ریتالین (Ritalin) با اسم عمومی متیل فنیدات محرک سیستم عصبی مرکزی است که به صورت قرص و کپسول در داروخانه‌ها عرضه می‌شود. این دارو برای افزایش تمرکز و توجه و مهار مشکلات رفتاری به کار می‌رود. همچنین برای تقویت مهارت سازمان‌دهی وظایف و بهبود مهارت شنیداری مفید است. در این مقاله بیشتر با این دارو، نحوه مصرف، عوارض جانبی و تداخلات این داروی محرک آشنا می‌شویم. اگر سؤال یا تجربه‌ای در زمینه استفاده از ریتالین دارید، لطفا در قسمت ارسال دیدگاه برایمان بنویسید.
ریتالین چیست؟
ریتالین نوعی محرک سیستم عصبی مرکزی است. متیل فنیدات روی مواد شیمیایی (دوپامین) موجود در مغز و اعصاب اثر می‌گذارد که در مهار بیش‌فعالی و برانگیختگی نقش دارند. دوپامین مسئول ایجاد احساسات لذت‌بخش است و دوز بالای ریتالین موجب افزایش تولید دوپامین می‌شود. به همین دلیل ریتالین در کنار مشاوره، بخشی از برنامه درمانی بیماری‌هایی است مثل:
- اختلال کم‌توجهی یا ای.دی.دی (ADD)؛
- اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی یا ای.دی.اچ.دی (ADHD)؛
- نارکولپسی (حمله خواب).
نکات مهم قبل از مصرف ریتالین
- اگر به متیل فنیدات حساسیت دارید، نباید از ریتالین استفاده کنید.
- سوءمصرف ریتالین می‌تواند موجب اعتیاد، اوردوز و مرگ شود.
- بدون مشورت با پزشک شکل و برند مصرفی دارو را تغییر ندهید.
- ریتالین ممکن است موجب ایجاد یا بدترشدن روان‌پریشی (افکار یا رفتار غیرعادی) شود، به‌خصوص اگر سابقه افسردگی، بیماری روانی یا اختلال دوقطبی داشته باشید.
- ممکن است با مصرف این دارو دچار مشکلات مربوط به گردش خون شوید که می‌تواند موجب بی‌حسی، درد یا تغییر رنگ انگشتان دست و پا شود.
- ریتالین اعتیادآور است. اگر سابقه اعتیاد به دارو یا الکل را دارید، حتما به پزشک اطلاع دهید و دارو را از دسترس دیگران دور نگه دارید.
- داروهای محرک می‌توانند موجب سکته مغزی، حمله قلبی و مرگ ناگهانی بعضی افراد شوند، از جمله مبتلایان به فشار خون بالا، بیماری قلبی یا نقایص قلبی، سابقه خانوادگی حرکات عضلانی غیرقابل‌کنترل، سابقه خانوادگی مرگ ناگهانی یا گلوکوم.
تداخل بعضی مواد با متیل فنیدات می‌تواند مسبب مشکلی جدی به‌نام سندروم سرتونین شود. حتما مصرف این مواد را به پزشک اطلاع دهید:
- مواد مخدر؛
- گیاهان دارویی؛
- دارو برای درمان افسردگی و بیماری روانی؛
- داروهای بیماری پارکینسون؛
- مهارکننده‌های سردردهای میگرنی؛
- دارو برای عفونت‌های جدی؛
- داروهای پیشگیری‌کننده از حالت تهوع و استفراغ.
اگر شخصی در خانواده به بیماری خاصی مبتلاست، حتما به پزشک اطلاع دهید. این بیماری‌ها عبارت‌اند از:
- افسردگی، بیماری روانی، اختلال دوقطبی، روان‌پریشی، افکار یا رفتار مربوط به خودکشی؛
- مشکلات مربوط به گردش خون در دست‌ها و پاها؛
- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر.
در صورت ابتلا به بیماری‌های زیر، برای اطمینان از ایمن‌بودن مصرف ریتالین پزشک را در جریان قرار دهید:
- مشکلات مربوط به مری، معده یا روده؛
- تیک‌های حرکتی (انقباضات عضلانی) یا سندروم ترنر؛
- تشنج، صرع، غیرطبیعی‌بودن امواج مغزی یا ای.ای.جی (EEG).
نحوه مصرف ریتالین
دارو را دقیقا مطابق تجویز پزشک مصرف کنید. همچنین از دستورالعمل روی بسته دارو پیروی کنید و اطلاعات موجود در برگه راهنما را بخوانید. گاهی ممکن است پزشک بر اساس برند، قدرت یا شکل دارو، دوز مصرفی شما را تغییر دهد. بنابراین فقط از داروی تجویزشده توسط پزشک استفاده کنید تا خطای دارویی را کاهش دهید.
فرایند درمان ممکن است شامل مشاوره و درمان‌های دیگر هم باشد. همچنین ممکن است پزشک روند درمان را مرتب بررسی کند و هر بار برای بررسی سندروم ADHD، درمان با ریتالین را مدتی متوقف کند، به‌خصوص اگر از دارو برای مدت طولانی یا دوز بالا استفاده می‌کنید. همچنین لازم است عملکرد قلب و فشار خون دوره‌ای ارزیابی شوند.
قرص‌های رهایش سریع ریتالین
معمولا قرص‌های رهایش سریع ریتالین یا آی.آر (IR) ۲ تا ۳ بار در روز استفاده می‌شوند. این قرص‌ها را باید ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از غذا مصرف کرد. اگر زخم معده دارید، می‌توانید دارو را همراه با غذا یا میان‌وعده مصرف کنید. مصرف دارو در انتهای روز می‌تواند موجب مشکلات خواب یا بی‌خوابی شود.
کپسول رهایش آهسته ریتالین
کپسول رهایش آهسته یا ای.آر (ER) ریتالین روزانه یک بار در صبح استفاده می‌شود. می‌توانید این کپسول‌ها را با یا بدون غذا مصرف کنید. کپسول رهایش آهسته ریتالین را کامل ببلعید. اگر نمی‌توانید آن را ببلعید، کپسول را باز کنید و محتویات آن را در غذایی نرم مثل سس سیب، پودینگ یا ماست حل کنید و بخورید. این غذاها را بدون جویدن ببلعید.
مقدار مصرف ریتالین
مقدار مصرف دارو بر اساس بیماری و پاسخ به درمان تعیین می‌شود. ممکن است پزشک از شما بخواهد به‌تدریج دوز دارو را بیشتر یا کمتر کنید. همچنین اگر برای مدت طولانی از این دارو استفاده می‌کنید، ناگهانی و بدون مشورت با پزشک مصرفش را متوقف نکنید.
مقدار معمول ریتالین برای بزرگ‌سالان با اختلال کمبود توجه و حمله خواب
قرص رهایش سریع
- مقدار متوسط: ۲۰ تا ۳۰ میلی‌گرم خوراکی در ۲ یا ۳ نوبت، ترجیحا ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از غذا.
- مقدار حداکثری: ۶۰ میلی‌گرم در روز.
کپسول رهایش آهسته
قرص خوراکی ۸ساعته به صورت قرص‌های ۲۰میلی‌گرمی که مقدار حداکثری مصرف ۶۰ میلی‌گرم در روز است.
دوز معمول ریتالین برای کودکان با اختلال کمبود توجه و حمله خواب
رهایش سریع
مقدار اولیه ۵ میلی‌گرم خوراکی روزی ۲ بار (قبل از صبحانه و ناهار) است و مقدارش ۵ تا ۱۰ میلی‌گرم در هفته تدریجی افزایش می‌یابد. دوز دارو با توجه به نیاز بیمار تعیین می‌شود و مقدار حداکثری آن ۶۰ میلی‌گرم در روز است.
رهایش آهسته
قرص خوراکی ۸ساعته به صورت قرص‌های ۲۰میلی‌گرمی که مقدار حداکثری مصرف ۶۰ میلی‌گرم در روز است.
فراموش‌کردن دوز مصرفی
به‌محض به‌خاطرآوردن، دوز فراموش‌شده را مصرف کنید. اما اگر به زمان مصرف دوز بعدی نزدیک هستید، دست نگه دارید و از مصرف دوبرابری دارو خودداری کنید. همچنین قبل از خواب از دارو استفاده نکنید.
سوءمصرف ریتالین
سوءمصرف ریتالین می‌تواند کشنده باشد و باید بلافاصله با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.
علائم سوءمصرف این دارو عبارت‌اند از:
- حالت تهوع؛
- خشکی دهان؛
- استفراغ؛
- اسهال؛
- اضطراب؛
- بی‌قراری؛
- لرز؛
- انقباض عضلات؛
- تنفس سریع؛
- گیجی؛
- توهم؛
- گشادشدن مردمک‌ها؛
- درد یا ضعف عضلانی؛
- تب؛
- عرق؛
- سردرد؛
- احساس ضربه در گردن و گوش؛
- ضربان قلب سریع یا کوبنده؛
- احساس سبکی سر؛
- غش‌کردن؛
- تشنج؛
- کما.
عوارض جانبی ریتالین
پزشک با آگاهی به عوارض جانبی و با توجه به نیاز شما دارو را تجویز می‌کند. بسیاری از افراد دچار عوارض جانبی جدی دارو را نمی‌شوند. عوارض جانبی شایع این دارو عبارت‌اند از:
- تعریق، افزایش فشار خون؛
- تغییرات خلقی، اضطراب، احساس عصبی‌بودن یا تحریک‌پذیری، مشکلات خواب؛
- افزایش ضربان قلب، تپش قلب کوبنده یا لرزیدن قفسه سینه؛
- کاهش اشتها، کاهش وزن؛
- خشکی دهان، حالت تهوع، استفراغ، درد معده، سوءهاضمه؛
- سردرد، سرگیجه.
عوارض جدی ریتالین
در موارد زیر فوری به پزشک مراجعه کنید:
- علائم مشکلات قلبی شامل درد قفسه سینه، احساس سبکی سر یا تنگی نفس؛
- نشانه‌های روان‌پریشی شامل پارانویا، پرخاشگری، مشکلات رفتاری جدید، شنیدن یا دیدن چیزهایی که واقعی نیستند؛
- علائم مشکلات مربوط به گردش خون شامل بی‌حسی، درد، احساس سرما و زخم‌های بی‌دلیل یا تغییر رنگ انگشتان دست و پا؛
- نعوظ آلت تناسلی که دردناک است و ۴ ساعت یا بیشتر طول می‌کشد.
اگر علائم سندروم سرتونین را دارید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. این علائم عبارت‌اند از:
- بی‌قراری؛
- توهم؛
- تب؛
- عرق؛
- لرز؛
- ضربان قلب سریع؛
- سفتی عضلات؛
- انقباض ناگهانی؛
- حالت تهوع؛
- استفراغ؛
- اسهال.
تداخل دارویی ریتالین
تداخل دارویی می‌تواند عملکرد دارو را تغییر دهد و عوارض جانبی به همراه داشته باشد. درباره سایر داروهای مصرفی از جمله داروهای ضدافسردگی و فشار خون با پزشک صحبت کنید. داروهای تجویزی، بدون نسخه، محصولات گیاهی و ویتامین‌ها هم می‌توانند با این دارو تداخل داشته باشند.
- اگر در ۱۴ روز گذشته از مهارکننده مونوآمینواکسیداز (MAO) مثل ایزوکربوکسازید، لینزولید، متیلن بلو تزریقی، فنلزین، راساژیلین، سلژیلین یا ترانیل‌سیپرومین استفاده کرده‌اید، از مصرف ریتالین خودداری کنید.
- متیل فنیدات شباهت زیادی به دکس‌متیل‌فنیدات دارد. داروهای حاوی دکس‌متیل‌فنیدات نباید با متیل فنیدات مصرف شوند.
- ریتالین می‌تواند در آزمایش‌های پزشکی خاص مثل اسکن مغزی مربوط به بیماری پارکینسون تداخل ایجاد کند و نتیجه مثبت کاذب نشان دهد. قبل از انجام آزمایش پزشک را در جریان مصرف دارو قرار دهید.
مصرف ریتالین در موارد خاص
- مصرف ریتالین در دوران بارداری می‌تواند موجب زایمان زودرس یا وزن پایین هنگام تولد شود. اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، حتما به پزشک اطلاع دهید.
- درباره مصرف دارو در دوران شیردهی با پزشک مشورت کنید. اگر در این دوران علائمی مثل بی‌قراری، مشکلات خواب، مشکلات تغذیه یا کاهش وزن کودک را مشاهده کردید، حتما به پزشک اطلاع دهید.
- مصرف این دارو برای کودکان زیر ۶ سال تأیید نشده است.
ترک ریتالین
معمولا ترک ریتالین بر افرادی که دوز درمانی تجویزشده توسط پزشک را مصرف می‌کنند اثری ندارد. با این حال بعضی افراد برای افزایش توجه و هشیاری از دوز بیشتر دارو یا حتی از داروی بدون نسخه استفاده می‌کنند که ممکن است دچار عوارض بعد از ترک شوند.
علائم و عوارض ترک ریتالین
ریتالین بر تولید دوپامین مغز اثر می‌گذارد و یکی از علائم احتمالی ترک ریتالین شروع افسردگی است. مصرف دوز بالای دارو موجب افزایش تولید دوپامین می‌شود و محرومیت ناگهانی مغز از ریتالین می‌تواند سبب بروز حالات افسردگی شود.
یکی دیگر از علائم ترک ریتالین به‌هم‌خوردن الگوی خواب و خستگی است. همچنین افراد مبتلا به ADHD که ناگهانی مصرف ریتالین را کنار می‌گذارند ممکن است بازگشت علائم بیماری را تجربه کنند. مدت زمان مصرف دارو و مقدار آن هم در ایجاد و دوام علائم ترک ریتالین مؤثر است.
سایر علائم ترک ریتالین عبارت‌اند از:
- بی‌قراری، افکار خودکشی و تغییرات خلق‌و‌خو؛
- حالت تهوع؛
- درد یا گرفتگی معده؛
- استفراغ.
درمان ترک ریتالین
درمان ترک ریتالین یا سم‌زدایی از ریتالین اولین قدم برای ترک مصرف نامناسب داروست. علائم ترک معمولا کشنده نیستند، پس نیازی نیست در طول فرایند سم‌زدایی فرد مدام بررسی شود. با این حال، اگر بیمار دچار افسردگی شدید شود یا افکار خودکشی داشته باشد، ممکن است نظارت در طول روند ترک ضروری باشد. بستری‌شدن یکی از روش‌های درمانی برای افرادی با علائم افسردگی شدید و افرادی است که با سم‌زدایی مشکل دارند.
بعد از اتمام دوره سم‌زدایی، می‌توان از روش‌های طولانی‌مدت برای جلوگیری از سوءمصرف ریتالین استفاده کرد. همچنین ممکن است درمان‌های جایگزین و مشاوره‌های فردی و گروهی به افرادی با علائم ترک ریتالین پیشنهاد شود.
اسامی تجاری ریتالین در ایران
برخی از نام‌های تجاری ریتالین در ایران عبارت‌اند از:
- قرص متیل فنیدیت اکسیر ۱۰ میلی‌گرم ساخت داروسازی اکسیر؛
- قرص استیمدیت ۱۰ و ۲۰ میلی‌گرم ساخت داروسازی مهر دارو.
منابع دیگر: webmd
