نوار مغزی که الکتروانسفالوگرام (Electroencephalogram) نیز نامیده می‌شود، آزمایشی است که پیام‌های الکتریکی مغزی را با استفاده از صفحه‌های کوچک فلزی ثبت می‌کند. این صفحه‌ها که الکترود نام دارند به جمجمه متصل می‌شوند و پیام‌های مغز را به‌شکل خط‌های موجی نشان می‌دهند. بیشتر مواقع این آزمایش برای تشخیص صرع یا سایر اختلالات مغزی به کار می‌رود. برای آشنایی بیشتر با کابردهای نوار مغزی، نحوه انجامش و آمادگی برای آن به خواندن مقاله ادامه دهید.
نوار مغزی چیست؟
نوار مغزی یا EEG می‌تواند فعالیت الکتریکی مغز را اندازه بگیرد. سلول‌های مغزی از طریق امواج الکتریکی با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. این آزمایش می‌تواند برای تشخیص اختلالات این ارتباط به کار رود.
پزشک با این آزمایش الگوهای فعالیت امواج مغزی را ردیابی و ثبت می‌کند. الکترودهای فلزی و کوچکی که با سیم‌هایی به جمجمه متصل می‌شوند، امواج الکتریکی مغز را بررسی و نتایج را در کامپیوتر ثبت می‌کنند.
امواج الکتریکی ثبت‌شده شبیه خطوط موج‌داری با فراز و فرودهای متعددند. این خطوط به پزشکان اجازه می‌دهند فعالیت عادی یا غیرعادی مغز را تشخیص دهند. خطوط غیرعادی می‌توانند نشانه‌ای از تشنج یا سایر اختلالات مغزی باشند.
کاربردهای نوار مغزی
نوار مغزی از سال ۱۹۲۹ تا کنون برای شناسایی اختلالات فعالیت عصبی مغز به کار رفته است که باعث بیماری‌های مغزی گوناگون می‌شوند. ارزیابی‌های این آزمایش برای تأیید یا رد بسیاری از تشخیص‌ها استفاده می‌شود، مثلا:
- بیماری‌های تشنجی (مانند صرع)؛
- آسیب به سر؛
- ورم مغزی؛
- تومور مغزی؛
- آنسفالوپاتی (اختلال در عملکرد مغز)؛
- اختلالات خواب؛
- سکته مغزی؛
- زوال عقل.
در صورتی که فردی در کما باشد، با نوار مغزی می‌توان میزان فعالیت مغزی او را مشخص کرد. همچنین از این آزمایش برای نظارت بر فعالیت مغز طی جراحی مغز استفاده می‌شود.
آماده‌شدن برای نوار مغزی
پیش از انجام آزمایش، پزشک یا پرستار کارهایی را که باید انجام دهید برای شما شرح می‌دهند و پزشک نحوه انجام آزمایش را کامل توضیح می‌دهد و سپس رضایت شما را برای انجام آزمایش می‌گیرد. در ادامه، اقداماتی را می‌خوانید که معمولا از فرد آزمایش‌شونده می‌خواهند.
- موهای خود را با شامپو بشویید، اما شب قبل از آزمایش از نرم‌کننده استفاده نکنید. از هیچ یک از محصولات نگهداری مو مانند اسپری مو و ژل استفاده نکنید.
- به پزشک خود درباره همه داروها (با نسخه یا بدون نسخه) و گیاهان دارویی که مصرف می‌کنید بگویید.
- مصرف داروهایی را که احتمال دارد روی نتیجه آزمایش اثر بگذارند قطع کنید. برای قطع داروها حتما با پزشک خود مشورت کنید.
- ۸ تا ۱۲ ساعت پیش از آزمایش، از خوردن و نوشیدن غذاهای حاوی کافئین خودداری کنید.
- درباره کاهش خواب خود در شب پیش از آزمایش از پزشک خود سؤال کنید. برای بعضی آزمایش‌های نوار مغزی، باید در طول آزمایش خواب باشید. اگر لازم باشد نوار مغزی در حین خواب گرفته شود، بزرگ‌سالان باید شب پیش از آن کمتر از ۴ تا ۵ ساعت بخوابند. کودکان نیز نباید شب قبل از آزمایش بیش از ۵ تا ۷ ساعت بخوابند.
- شب قبل یا روز آزمایش از روزه‌گرفتن یا غذانخوردن اجتناب کنید. قند خون پایین می‌تواند بر نتیجه آزمایش تأثیر بگذارد.
چه عواملی بر نتیجه آزمایش تأثیر می‌گذارند؟
- قند خون پایین ناشی از روزه‌گرفتن؛
- حرکت بدن یا چشم در حین آزمایش؛
- نورها، مخصوصا نور بسیار درخشان یا چشمک‌زن؛
- بعضی داروها مثل آرام‌بخش‌ها؛
- نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه، نوشابه و چای؛
- موی چرب یا استفاده از اسپری مو.
نحوه گرفتن نوار مغزی
نوار مغزی پیام‌های الکتریکی مغز را با استفاده از الکترودهای متعدد بررسی می‌کند. الکترود یک صفحه رساناست که جریان الکتریکی می‌تواند از آن وارد یا خارج شود. الکترود اطلاعات مغز را به دستگاهی انتقال می‌دهد که آن را اندازه‌گیری و ثبت می‌کند.
آزمایش را تکنسین‌هایی متخصص در بیمارستان‌ها، مطب پزشکان یا آزمایشگاه‌ها انجام می‌دهند. این آزمایش معمولا ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد و شامل این مراحل است:
- به پشت روی تخت دراز می‌کشید.
- تکنسین سر شما را اندازه می‌گیرد و مکان‌های اتصال الکترودها را علامت‌گذاری می‌کند. در این نقاط از کرمی مخصوص استفاده می‌شود که به الکترودها اجازه می‌دهد با کیفیت بیشتری پیام‌های مغزی را تشخیص دهند.
- تکنسین ژل چسبناکی به ۱۶ تا ۲۵ الکترود می‌زند و آنها را به نقاط مشخص‌شده روی سر شما متصل می‌کند.
- هنگامی که آزمایش شروع شود، الکترودها اطلاعات پیام‌های عصبی مغز شما را به دستگاه ثبت نوار مغزی می‌فرستند. این دستگاه پیام‌های مغزی را به تصاویری تبدیل می‌کند که روی صفحه‌نمایش نشان داده و ذخیره می‌شوند.
- ممکن است تکنسین از شما بخواهد در طی آزمایش کارهای خاصی انجام دهید. مثلا ممکن است از شما بخواهد بی‌حرکت دراز بکشید، چشم‌های خود را ببندید، نفس عمیق بکشید یا به یک محرک (مانند نور متناوب یا یک تصویر) نگاه کنید.
در طی آزمایش، جریان الکتریسیته کمی بین الکترودها و پوست شما جریان دارد و به همین دلیل بیشتر مواقع آزاردهنده نیست.
گاهی ممکن است فرد آزمایش نوار مغزی ۲۴ساعته انجام دهد. این نوع نوار مغزی با استفاده از ویدئو فعالیت تشنجی را ثبت می‌کنند و نوار مغزی می‌تواند اختلالاتی را نشان دهد، حتی اگر تشنج در حین آزمایش اتفاق نیفتد.
بعد از انجام نوار مغزی چه می‌شود؟
- هنگامی که آزمایش به پایان برسد، الکترودها برداشته می‌شوند و چسب الکترودها نیز با آب گرم یا استون پاک می‌شود.
- اگر برای انجام آزمایش داروی آرام‌بخش دریافت کرده باشید، باید تا پایان اثر این دارو استراحت کنید. نباید پس از مصرف این داروها رانندگی کنید.
- ممکن است در محل اتصال الکترودها تحریک پوستی یا قرمزی ایجاد شود که پس از چند ساعت از بین می‌رود.
- پزشک درباره مصرف دوباره داروهایی که مصرفشان را قطع کرده‌اید بهتان توضیح می‌دهد.
نتایج نوار مغزی
تفسیر نوار مغزی به‌عهده متخصص مغز و اعصاب است، او می‌تواند نتایج ثبت‌شده نوار مغزی را تفسیر کند و نتیجه را برای پزشک شما بفرستد. باید برای دریافت توضیحات نتیجه آزمایش خود به پزشکتان مراجعه کنید.
نتایج عادی
فعالیت الکتریکی در مغز با آزمایش نوار مغزی به صورت الگویی از امواج نشان داده می‌شود. مرحله‌های مختلف هوشیاری مانند خواب و بیداری فرکانس مشخصی از امواج مغزی دارند که عادی محسوب می‌شوند. مثلا هنگام بیداری، امواج مغزی بسیار سریع‌تر از هنگام خواب حرکت می‌کنند. این آزمایش عادی یا غیرعادی‌بودن فرکانس امواج یا الگوها را نشان می‌دهد.
نتایج غیرعادی
نتایج غیرعادی می‌توانند بنا به دلایل زیر باشد:
- صرع یا سایر اختلالات تشنجی؛
- خونریزی یا خونریزی داخلی غیرعادی؛
- اختلال خواب؛
- ورم مغزی؛
- تومور؛
- بافت مرده به‌دلیل انسداد جریان خون؛
- میگرن؛
- استفاده بیش از حد الکل یا مواد مخدر؛
- آسیب سر.
نشان‌دادن نتایج آزمایش به پزشک اهمیت زیادی دارد. می‌توانید پیش از رفتن نزد پزشک، همه سؤال‌های خود را یادداشت کنید و از او بپرسید.
خطرات آزمایش نوار مغزی
نوار مغزی معمولا آزمایشی بدون درد و بسیار امن است. اگر نتایج غیرعادی در نوار مغزی بروز نکنند، محرک‌هایی مانند چراغ چشمک‌زن یا تنفس سریع اضافه می‌شوند تا به بروز اختلالات کمک کنند.
اگر فردی به صرع یا سایر اختلالات تشنجی مبتلا باشد، احتمال کمی وجود دارد که محرک‌های ارائه‌شده حین آزمایش باعث تشنج شوند. تکنسین متخصص نوار مغزی تعلیم دیده است تا در صورت بروز تشنج، شرایط به مدیریت کند.
تنفس سریع نیز یکی روش‌های شایعی است که برای ایجاد علائم در نوار مغزی به کار می‌رود. ممکن است بعضی افراد مثل بیمارانی با سابقه سکته مغزی، آسم یا کم‌خونی داسی شکل در تنفس سریع امن با مشکل روبه‌رو شوند.
سخن پایانی
نوار مغزی آزمایشی است که امواج مغزی را اندازه می‌گیرد و می‌تواند عملکرد غیرعادی مغز را تشخیص دهد. نتایج این آزمایش به‌شکل خطوط مواج مشخص می‌شوند و می‌توانند وجود عارضه‌هایی مانند صرع، تومور مغزی یا سکته مغزی را رد یا تأیید کنند.
این آزمایش بی‌خطر و بی‌درد است و فقط خطر کوچکی برای تشنج در حین آزمایش وجود دارد که در صورت ابتلا به صرع و استفاده از نورهای چشمک‌زن رخ می‌دهد. مهم است که در صورت وجود سابقه تشنج در اثر نور چشمک‌زن، به پزشک خود اطلاع دهید.
