دستگاه عصبی پیرامونی چیست و چه نقشی در بدن دارد؟

دستگاه عصبی پیرامونی شامل اعصاب و گره‌هایی است که حرکت و انتقال پیام‌های محیطی بدن ما را ممکن می‌کنند. این بخش مکمل سیستم عصبی مرکزی است و ۲ بخش ارادی و خودمختار را شامل می‌شود. هر بخش از این سیستم نقشی حیاتی در جابه‌جایی اطلاعات در سراسر بدن دارد. در ادامه با ماهیت سیستم عصبی پیرامونی، نحوه کار آن و تأثیری آشنا می‌شوید که بر عملکردهای بدن دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره یکی از مهم‌ترین سیستم‌های بدن خود، با ما همراه باشید.

سیستم عصبی خودمختار پیرامونی چیست؟

به‌طور کلی سیستم عصبی بدن شامل ۲ بخش است: سیستم عصبی مرکزی و سیستم عصبی پیرامونی. سیستم عصبی مرکزی شامل مغز و نخاع است و سیستم عصبی پیرامونی یا محیطی شامل همه اعصابی می‌شود که از مغز و نخاع خارج می‌شوند و به سایر قسمت‌های بدن از جمله ماهیچه‌ها و اندام‌ها گسترش می‌یابند.

نقش اصلی سیستم عصبی پیرامونی این است که ارتباط سیستم عصبی مرکزی را با اندام‌ها، دست، پا و پوست برقرار کند. اعصاب این دستگاه از دستگاه عصبی مرکزی به خارجی‌ترین نقاط بدن کشیده می‌شوند. سیستم عصبی محیطی به مغز و نخاع اجازه می‌دهد اطلاعات را دریافت کنند و به سایر قسمت‌های بدن بفرستند و همین امر باعث پاسخ ما به محیط می‌شود.

ساختار دستگاه عصبی پیرامونی

سیستم عصبی محیطی خود به ۲ قسمت تقسیم می‌شود: سیستم عصبی ارادی و سیستم عصبی خودمختار. هر یک از این قسمت‌ها نقش مهمی در عملکرد سیستم عصبی پیرامونی دارند که در ادامه توضیحشان داده‌ایم.

۱. سیستم عصبی ارادی

سیستم ارادی بخشی از سیستم عصبی محیطی است که وظیفه دارد اطلاعات حسی و حرکتی را به‌سمت سیستم عصبی مرکزی یا برعکس جابه‌جا کند. این سیستم اطلاعات مربوط به حواس و پیام حرکت ارادی را منتقل می‌کند و شامل ۲ نوع نورون یا سلول عصبی است.

نورون‌های حرکتی: این نوع سلول‌ها که عصب وابران نیز نامیده می‌شوند، اطلاعات را از مغز و نخاع خارج می‌کنند و به سلول‌های ماهیچه‌ای درون بدن می‌برند. این نورون‌های حرکتی به ما اجازه می‌دهند در پاسخ به محرک‌ها حرکت کنیم.

نورون‌های حسی: این سلول‌ها که عصب آوران نیز نامیده می‌شوند، اطلاعات مختلف را از اعصاب به سیستم عصبی مرکزی منتقل می‌کنند. نورون‌های حسی به ما اجازه می‌دهند اطلاعات حسی را دریافت کنیم و آنها را به مغز و نخاع برسانیم.

۲. سیستم عصبی خودمختار

سیستم عصبی خودمختار بخشی از سیستم عصبی پیرامونی است که فعالیت‌های بدنی غیرارادی مانند جریان خون، تپش قلب، هضم غذا و تنفس را تنظیم می‌کند. در واقع سیستم خودمختار عملکردهایی را کنترل می‌کند که معمولا اختیارشان در دست ما نیست.

این سیستم باعث می‌شود این فعالیت‌های حیاتی مدام انجام شوند، بدون اینکه نیازی به فکرکردن درباره‌شان باشد. سیستم عصبی خودمختار شامل ۲ شاخه است:

سیستم پاراسمپاتیک: این سیستم کمک می‌کند عملکردهای عادی بدن حفظ شوند و همچنین منابع فیزیکی را ذخیره می‌کند. هنگامی که تهدید یا عامل استرس‌زایی وجود نداشته باشد، این سیستم ضربان قلب را پایین می‌آورد، تنفس را آرام می‌کند، جریان خون ماهیچه‌ها را کاهش می‌دهد و مردمک‌ها را تنگ می‌کند. این حالت کمک می‌کند تا بدن به حالت عادی استراحت برگردد.

سیستم سمپاتیک: این سیستم با تنظیم پاسخ فرار یا مبارزه، بدن را برای استفاده بیشتر از انرژی برای پاسخ به خطرات محیطی آماده می‌کند. هنگامی که به انجام کاری نیاز باشد، سیستم سمپاتیک با افزایش ضربان قلب، بالابردن سرعت تنفس، تقویت گردش خون به ماهیچه‌ها، ترشح عرق بیشتر و گشادترکردن مردمک‌ها پاسخ می‌دهد.

اعصاب دستگاه عصبی پیرامونی

سیستم عصبی محیطی از اعصابی تشکیل شده است که مسئول انتقال پیام‌ها بین سیستم عصبی مرکزی و سایر قسمت‌های بدن هستند. این پیام‌ها شامل اطلاعات حواس، اندام‌ها و ماهیچه‌ها می‌شود. آکسون‌های (انتهای سلول عصبی) این اعصاب، کنار هم جمع شده‌اند و در سراسر بدن وجود دارند.

اطلاعات از طریق دندریت‌ها (سر سلول‌های عصبی) دریافت می‌شوند و از طریق آکسون به سلول‌های دیگر انتقال می‌یابند. اعصابی که سیستم عصبی پیرامونی را تشکیل می‌دهند به نخاع یا مغز می‌رسند تا اطلاعات را به سیستم عصبی مرکزی منتقل کنند.

اعصاب نخاعی

اعصاب نخاعی مسئول انتقال اطلاعات از ماهیچه‌ها، اندام‌ها و غده‌ها به نخاع هستند. ۳۱ جفت عصب نخاعی وجود دارد که شاخه‌هایشان از نخاع به قسمت‌های مختلف بدن می‌رسد.

اعصاب جمجمه‌ای

اعصاب جمجمه‌ای به گیرنده‌های درون سر و گردن پیام می‌رسانند و به‌جای اتصال به نخاع، مستقیم به مغز می‌روند. ۱۲ جفت عصب جمجمه‌ای وجود دارند که اطلاعات حسی و حرکتی را از قسمت‌های مختلف بدن از جمله سر، دهان، چشم‌ها، بینی و گوش‌ها منتقل می‌کنند.

بیماری‌های سیستم عصبی پیرامونی

بیماری‌ها و اختلالات زیادی وجود دارند که می‌توانند بر سیستم عصبی محیطی تأثیر بگذارند. عارضه‌های اعصاب حسی و حرکتی در سیستم عصبی محیطی می‌تواند به اختلال در حس‌ها، ضعف ماهیچه و فلجی ماهیچه منجر شود. بعضی از این عارضه‌ها عبارت‌اند از:

• اسکلروز جانبی آمیوتروفیک (ALS)؛
• سندروم تونل کارپال؛
• دیابت؛
• ویروس اپستین-بار؛
• سندروم گیلن-باره؛
• لوپوس؛
• نوروپاتی محیطی؛
• آسیب اعصاب محیطی؛
• آرتروز روماتید؛
• سندروم خروجی قفسه سینه؛
• تومورها؛
• کمبود ویتامین.

علائم بیماری‌ها و اختلالات سیستم عصبی پیرامونی عبارت‌اند از:

• بی‌حسی؛
• درد؛
• سوزن‌سوزن‌شدن؛
• سوزش؛
• حساسیت به لمس؛
• ضعف ماهیچه.

درمان عارضه‌های سیستم عصبی پیرامونی

درمان مشکلات سیستم عصبی پیرامونی به علت آن بستگی دارد و روی درمان اختلال زمینه‌ای تمرکز می‌کند و شامل مراقبت حمایتی می‌شود. مثلا بعضی اختلالات سیستم عصبی محیطی ممکن است بر اثر ضربه ایجاد شده باشند و سایر آنها می‌توانند به‌دلیل بیماری‌های زمینه‌ای، ویروس‌ها، سموم و بیماری‌های ژنتیکی باشند.

علاوه بر درمان بیماری‌هایی که باعث اختلال عملکرد اعصاب سیستم عصبی محیطی شده‌اند، ممکن است به درمان‌هایی مانند جراحی، فیزیوتراپی، گفتار درمانی و حمایت تنفسی نیز نیاز باشد.

سخن پایانی

سیستم عصبی پیرامونی نقشی اساسی در عملکردهای حسی و حرکتی بدن ایفا می‌کند. اگر دچار علائمی مانند ضعف ماهیچه، بی‌حسی یا ازدست‌دادن حواس شدید، باید برای معاینه‌های بیشتر به پزشک مراجعه کنید. داشتن اطلاعات کافی راجع به این سیستم عصبی، قدمی مهم برای حفظ سلامتی و شناخت عارضه‌های احتمالی آن به شمار می‌رود.