جینکو بیلوبا (Ginkgo biloba) یا کهن دار درختی بزرگ با برگ‌های بادبزنی است. این درخت یکی از قدیمی‌ترین درختان زنده است که قدمت آن به بیش از ۲۰۰ میلیون سال پیش برمی‌گردد و گاهی از آن به‌عنوان فسیل زنده یاد می‌شود. جینکو بیلوبا بومی چین، ژاپن و کره است، ولی اکنون در اروپا و آمریکا نیز کاشته می‌شود. در طول هزاران سال مردم از این درخت برای اهداف فراوانی استفاده کرده‌اند و از برگ‌ها و دانه‌هایش در طب سنتی چینی استفاده می‌شود. البته برای بیشتر کاربردهای درمانی جینکو شواهد علمی محکمی وجود ندارد. در ادامه بیشتر توضیح می‌دهیم که جینکو بیلوبا چیست و چه خواصی دارد. سپس درمورد عوارض جانبی و تداخلات دارویی‌اش می‌گوییم و در پایان نیز نکات احتیاطی و دوز مصرف آن را بیان می‌کنیم.
خواص جینکو بیلوبا
۱. حاوی آنتی اکسیدان های قوی
جینکو حاوی سطوح بالایی از فلاونوئیدها و ترپنوئیدها است، ترکیباتی که به‌دلیل اثرات آنتی‌اکسیدانی قوی خود شناخته می‌شوند. آنتی‌اکسیدان‌ها با اثرات مخرب رادیکال‌های آزاد مبارزه می‌کنند. رادیکال‌های آزاد ذرات بسیار واکنش‌پذیری هستند که در طول عملکردهای متابولیک طبیعی مانند تبدیل غذا به انرژی یا سم‌زدایی در بدن تولید می‌شوند. این مواد توانایی آسیب‌رساندن به بافت‌های سالم را دارند و موجب تسریع پیری و ابتلا به بیماری‌ها می‌شوند.
۲. مبارزه با التهاب
التهاب بخشی از واکنش طبیعی بدن به آسیب‌دیدگی یا تهاجم مواد خارجی است. در واکنش التهابی، اجزای گوناگون سیستم ایمنی برای مقابله با مهاجم خارجی یا بهبود قسمت آسیب‌دیده وارد عمل می‌شوند. بعضی از بیماری‌های مزمن حتی زمانی که هیچ بیماری یا آسیبی وجود ندارد، واکنش التهابی ایجاد می‌کنند. با گذشت زمان، این التهاب بیش از حد می‌تواند موجب آسیب دائمی به بافت‌ها و DNA شود.
سال‌ها تحقیق روی حیوانات و لوله‌های آزمایش نشان می‌دهد که عصاره جینکو می‌تواند نشانگرهای التهاب در سلول‌های انسانی و حیوانی در انواع بیماری‌ها را کاهش دهد.
بعضی از بیماری‌ها و مشکلات سلامتی که در آنها عصاره جینکو التهاب را کاهش می‌دهد، عبارت‌اند از:
- آرتروز؛
- بیماری روده تحریک‌پذیر (IBD)؛
- سرطان؛
- بیماری قلبی؛
- سکته.
این نتایج بسیار دلگرم‌کننده است، ولی برای نتیجه‌گیری مشخص درمورد نقش جینکو در درمان این بیماری‌های پیچیده به مطالعات انسانی نیاز داریم.
۳. بهبود گردش خون و سلامت قلب
در طب سنتی چینی، از دانه‌های جینکو برای بازکردن «کانال‌های» انرژی به اندام‌های مختلف ازجمله کلیه‌ها، کبد، مغز و ریه‌ها استفاده می‌شود. توانایی جینکو در افزایش جریان خون به قسمت‌های مختلف بدن می‌تواند دلیل این مزیت جینکو باشد.
مطالعه‌ای روی بیماران مبتلا به بیماری قلبی، که جینکو مصرف کرده بودند، افزایش فوری جریان خون به قسمت‌های مختلف بدن را نشان داد. افزایش ۱۲درصدی سطح اکسیدنیتریکِ درگردش عامل این مسئله بود. اکسیدنیتریک ترکیبی است که موجب گشادشدن رگ‌های خونی می‌شود.
مطالعه دیگری نیز همین اثر را در افراد مسنی نشان داد که تحت درمان با عصاره جینکو قرار گرفته بودند. تحقیقات دیگری نیز اثرات محافظتی جینکو بر سلامت قلب، سلامت مغز و پیشگیری از سکته را نشان می‌دهند. برای این اثرات جینکو چند توضیح اثبات‌نشده وجود دارد که یکی از آنها می‌تواند ترکیبات ضدالتهابی موجود در گیاه باشد.
۴. کاهش علائم اختلالات روان‌پزشکی و زوال عقل
جینکو به‌دلیل توانایی کاهش اضطراب، استرس و سایر علائم مرتبط با بیماری آلزایمر و زوال شناختی ناشی از افزایش سن بارها مورد ارزیابی قرار گرفته است. به‌طور کلی، نتایج پژوهش‌ها در این زمینه متناقض است. بعضی از مطالعات کاهش قابل‌توجهی در میزان زوال شناختی در افراد مبتلا به زوال عقل را نشان می دهند، ولی بعضی چنین نیستند.
بررسی ۲۱ مطالعه نشان داد که اگر عصاره جینکو همراه با داروهای معمول مصرف شود، می‌تواند قابلیت‌های عملکردی افراد مبتلا به آلزایمر خفیف را افزایش دهد. بررسی دیگری با ارزیابی چهار مطالعه نشان داد که مصرف جینکو به‌مدت ۲۲ تا ۲۴ هفته در طیفی از علائم مرتبط با زوال عقل کاهش قابل‌توجهی را ایجاد می‌کند. این نتایج مثبت می‌تواند به‌دلیل نقش جینکو در بهبود جریان خون به مغز باشد، زیرا در انواع عروقیِ زوال عقل مشاهده شده است.
مصرف خوراکی عصاره برگ جینکو به‌صورت روزانه در کنار داروهای ضدروان‌پریشی معمول به‌مدت ۸ تا ۱۶ هفته می‌تواند بعضی از علائم اسکیزوفرنی را کاهش دهد. مصرف جینکو می‌تواند عوارض جانبی داروهای ضدروان‌پریشی، مانند تشنگی، یبوست و دیسکینزی تأخیری یا مزمن (tardive dyskinesia، اختلالی حرکتی) را کاهش دهد.
۵. بهبود عملکرد و سلامت مغز
جینکو می‌تواند عملکرد مغز افراد سالم را بهبود دهد. تعداد اندکی از مطالعات کوچک نشان می‌دهند که مکمل جینکو می‌تواند عملکرد ذهنی و سلامت درک‌شده را افزایش دهد. نتایج این مطالعات نشان می‌دهند که مصرف جینکو موجب بهبود قدرت حافظه، افزایش تمرکز و بازه زمانی توجه (attention span) می‌شود.
ولی بررسی بزرگی روی تحقیقات انجام‌شده درمورد این رابطه نتیجه گرفت که مصرف جینکو بیلوبا منجر به بهبود قابل‌اندازه‌گیری در حافظه، کارکردهای اجرایی یا ظرفیت توجه نمی‌شود. گرچه مصرف جینکو می‌تواند توانایی ذهنی را بهبود دهد، هیچ تضمینی برای این مسئله وجود ندارد.
۶. کاهش اضطراب
پژوهش نشان می‌دهد که مصرف جینکو می‌تواند علائم اضطراب را کاهش دهد. در چند مطالعه حیوانی علائم اضطراب کاهش یافت که می‌تواند به‌دلیل آنتی‌اکسیدان‌های موجود در جینکو باشد. در یک مطالعه نیز ۱۷۰ فرد دارای اضطراب فراگیر (generalized anxiety) با ۲۴۰ یا ۴۸۰ میلی‌گرم جینکو یا دارونما تحت درمان قرار گرفتند. گروه درمان‌شده با بالاترین دوز جینکو، در مقایسه با گروه دارونما، ۴۵٪ کاهش بیشتری را در علائم اضطراب گزارش داد.
۷. درمان افسردگی
بررسی مطالعات حیوانی نشان می‌دهد که جینکو می‌تواند در درمان علائم افسردگی مؤثر باشد. موش‌هایی که قبل از موقعیتی استرس‌زا جینکو دریافت کردند، کمتر تحت‌تأثیر استرس قرار گرفتند. این اثر مربوط به خواص ضدالتهابی جینکو است که توانایی بدن برای مقابله با افزایش سطح هورمون استرس را افزایش می‌دهد. البته افسردگی وضعیت پیچیده‌ای است که می‌تواند دلایل ریشه‌ای مختلفی داشته باشد. برای درک بهتر رابطه بین جینکو و تأثیر آن بر افسردگی در انسان به پژوهش‌های بیشتری نیاز داریم.
۸. کمک به بینایی و سلامت چشم
درمورد ارتباط جینکو با بینایی و سلامت چشم پژوهش‌های بسیار کمی انجام شده است، ولی نتایج اولیه امیدوارکننده است. در مطالعه‌ای روی بیماران مبتلا به گلوکوم با مصرف جینکو جریان خون در چشم افزایش یافت، ولی این لزوما موجب بهبود بینایی نشد. در بررسی دو مطالعه تأثیر عصاره جینکو بر پیشرفت دژنراسیون ماکولا (macular degeneration) مرتبط با سن ارزیابی شد. بعضی از شرکت‌کنندگان بهبودی را در بینایی گزارش کردند، اما این ازنظر آماری معنادار نبود. ظاهرا بسیاری از این نتایج مثبت با افزایش جریان خون در چشم مرتبط هستند.
مشخص نیست که آیا جینکو بینایی افرادی را که دچار اختلال بینایی نیستند، بهبود می‌دهد یا خیر. برای مشخص‌شدن تأثیر جینکو بر افزایش ظرفیت بینایی یا کاهش پیشرفت بیماری دژنراتیو چشم به پژوهش‌های بیشتری نیاز داریم.
۹. درمان سردرد و میگرن
در طب سنتی چین جینکو درمان بسیار محبوبی برای سردرد و میگرن است. درمورد توانایی جینکو برای درمان سردرد پژوهش‌های بسیار کمی انجام شده است ولی بسته به علت اصلی سردرد، مصرف جینکو می‌تواند مفید باشد. به‌عنوان مثال، می‌دانیم که جینکو اثرات ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی دارد. اگر سردرد یا میگرن ناشی از استرس بیش از حد باشد، مصرف جینکو می‌تواند مفید باشد. یا اگر کاهش جریان خون یا انقباض عروق خونی دلیل سردرد باشد، توانایی جینکو در گشادکردن عروق می‌تواند علائم را بهبود دهد ولی بعضی از میگرن‌ها ناشی از گشادشدن بیش از حد رگ‌های خونی هستند. در این موارد جینکو می‌تواند تأثیر کمی داشته باشد یا بی‌تأثیر باشد.
البته این مثال‌ها فقط استنباط ما هستند و جای شواهد محکم را نمی‌گیرند. احتمالا امتحان‌کردن جینکو برای درمان میگرن ضرر زیادی ندارد، ولی ممکن است که فایده چندانی نیز نداشته باشد.
۱۰. بهبود علائم آسم و COPD
بعضی از پژوهش‌ها نشان می‌دهند که جینکو می‌تواند علائم آسم و سایر بیماری‌های تنفسی التهابی مانند COPD (بیماری مزمن انسدادی ریه) را بهبود دهد. شاید دلیل این ویژگی، ترکیبات ضدالتهابی جینکو باشد که موجب کاهش التهاب راه‌های هوایی و افزایش ظرفیت ریه می‌شوند.
در مطالعه‌ای روی ۷۵ نفر استفاده از عصاره جینکو در کنار درمان دارویی با گلوکوکورتیکواستروئید برای کنترل علائم آسم ارزیابی شد. در این مطالعه سطح ترکیبات التهابی بزاق افرادی که جینکو دریافت کرده بودند، به‌طور قابل‌توجهی کمتر از افرادی بود که فقط از دارو استفاده کردند.
در مطالعه دیگری روی ۱۰۰ نفر نیز استفاده از ترکیبی از گیاهان چینی شامل جینکو برای درمان علائم COPD ارزیابی شد. در پیگیری سه‌ماهه کسانی که از ترکیب گیاهی استفاده کردند، در مقایسه با گروه کنترل، کاهش قابل‌توجهی در سرفه و برونشیت را گزارش کردند. البته نمی‌توان گفت که این بهبود تنها به‌خاطر جینکو است یا تأثیر تمام گیاهان موجود در کنار یکدیگر موجب آن شده است.
۱۱. کاهش علائم سندروم پیش از قاعدگی (PMS)
پژوهش‌های اولیه نشان می‌دهند که جینکو می‌تواند به درمان علائم جسمی و روانی سندروم پیش از قاعدگی (PMS) کمک کند. مطالعه‌ای روی ۸۵ دانشجو کاهشی ۲۳درصدی را در علائم PMS نشان داد. جالب است که گروه دارونما نیز کاهشی جزئی در علائم PMS داشتند، گرچه این کاهش بسیار کمتر و ۸٫۸٪ بود.
۱۲. درمان اختلال عملکرد جنسی
برخی منابع نشان می‌دهند که جینکو می‌تواند اختلال عملکرد جنسی مانند اختلال در نعوظ یا میل جنسی کم را درمان کند. جینکو سطح اکسیدنیتریک خون را بالا می‌برد و با گشادکردن رگ‌های خونی، گردش خون را افزایش می‌دهد. درنتیجه جینکو می‌تواند برای درمان علائم مختلف اختلال عملکرد جنسی مفید باشد، زیرا جریان خون در آن نواحی بدن را افزایش می‌دهد.
در بعضی پژوهش‌ها استفاده از جینکو برای درمان اختلال عملکرد جنسیِ ناشی از داروهای ضد افسردگی (SSRIs) بررسی شد. نتایج این بررسی‌ها نشان داد که در این موارد جینکو مؤثرتر از دارونما نیست. به‌علاوه ممکن است میان جینکو و داروهای SSRIs تداخلی وجود داشته باشد که اثربخشی آنها را کاهش دهد.
در مطالعه‌ای نیز مصرف جینکو برای افزایش میل و رضایت جنسی زنانی، که هم‌زمان تحت روان‌درمانی جنسی قرار داشتند، بررسی شد. در طولانی‌مدت ترکیب درمان و جینکو، در مقایسه با دارونما، مؤثر بود، ولی مصرف جینکو به‌تنهایی تأثیری نداشت. استفاده از جینکو برای درمان اختلال عملکرد جنسی منطقی است، ولی در حال حاضر پژوهش‌ها از این ایده پشتیبانی نمی‌کنند.
عوارض جینکو بیلوبا
مصرف جینکو بیلوبا به‌صورت خوراکی و در مقادیر متعادل برای بیشتر بزرگسالان سالم، بی‌خطر است. ولی هرگز دانه‌های خام یا بوداده جینکو را نخورید، زیرا می‌تواند سمی باشد. این نگرانی نیز وجود دارد که عصاره برگ جینکو ممکن است خطر کبودی و خونریزی را افزایش دهد یا باعث آریتمی شود.
عوارض جانبی احتمالی جینکو عبارت‌اند از:
- حالت تهوع؛
- اسهال؛
- سرگیجه؛
- سردرد؛
- دل درد و ناراحتی معده؛
- جوش یا واکنش‌های آلرژیک پوستی؛
- تپش قلب؛
- یبوست.
نکات احتیاطی و هشدارهای ویژه
- مصرف جینکو در دوران بارداری احتمالا خطرناک نیست ولی ممکن است که موجب زایمان زودرس یا خونریزی اضافی در زمان زایمان شود.
- اطلاعات قابل‌اعتماد کافی درمورد بی‌خطربودن مصرف جینکو در دوران شیردهی وجود ندارد. بهتر است که احتیاط کنید و از مصرف آن در دوران شیردهی خودداری کنید.
- مصرف خوراکی عصاره برگ جینکو برای مدتی کوتاه بی‌خطر است. استفاده کوتاه‌مدت ترکیب خاصی از عصاره برگ جینکو به‌همراه جینسنگ آمریکایی در کودکان می‌تواند بی‌خطر باشد. کودکان نباید دانه جینکو را بخورند، زیرا مصرف دانه‌های تازه موجب تشنج و مرگ در کودکان شده است.
- جینکو می‌تواند اختلالات خونریزی را بدتر کند. اگر اختلال خونریزی دارید، از جینکو استفاده نکنید.
- کسانی که به پیچک سمی، بلوط سمی، سماق سمی، پوست انبه یا روغن بلادر (cashew shell oil) حساسیت دارند، ممکن است که به جینکو نیز حساسیت داشته باشند.
- اگر مبتلا به صرع یا مستعد تشنج هستید، از مصرف جینکو اجتناب کنید. مقادیر زیاد جینکوتوکسین (ginkgotoxin) می‌تواند موجب تشنج شود. جینکوتوکسین در دانه‌های جینکو و تا حدی در برگ‌های آن یافت می‌شود.
- جینکو می‌تواند موجب کم‌خونی شدید در افرادی شود که دچار کمبود آنزیم گلوکز-۶-فسفات دهیدروژناز (G6PD) هستند. جینکو را با احتیاط مصرف کنید یا اگر دچار کمبود G6PD هستید، از مصرف آن خودداری کنید.
- مصرف جینکو می‌تواند در باردارشدن اختلال ایجاد کند. اگر قصد بارداری دارید، درمورد استفاده از جینکو با پزشک خود مشورت کنید.
- جینکو می‌تواند لخته‌شدن خون را کُند کند و موجب خونریزی اضافی در حین جراحی و پس از آن شود. حداقل ۲ هفته قبل از جراحی استفاده از جینکو را متوقف کنید.
- اگر به گیاهان حاوی آلکیل‌فنل حساسیت دارید یا از داروهای خاصی استفاده می‌کنید، نباید جینکو مصرف کنید.
- برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مصرف جینکو در جانوران جونده خطر ابتلا به سرطان کبد و تیروئید را افزایش می‌دهد.
تداخل دارویی جینکو بیلوبا
جینکو بیلوبا با بعضی از داروها تداخل ایجاد می‌کند. گاهی این تداخلات مهم و خطرناک هستند و گاهی موجب کاهش اثر دارو می‌شوند. گروهی از تداخلات نیز صرفا عوارضی مانند سردرد و سرگیجه را ایجاد می‌کنند.
داروهایی که با جینکو بیلوبا تداخل دارند، عبارت‌اند از:
افاویرنز (Efavirenz) (نام تجاری Sustiva)
افاویرنز دارویی برای درمان عفونت HIV است. مصرف عصاره جینکو همراه با افاویرنز می‌تواند اثرات این دارو را کاهش دهد.
تالینولل (Talinolol)
چند بار در روز مصرف‌کردن عصاره برگ جینکو می‌تواند سطح تالینولل را کاهش و اثرات و عوارض جانبی آن را افزایش دهد ولی مصرف یک دوز جینکو روی سطح تالینولل تأثیری ندارد.
آلپرازولام (زاناکس)
آلپرازولام برای تسکین علائم اضطراب استفاده می‌شود و مصرف جینکو می‌تواند اثربخشی آن را کاهش دهد.
ایبوپروفن
جینکو و ایبوپروفن هر دو می‌توانند لخته‌شدن خون را کُند کنند. بنابراین مصرف جینکو با ایبوپروفن می‌تواند لخته‌شدن خون را بسیار کند کند و احتمال کبودی و خونریزی را افزایش دهد.
داروهای تغییریافته در کبد
بعضی از داروها در کبد تغییر می‌کنند و تجزیه می‌شوند. جینکو می‌تواند سرعت تجزیه این داروها در کبد را تغییر دهد و موجب تغییر اثرات و عوارض جانبی این داروها شود.
این داروها شامل موارد زیر هستند:
- سوبستراهای سیتوکروم P450 1A2 (CYP1A2)؛
- سوبستراهای سیتوکروم P450 2C19 (CYP2C19)؛
- سوبستراهای سیتوکروم P450 2C9 (CYP2C9)؛
- سوبستراهای سیتوکروم P450 3A4 (CYP3A4).
داروهای دیابت
جینکو می‌تواند سطح قند خون را افزایش دهد. بنابراین مصرف جینکو همراه با داروهای دیابت اثرات این داروها را کاهش می‌دهد. بنابراین باید قند‌خون خود را به‌دقت کنترل کنید.
داروهای ضدافسردگی
مصرف جینکو با داروهای ضدافسردگی خاصی مانند فلوکستین (پروزاک، Sarafem) و ایمی‌پرامین (با نام تجاری Tofranil) می‌تواند اثربخشی آنها را کاهش دهد.
داروهای کاهش آستانه تشنج
جینکو می‌تواند خطر تشنج را در بعضی افراد افزایش دهد. داروهای کاهش آستانه تشنج نیز خطر تشنج را افزایش می‌دهند. مصرف هم‌زمان جینکو با این داروها خطر تشنج را بسیار بالا می‌برد.
داروهای ضدتشنج
مقادیر زیاد جینکوتوکسین می‌تواند موجب تشنج شود. مصرف جینکو اثرات داروهای جلوگیری از تشنج را کاهش می‌دهد و درنتیجه خطر تشنج افزایش می‌یابد.
داروهای ضدانعقاد و ضدپلاکت
این داروها موجب کاهش لخته‌شدن خون می‌شوند. جینکو نیز می‌تواند لخته‌شدن خون را کند کند. بنابراین مصرف جینکو همراه با آنها خطر کبودی و خونریزی را افزایش می‌دهد.
ترازودون (Trazodone)/ Desyrel
جینکو می‌تواند اثرات ترازودون را افزایش دهد. مصرف ترازودون همراه با جینکو می‌تواند عوارض جانبی جدی در مغز ایجاد کند.
وارفارین (کومادین)
جینکو و وارفارین هر دو موجب کُندی لخته‌شدن خون می‌شوند. بنابراین مصرف آنها با یکدیگر احتمال کبودی و خونریزی جدی را افزایش می‌دهد. ممکن است که با تغییر دوز وارفارین این مشکل حل شود.
آتورواستاتین (لیپیتور)
جینکو اثرات آتورواستاتین (لیپیتور) را کاهش می‌دهد، ولی موجب کاهش اثرات آتورواستاتین بر سطح کلسترول نمی‌شود.
ریسپریدون (ریسپردال)
جینکو می‌تواند سرعت تجزیه ریسپریدون در کبد را کاهش دهد و موجب افزایش احتمال بروز عوارض جانبی ریسپریدون مانند خواب‌آلودگی، سرگیجه یا خشکی دهان شود.
سیمواستاتین (Zocor)
مصرف جینکو با سیمواستاتین اثرات دارو را کاهش می‌دهد. ظاهرا جینکو موجب کاهش اثرات سیمواستاتین بر سطح کلسترول نمی‌شود.
داروهایی که به‌وسیله پمپ در سلول حرکت می‌کنند (سوبستراهای P-Glycoprotein)
بعضی از داروها با پمپ به داخل و خارج سلول منتقل می‌شوند. جینکو می‌تواند نحوه عملکرد این پمپ‌ها و میزان ماندگاری دارو در بدن را تغییر دهد. گاهی این مسئله می‌تواند اثرات و عوارض جانبی دارو را تغییر دهد.
امپرازول (Prilosec)
جینکو می‌تواند سرعت تجزیه امپرازول در کبد را افزایش دهد و موجب کاهش عملکرد امپرازول شود.
نیفدیپین
مصرف خوراکی جینکو و نیفدیپین می‌تواند سطح نیفدیپین در بدن را افزایش دهد. این مسئله می‌تواند موجب افزایش عوارض جانبی نیفدیپین مانند سردرد، سرگیجه و گرگرفتگی شود.
اشکال موجود و دوز مصرف جینکو بیلوبا
جینکو بیلوبا در اشکال مختلفی شامل برگ‌های خشک یا چای، عصاره مایع، کپسول و قرص جینکو بیلوبا عرضه می‌شود. بیشتر پژوهش‌های موجود، نتایج حاصل از مصرف عصاره خالص جینکو بیلولا را منعکس می‌کنند.
درمورد دوز مصرف جینکو بیلوبا نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- در بزرگسالان معمول جینکو در دوزهای ۶۰ تا ۲۴۰ میلی‌گرم در روز و تا ۶ ماه مصرف می‌شود.
- بسته به فرمولاسین خاص استفاده‌شده، دوز مصرف می‌تواند متفاوت باشد.
- حداکثر دوز مشخصی وجود ندارد، ولی بهتر است که با دوز کم شروع کنید و برای اطمینان از تحمل جینکو، به‌تدریج دوز مصرفتان را افزایش دهید.
- در بیشتر پژوهش‌ها دوزهای بیش از ۶۰۰ میلی‌گرم در روز ارزیابی نشده است. بنابراین بهتر است که از این دوز بالاتر نروید.
- برای مشاهده هرگونه تأثیری ممکن است که لازم باشد تا ۶ هفته صبر کنید.
- برای آگاهی از دوز مصرف مناسب برای یک بیماری خاص با پزشک مشورت کنید.
سخن پایانی
گرچه قرن‌ها از جینکو بیلوبا استفاده شده است، هنوز کاملا نمی‌دانیم که این گیاه چطور عمل می‌کند و بیشتر پژوهش‌های موجود، متناقض یا غیرقطعی هستند. اگر به فکر مصرف جینکو در رژیم غذایی‌تان افتاده‌اید، حتما پیش از شروع با پزشک مشورت کنید.
