تنقیه تزریق مایع به‌صورت رکتال یا مقعدی برای پاکسازی یا تحریک تخلیه روده است. این روش‌ها سال‌هاست که برای درمان یبوست مزمن یا آماده‌سازی فرد برای آزمایش پزشکی خاص یا جراحی استفاده می‌شود. این درمان می‌تواند به‌دست متخصص یا به‌صورت شخصی در منزل انجام شود. در این مقاله درباره انواع تنقیه، فواید، عوارض احتمالی و روش انجام آن صحبت می‌کنیم.
تنقیه چیست؟
یبوست نوعی بیماری است که طی آن حرکات طبیعی مدفوع آهسته شده و موجب سفتی، خشکی و سختی در دفع می‌شود. برای بعضی افراد با مشکل مزمن، به تداخلاتی مثل تنقیه یا وارد کردن ملین از طریق مقعد نیاز است.
همچنین ممکن است قبل از آزمایش‌های تشخیصی خاص یا جراحی، از تنقیه برای تمیز کردن روده بزرگ استفاده شود. در این موارد لازم است روده شما خالی باشد تا خطر عفونت کاهش یابد و از خروج مدفوع جلوگیری شود.
به‌عقیده طرفداران تنقیه، زمانی‌که مدفوع در طول زمان در روده بزرگ جمع می‌شود، بیماری‌هایی مثل افسردگی، خستگی، سردرد، حساسیت و کج‌خلقی را به‌همراه دارد و تنقیه به رهایی از این موارد کمک می‌کند. درست است که بسیاری از افراد مبتلا به یبوست، دچار افسردگی و سایر علائم جسمی می‌شوند، اما شاهدی برای تأیید سایر موارد ذکرشده وجود ندارد.
انواع تنقیه
دو نوع اصلی تنقیه وجود دارد: پاکسازی و احتباسی.
۱. تنقیه پاکسازی
تنقیه پاکسازی برپایه آب است. در این روش، آب برای مدت کوتاهی در مقعد نگه داشته می‌شود تا روده بزرگ شسته شود و بدن شما خود را از شر مایع، همراه با مواد شل و مدفوع موجود در روده خلاص کند.
تنقیه پاکسازی به دو نوع تقسیم می‌شود:
- تنقیه با حجم زیاد: درمان مؤثری برای یبوست است که طی آن بخش بزرگی از روده بزرگ را تمیز می‌کند. در این تنقیه از حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌لیتر آب استفاده می‌شود. ممکن است پزشک از شما بخواهد که برای مدت طولانی مایع را وارد مقعد کنید تا مدفوع به‌طور کامل خارج شود.
- تنقیه با حجم کم: برای پاکسازی بخش کمتری از روده بزرگ استفاده می‌شود و حجمی کمتر از ۵۰۰ میلی‌لیتر آب به کار می‌رود. این روش به افرادی پیشنهاد می‌شود که در قسمت بالایی روده بزرگ یبوست ندارند.
رایج‌ترین تنقیه‌های پاکسازی عبارت‌اند از:
- آب یا نمک: آب یا نمک (که شبیه غلظت نمک بدن شما است) گزینه‌هایی با کمترین تحریک‌کنندگی هستند که در درجه اول به‌خاطر توانایی‌شان در باز کردن روده بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند و به‌طور مکانیکی موجب اجابت مزاج می‌شوند.
- نمک اپسوم: شبیه تنقیه آب یا نمک است، اما گفته می‌شود که نمک اپسومِ غنی از منیزیم برای آرام‌سازی عضلات روده و رهایی از یبوست مناسب‌تر است.
- سدیم فسفات: نوعی تنقیه بدون نسخه و رایج است که با تحریک مقعد شما، موجب باز شدن مقعد و دفع مدفوع می‌شود.
- آب لیمو: آب لیموی ترکیبی با آب گرمِ فیلتر‌شده پی‌اچ (pH) بدن شما را در زمان پاکسازی روده بزرگ متعادل می‌کند.
- سرکه سیب: ترکیب سرکه سیب با آب گرمِ فیلتر‌شده می‌تواند به‌سرعت، روده را تمیز کند و ممکن است اثرات درمانی ضدویروسی روی سیستم گوارشی شما داشته باشد.
- کف صابون: اضافه کردن صابون کاستیل یا یک صابون ملایم دیگر با حداقل مواد افزودنی به آب، کمی روده را تحریک می‌کند و باعث دفع سریع مدفوع می‌شود.
۲. تنقیه احتباسی یا نگهدارنده
تنقیه‌های احتباسی طوری طراحی شده‌اند که قبل از رها شدن برای مدت طولانی، معمولا حداقل ۱۵ دقیقه، در روده شما نگه داشته شوند. تنقیه احتباسی ممکن است برپایه آب یا روغنی باشد که مدفوع را نرم و خروج آن از بدن را راحت می‌کند.
رایج‌ترین تنقیه‌های احتباسی عبارت‌اند از:
- قهوه: تنقیه قهوه، ترکیبی از قهوه دم‌کرده کافئین‌دار و آب است که به خروج صفرا از بدن کمک می‌کند. این تنقیه را ماکس گرسون (Max Gerson) ترویج داد. این پزشک از این روش برای درمان افراد مبتلا به سرطان استفاده می‌کرد.
- روغن معدنی: این نوع از تنقیه در درجه اول به روان کردن مدفوع داخل روده بزرگ، مهروموم آنها با آب و بهبود خروج‌شان کمک می‌کند. این تنقیه ممکن است یک ساعت زمان ببرد و در آن از ۹۰ تا ۱۲۰ میلی‌لیتر محلول استفاده شود. تنقیه روغنی برای افرادی است که مدفوع سفتی دارند.
- پروبیوتیک: ترکیب پروبیوتیک با آب می‌تواند با حفظ باکتری‌های خوب گوارش، به پاکسازی روده شما کمک کند. تنقیه لاکتوباسیلوس روتری (Lactobacillus reuteri) به کاهش التهاب در کودکان مبتلا به کولیت زخمی کمک می‌کند.
- مواد گیاهی: بعضی افراد از ترکیب سیر، چای نعناع گربه‌ای یا برگ تمشک قرمز با آب، برای تهیه تنقیه گیاهی با هدف تغذیه، مبارزه با عفونت و خاصیت ضدالتهابی استفاده می‌کنند.
سایر انواع تنقیه
- تنقیه با جریان برگشتی: با عنوان هریس فلاش (Harris flush) هم شناخته می‌شود و برای افرادی استفاده می‌شود که مشکل مدفوعشان به‌دلیل گاز روده است. در این روش از حجم زیاد مایع استفاده می‌شود که با افزایش ۱۰۰ تا ۲۰۰ میلی‌لیتر تزریق می‌شود. سپس مایع همراه با گاز روده بیرون کشیده می‌شود. این عمل سه تا پنج بار تکرار می‌شود تا زمانی که گاز به‌طور کامل خارج شود.
- تنقیه سرد: اگر دمای بدنتان خیلی بالا باشد، ممکن است پزشک برای کاهش دمای بدن، تنقیه سرد را پیشنهاد کند. این نوع از تنقیه روش متداولی نیست.
- وارد کردن مقعدی دارو: از تنقیه می‌توان برای وارد کردن دارو به روده بزرگ هم استفاده کرد. تنقیه مخاط روده را از بین می‌برد و دارو الکترولیت‌ها را متعادل می‌کند و با عفونت مبارزه می‌کند. این روش بعد از تنقیه پاکسازی انجام می‌شود.
فواید بالقوه تنقیه
تنقیه می‌تواند به درمان یبوست و پاکسازی روده کمک کند اما بعضی افراد به‌خاطر سایر مزایای احتمالی از تنقیه استفاده می‌کنند. بعضی از افراد ادعا می‌کنند که تنقیه برای کاهش وزن و حذف سموم و فلزات سنگین از بدن مناسب است. از طرفی پوست، ایمنی، فشار خون و سطح انرژی شما را بهبود می‌دهد.
استفاده از تنقیه برای درمان یبوست مزمن بسیار مؤثر است اما می‌تواند خطراتی به همراه داشته باشد، به‌ویژه زمانی که به‌صورت خودسرانه در منزل استفاده می‌شود.
عوارض جانبی احتمالی و خطرات تنقیه
هرچند تنقیه موجب پاکسازی روده می‌شود اما باید خطرات آن را درنظر بگیرید و قبل از استفاده اقدامات احتیاطی را انجام دهید. از جمله عوارض احتمالی تنقیه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. تداخل در تعادل طبیعی بدن
ممکن است تنقیه باکتری‌های گوارشی را مختل کند، هرچند ممکن است این حالت موقت باشد و استفاده از آن در دو دوز، اثر کمی روی میکروبیوم بگذارد. همچنین ممکن است در انواع مختلف تنقیه مثل نوع حباب صابونی، تعادل الکترولیتی بدن به هم بریزد. برای مثال، براساس بعضی گزارش‌ها، نمک اپسوم (به‌دلیل افزایش منیزیم) یا سدیم فسفات با به‌هم‌زدن تعادل الکترولیتی بدن موجب مرگ شده‌اند. همچنین دهیدراته شدن بدن به‌دلیل تنقیه هم می‌تواند کشنده باشد.
۲. آسیب روده با محلول تنقیه
تنقیه آب لیمو، سرکه و کافئین حالت اسیدی زیادی دارند و شواهد علمی برای اثبات مؤثر یا ایمن بودن آنها وجود ندارد. از طرفی این مواد می‌توانند به روده آسیب بزنند و موجب سوزش، التهاب، عفونت مقعد و حتی مرگ شوند. همچنین براساس بعضی گزارش‌ها کودکانی که تنقیه اسید هیدروژن پروکساید دریافت کردند به التهاب روده بزرگ، اسهال خونی، استفراغ و عوارض طولانی‌مدت دچار شدند. همچنین تنقیه گیاهی در بعضی افراد موجب خون‌ریزی داخلی می‌شود که به انتقال خون و برداشتن روده بزرگ می‌انجامد.
۳. عفونت و آسیب به‌دلیل ابزارهای آلوده یا نامناسب
اگر خودتان در خانه تنقیه را انجام می‌دهید، باید ابزارهایتان را استریل کنید تا هیچ‌گونه میکروبی وجود نداشته باشد. استفاده از ابزارهای آلوده احتمال ابتلا به عفونت‌های خطرناک را افزایش می‌دهد.
همچنین استفاده از ابزار نامناسب می‌تواند موجب آسیب فیزیکی به مقعد و روده بزرگ شود. براساس مطالعات، سوراخ شدن روده طی تنقیه، عارضه نادری نیست و می‌تواند اندام‌های داخلی شما را در معرض عفونت قرار دهد. می‌توانید از کیت‌های تنقیه استریل که معمولا شامل سطل، لوله، محلول و گاهی اوقات یک لامپ است استفاده کنید.
آیا جایگزینی برای تنقیه وجود دارد؟
بله! اگر معمولا از تنقیه برای تحریک یا پاکسازی سیستم گوارشی‌تان استفاده می‌کنید، گزینه‌های کم‌خطرتری هم وجود دارد:
- نوشیدن آب کافی؛
- استفاده از ملین‌های خوراکی مثل منیزیم؛
- نوشیدن قهوه کافئین‌دار که به‌عنوان محرک دفع عمل می‌کند؛
- انجام ورزش‌هایی مثل پیاده‌روی، دویدن، دوچرخه‌سواری یا ایروبیک؛
- افزایش فیبر دریافتی با خوردن غذاهای گیاهی مثل میوه، سبزیجات، غلات کامل، آجیل و دانه‌ها.
اگر یبوست شدید یا مشکلات پزشکی دیگری دارید، در مورد اینکه آیا تنقیه درمان ایمن و مناسبی هست با پزشک مشورت کنید.
مراحل انجام تنقیه در منزل
اگر به مراحل دقت کنید، می‌توانید این کار را پس از خرید تنقیه با مشورت پزشک، در منزل برای خودتان یا کودکتان انجام دهید:
۱. قبل از انجام تنقیه دست‌هایتان را بشویید.
۲. وسایل لازم دستگاه تنقیه از جمله محلول، کیسه، سوند سلیکونی همراه بالون، سرنگ، دستمال و روان‌کننده را آماده کنید. احتمالا پزشک نحوه استفاده از محلول را به شما آموزش می‌دهد.
۳. پیستون سرنگ را از هوا پر کنید و آن را به بالون روی سوند وصل کنید. پیستون سرنگ را به جلو و عقب ببرید تا بالون پر و خالی شود.
۴. لوله را داخل کیسه تنقیه قرار دهید.
۵. مقدار تجویزشده از محلول را داخل کیسه تنقیه بریزید.
۶. گیره را باز کنید و اجازه دهید چند قطره مایع خارج شود. حالا لوله را با گیره ببندید و محفظه را کمی فشار دهید که مایع تا نیمه لوله وارد شود.
۷. سپس روی زانو دراز بکشید، دست‌تان را روی بالش بگذارید و باسن‌تان را بالا بدهید. اگر برای کودکتان تنقیه را انجام می‌دهید، از او بخواهید در این وضعیت قرار بگیرد.
۸. کمی روان‌کننده به انتهای بالون روی سوند بزنید.
۹. حدود ۱۰ تا ۱۲سانتی‌متر بالون انتهای سوند را وارد مقعد کنید.
۱۰. حالا سرنگ را با ۲۰ تا ۳۰ میلی‌لیتر هوا پر کنید و آن را به انتهای سوند متصل کنید. با فشار دادن پیستون بالون را بترکانید.
۱۱. تا زمانی‌که احساس مقاومت کنید سوند را به‌آرامی داخل ببرید. سوند را به‌آرامی هل دهید تا از نشت تنقیه جلوگیری کنید.
۱۲. سوند را به کیسه تنقیه وصل کنید.
۱۳. حالا گیره را بردارید و اجازه دهید تنقیه حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه انجام شود. می‌توانید کمی گیره را ببندید تا جریان آهسته شود.
۱۴. لوله را از سوند جدا نکنید.
۱۵. حالا به حمام یا دستشویی بروید و اجازه دهید هوا از بالون خارج شود. یک سرنگ دیگر را به سوند وصل کنید و پیستون آن را به عقب بکشید. اجازه دهید سوند خارج شود.
۱۶. ۴۵ دقیقه صبر کنید تا مدفوع خارج شود.
۱۷. بعد از اتمام کار، کیسه تنقیه را با آب و سوند را با سرنگ مخصوص حاوی آب و صابون بشویید.
شما بگویید
شما چقدر با تنقیه یا سایر روش‌های درمان یبوست آشنایی دارید؟ آیا این مطلب برایتان تازگی داشت یا قبلا از این روش استفاده کرده‌اید؟ در صورت تمایل می‌توانید تجربه یا نظرتان را در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برای دوستانتان ارسال کنید.
