هم بریزد؛
- باعث خواب‌آلودگی بیش‌ازحد و یا اختلال در عملکرد فرد شود؛
- از سال‌های نوجوانی هم عبور کند یا در بزرگ‌سالی آغاز شود.
وحشت خواب چگونه درمان می‌شود؟
به‌طور معمول وحشت خواب در شرایطی که گه‌گاه رخ بدهد، به درمان نیاز ندارد. اگر وحشت خواب منجر به آسیب‌دیدگی شود، برای اعضای خانواده مشکلی ایجاد کند یا برای شخصی که دچار وحشت خواب است باعث خجالت یا اختلال در خواب شود، ممکن است به درمان نیاز داشته باشد. درمان وحشت خواب به‌طور کلی بر حفظ ایمنی و ازبین‌بردن علل یا عوامل محرک تمرکز می‌کند.
راهکارهای درمانی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- درمان شرایط زمینه‌ای: اگر وحشت خواب با یک بیماری زمینه‌ای پزشکی یا روانی یا یک اختلال خواب دیگر، مانند آپنه خواب همراه باشد، هدف در ابتدا درمان بیماری زمینه‌ای است.
- رفع استرس: اگر استرس یا اضطراب در ایجاد وحشت خواب نقش داشته باشد، پزشک ملاقات با یک روان‌شناس یا مشاور را پیشنهاد می‌کند.
- بیدار کردن مقدماتی: در این روش فرد را حدود ۱۵ دقیقه قبل از رسیدن به مرحله خواب عمیق و تجربه وحشت خواب بیدار می‌کنند. سپس فرد قبل از اینکه دوباره بخوابد، چند دقیقه بیدار می‌ماند.
- تجویز دارو: از دارو به‌ندرت برای درمان وحشت خواب، به‌ویژه برای کودکان استفاده می‌شود. در صورت لزوم، استفاده از بنزودیازپین (benzodiazepines) یا داروهای ضد افسردگی (Antidepressant) خاص ممکن است مؤثر باشد.
سبک زندگی مناسب برای مبتلایان به وحشت خواب چیست؟
سبک زندگی تأثیر بسیار زیادی بر کیفیت خواب ما دارد. ایجاد برخی از عادت‌های خوب می‌تواند بسیاری از مشکلات از جمله وحشت خواب را درمان کند. در قسمت زیر به برخی از راهکارهای مفید در این زمینه اشاره میکنیم:
۱. به‌اندازه کافی بخوابید
همان طور که در قسمت بالا اشاره کردیم، خستگی می‌تواند یکی از عوامل وحشت خواب باشد. اگر کمبود خواب دارید، یک برنامه خواب منظم را برنامه‌ریزی و ساعت خواب خود را تنظیم کنید. گاهی اوقات حتی یک چرت کوتاه هم می‌تواند کمک‌کننده باشد.
۲. قبل از خواب فعالیت‌های آرامش‌بخش انجام بدهید
انجام فعالیت‌هایی مانند کتاب خواندن، معما حل کردن و یا تمرینات مدیتیشن قبل از خواب می‌تواند کیفیت خواب شما را بالا ببرد. قبل از خواب سعی کنید از وسایل الکترونیکی استفاده نکنید و از انجام هرگونه فعالیت تحریک‌کننده خودداری کنید. اجتناب از مصرف کافئین در اواخر روز و محدود کردن مصرف الکل نیز می‌تواند اختلالات خواب را به‌طور چشمگیری کاهش بدهد.
۳. محیط را ایمن کنید
برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی ناشی از وحشت خواب، تمام پنجره‌ها و درهای خارجی را شب ببندید و قفل کنید. از تختخواب دوطبقه استفاده نکنید و هر شی‌ء تیز یا شکننده را دور از دسترس قرار دهید.
۴. از استرس دور باشید
مواردی را که باعث استرس شما می‌شوند، شناسایی کرده و روش‌های احتمالی مدیریت استرس را امتحان کنید. اگر فردی که دچار وحشت خواب می‌شود فرزندتان است و او اغلب مضطرب است یا استرس دارد، در مورد آنچه او را آزار می‌دهد صحبت کنید. مراجعه به روان‌شناس هم می‌تواند در این زمینه بسیار مفید باشد.
۵. آرامش‌تان را حفظ کنید
اگر کودک شما دچار وحشت خواب شده است و جیغ‌وداد می‌کند، به‌آرامی بغلش کنید و سعی کنید او را آرام کنید و به رختخواب برگردانید. تکان دادن او یا فریاد زدن فقط و فقط شرایط را بدتر خواهد کرد.
۶. یک الگو را دنبال کنید
برای کودک و یا هرکدام از اعضای خانواده‌تان گه گاه دچار وحشت خواب است، یک دفترچه یادداشت مربوط به خواب داشته باشید. چندین شب شرایط را زیر نظر بگیرید و ببینید چند دقیقه بعد از خواب این اتفاق می‌افتد. اگر زمان آن کاملا ثابت باشد، بیدار کردن مقدماتی فرد می‌تواند کمک‌کننده باشد.
و اما سخن پایانی
خواب خوب و باکیفیت اهمیت بسیار زیادی بر سلامت روان و جسم دارد. وحشت خواب می‌تواند بر روی شما، همسرتان یا رابطه عاطفی بین شما دو نفر تأثیر منفی بگذارد، آرامش شما را سلب کند و عملکرد شما در محل کار و یا هنگام فعالیت‌های روزانه را کاهش بدهد. برای درمان مؤثر وحشت خواب یا هراس شبانه، مهم است که بدانید چه عواملی باعث ایجاد آن می‌شود. توجه به این دلایل و رفع آنها می‌تواند دوره وحشت خواب را کاهش دهد و حتی ممکن است آن را کاملا متوقف کند.
درصورتی که خودتان، فرزندتان یا هریک از اعضای خانواده‌تان به‌طور مرتب اختلالاتی نظیر وحشت خواب را تجربه می‌کنید، در کنار رعایت راهکارهای مربوط به سبک زندگی، لازم است به پزشک مراجعه کنید. با مراجعه به پزشک و شناسایی عوامل دخیل در این اتفاق، روند درمان آغاز خواهد شد و دوباره خواب شیرین و بدون ترس را تجربه خواهید کرد.
در پایان از شما می‌خواهیم که اگر در مورد وحشت خواب و علائم مربوط به آن تجربه‌ای دارید، آن را در قسمت «ارسال دیدگاه» با ما در میان بگذارید.
سلام، دختر من 15 سالشه و حدود یک ماه پیش دست به خودکشی زده و خودکشی ناموفق داشته. از اون به بعد هروقت روز خوبی نداشته باشه نصف شب تو خواب داد میزنه و صبح میگه من هیچی یادم نیست که داد زده باشم. باید چیکار کنم خسته شدم از این وضعیت
سلام مرضیه جان.
در این شرایط بهترین راه کمک‌گرفتن از متخصصه. مراجعه به روان‌پزشک میتونه بسیار کمک‌کننده باشه.
سلام من اکثر مواقع با جیغ و داد از خواب بیدار میشیم حدود دوساله تد آیت دو سال خواب وحشتناک میدیدم و فریاد میزدم اما به تازگی اصلا خواب نمیبینم فقط یدفعه جیغ میزنم خواب نیستم کامل متوجهم که دورن چه اتفاقی افتاده ولی همون زمان که در حال فریاد زدنم لحظه اول اطرافم کلا سیاهی فقط دوتا چشم زوم رو خودم میبینم بعدم که با فریاد بلند میشم فکر میکنم خوابم یا کسایی که اطرافمن تو خوابمن واقعا بیدار نشدم و نکته دیگه اینکه حس میکنم شخصی که کنارمه میخواد بهم صدمه بزنم نیازه برم پیش پزشک؟ من خواب نامنظم دارم به این علته یا دلیل دیگه ای داره؟
سلام دوست عزیز. بله باید به روان‌پزشک مزاجعه کنید.
ممکنه خواب نامنظم هم از عواملش باشه، اما با توجه به علائمتون، مراجعه به روان‌پزشک میتونه بسیار کمک‌کننده باشه.
امیدوارم هرچه زودتر مشکل خوابتون حل بشه.
از بس زندگی گل و بلبله و از اون قشنگر توی یه کشور گل و بلبل زندگی میکنیم آدم اصن لذت میبره از همه چیز. شدیم یه مشت روانی که از بچمون گرفته تا پیرمون هرکی یجور مشکل اعصاب و روان دچار شده.