اوره نوعی محصول زائد ناشی از شکستن آمینواسیدهای موجود در پروتئین است که معیاری مهم برای سنجش سلامت کلیه و کبد محسوب میشود. آزمایش اوره خون معمولا بخشی از آزمایش دوره‌ای (پانل متابولیک جامع) است که وضعیت کلی متابولیسم و سلامت بدن فرد را نشان می‌دهد. می‌دانید اوره چطور ایجاد میشود و کم یا زیاد بودن آن در بدن نشانه چیست؟ برای اطلاعات بیشتر درباره این مسئله تا انتهای مقاله همراهمان باشید.
اوره خون چیست؟
زمانی که پروتئین در کبد تجزیه میشود، نیتروژن به‌شکل آمونیاک درمی‌آید، سپس نیتروژن در کبد با سایر مواد شیمیایی ترکیب میشود تا اوره را تولید کند که نوعی ماده دفعی است. در مرحله بعد، اوره از طریق خون وارد کلیه‌ها شده و بعد از خارج‌شدن از خون، از طریق ادرار دفع میشود.
با رژیم غذایی طبیعی، روزانه ۱۲ گرم اوره تولید میشود که بخش عمده‌ای از آن، یعنی حدود ۱۰ گرم، از طریق کلیه دفع میشود. مقدار کمی از اوره (کمتر از ۰٫۵ گرم در روز) توسط روده، ریه‌ها و پوست از بدن خارج میشود. بنابراین اگر عملکرد کلیه مناسب باشد، ۹۰درصد اوره موجود در بدن دفع میشود. به همین دلیل میزان اوره خون (BUN) نشان‌دهنده تعادل تولید اوره در کبد، تجزیه اوره و حذف آن توسط کلیه است.
معمولا بیماری کلیوی در مراحل اولیه علامتی ندارد، اما بعضی عوامل می‌توانند زمینه‌ساز آن شوند، از جمله:
- سابقه خانوادگی بیماری کلیوی؛
- دیابت؛
- افزایش فشار خون؛
- بیماری قلبی.
بسیاری از بیماری‌های مربوط به کلیه و کبد می‌توانند بر مقدار اوره خون اثر بگذارند. اگر تولید اوره در کبد افزایش یابد یا مقدار کمی از آن توسط کلیه دفع شود، درنهایت مقدار اوره در بدن افزایش می‌یابد.
آزمایش اوره برای چه کسانی تجویز میشود؟
آزمایش اوره معمولا برای افرادی تجویز میشود که علائم اختلال عملکرد کلیه را دارند، از جمله:
- تکرر ادرار؛
- تغییر رنگ ادرار (خونی، تیره یا کف‌آلود)؛
- درد مفصل؛
- درد استخوان؛
- کمردرد؛
- گرفتگی عضلات؛
- پاهای بی‌قرار؛
- خستگی؛
- مشکلات خواب؛
- کاهش اشتها؛
- ورم (به‌خصوص در اندام‌ها)؛
- خارش.
میزان طبیعی اوره در آزمایش خون چقدر است؟
میزان اوره و کراتین در تعیین سلامت کلیه‌ها نقش دارد و باید در محدوده‌ای مشخص باشد. این محدوده ممکن است در کشورهای مختلف بر اساس شاخص خاصی اندازه‌گیری شود، مثلا:
- در اروپا: همه مولکول اوره اندازه‌گیری میشود و بازه آن ۱٫۸ تا ۷٫۱ میلی‌مول در لیتر است؛
- در آمریکا: ترکیب نیتروژن اوره اندازه‌گیری میشود و بازه آن ۵ تا ۲۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است؛
- در ایران: ترکیب نیتروژن اوره اندازه‌گیری میشود و بازه آن ۶ تا ۲۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است که در گروه‌های سنی مختلف این بازه متفاوت است.
عوامل مختلفی در میزان اوره خون نقش دارند، از جمله:
- مقدار پروتئین موجود در رژیم غذایی؛
- تجزیه پروتئین؛
- وضعیت آب‌رسانی بدن؛
- مقدار تولید اوره کبد؛
- میزان حذف اوره توسط کلیه.
کاهش میزان اوره خون نشانه چیست؟
کاهش میزان اوره کمتر از افزایش آن شایع است و معمولا نگران‌کننده نیست. بااین‌حال، گاهی نشان‌دهنده مسائلی اساسی است، از جمله:
- رژیم غذایی کم‌پروتئین، سوءتغذیه یا گرسنگی.
- اختلال عملکرد کبد ناشی از بیماری کبدی یا سوءمصرف الکل.
- استفاده زیاد از استروئیدهای آنابولیک که میزان تجزیه پروتئین را کاهش می‌دهند.
- مصرف زیاد آب.
- مصرف هورمون رشد (کودکان دچار کمبود هورمون رشد که هورمون رشد انسانی دریافت می‌کنند اوره کمتری دارند).
- کمبود ژنتیکی آنزیم چرخه اوره.
اگر کاهش میزان اوره با علائم نگران‌کننده یا غیرطبیعی‌بودن سایر نشانگرهای آزمایشگاهی همراه باشد، پزشک بررسی‌های دقیق‌تری انجام می‌دهد.
اوره خون بالا نشانه چیست؟
میزان زیاد اوره نشانه مشکلات جدی است. از طرفی اوره بالا می‌تواند میزان استرس اکسیداتیو در سلول‌ها را افزایش دهد. افزایش اوره نشان‌دهنده تجزیه زیاد پروتئین است که می‌تواند در کاهش عملکرد ایمنی، ایجاد عفونت و مرگ نقش داشته باشد. همچنین افزایش اوره می‌تواند خطر سکته مغزی هنگام جراحی قلب را افزایش دهد و تأثیر بدی بر افراد مبتلا به آترواسکلروز و نارسایی قلبی داشته باشد.
اغلب اوقات، با افزایش سن، میزان اوره خون بیشتر میشود.
علت افزایش اوره
عوامل مختلفی ممکن است در افزایش میزان اوره نقش داشته باشند، از جمله:
- بیماری یا نارسایی کلیه و انسداد مجرای ادراری بر اثر سنگ کلیه؛
- کم‌آبی یا کاهش مصرف آب (افزایش اوره به‌دلیل کاهش حجم خون)؛
- رژیم غذایی با پروتئین زیاد؛
- تب یا عفونت؛
- ورزش جسمی شدید؛
- استرس؛
- نارسایی قلبی؛
- خون‌ریزی روده؛
- گردش خون ضعیف؛
- مشکلات تیروئید؛
- مصرف داروهای آنتی‌آنابولیک مثل گلوکوکورتیکوئیدها و تتراسایکلین؛
- کاهش هورمون رشد یا فاکتور رشد انسولین-۱؛
- اختلالات ژنتیکی چرخه اوره.
نوشیدن آب فراوان، کاهش مصرف پروتئین و کاهش وزن (در افراد با شاخص توده بدنی بالا) می‌توانند برای کاهش میزان اوره خون مفید باشند.
علت بیماری کلیوی مزمن و تغییر اوره خون
عوامل زیادی در ایجاد بیماری مزمن کلیوی نقش دارند، از جمله:
- فشار خون بالا؛
- کلسترول بالا؛
- دیابت؛
- التهاب کلیه به‌نام گلومرونفریت؛
- عفونت کلیه؛
- سنگ کلیه؛
- پروستات بزرگ‌شده؛
- استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی؛
- بیماری کلیه پلی‌کیستیک.
چگونه میزان اوره را طبیعی نگه داریم؟
- با کمی تغییر سبک زندگی، عملکرد کلیه حفظ میشود و بهبود می‌یابد. بر اساس تحقیقات، کاهش اندازه دور شکم افراد مبتلا به سندروم متابولیک، میزان تصفیه گلومری (شاخص دیگری برای بررسی عملکرد کلیه) را بهبود می‌دهد.
- رژیم غذایی مناسب، به‌خصوص رژیم مدیترانه‌ای، برای بهبود سلامت کلیه مفید است. رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات، حبوبات، آجیل، غلات، روغن زیتون و مقدار مناسب ماهی می‌تواند مفید باشد. در این رژیم غذایی میزان گوشت، چربی اشباع و مرغ کم است.
- ورزش‌کردن برای حفظ سلامت کلیه مهم است. بر اساس پژوهش‌ها، ورزش‌کردن می‌تواند عملکرد کلیه مبتلایان به بیماری‌های قلبی‌عروقی و بیماری‌های کلیوی را بهبود دهد.
- بیماری کلیوی مزمن معمولا نتیجه سایر بیماری‌ها مثل دیابت یا فشار خون بالاست. با انتخاب سبک زندگی سالم می‌توانید از ابتلا به این‌گونه بیماری‌ها پیشگیری کنید. مثلا با کاهش مصرف نمک و چربی‌های ترانس که در غذاهای فراوری‌شده زیادند و مصرف درست پروتئین می‌توان از ابتلا به دیابت جلوگیری کرد. همچنین نوشیدن آب کافی برای حفظ سلامت کلیه ضروری است. کمبود آب طولانی‌مدت می‌تواند به کلیه آسیب بزند و بر توانایی تصفیه خون اثر بگذارد. اگر ورزش می‌کنید یا در مکانی با دمای بالا فعالیت می‌کنید، میزان مصرف آب روزانه را افزایش دهید.
شما بگویید
میزان اوره خون شما چقدر است؟ آیا تابه‌حال به این شاخص مهم سلامت کلیه و کبد توجه کرده‌اید؟ در صورت تمایل، می‌توانید تجربه و نظرتان درباره روش‌های حفظ اوره خون را برایمان بنویسید و این مطلب را از طریق شبکه‌های اجتماعی برای دوستانتان ارسال کنید.
