ایست تنفسی عارضه‌ای خطرناک است که امکان دارد به آسیب جبران‌ناپذیر مغز و سایر اندام‌ها یا حتی مرگ منجر شود. در این وضعیت، اقدامات اطرافیان و کادر درمان نقش مهمی در حفظ سلامت فرد دارد. با اقدام به‌موقع و مناسب، فرد می‌تواند کاملا بهبود یابد. در ادامه، با علائم ایست تنفسی آشنا می‌شوید و نحوه انجام کمک‌های اولیه برای فرد دچار ایست تنفسی را می‌خوانید.
ایست تنفسی چیست؟
ایست تنفسی عارضه‌ای پزشکی است که سبب می‌شود فرد توانایی تنفس را از دست بدهد. این عارضه ارست یا وقفه تنفسی نیز نامیده می‌شود و اگر کسی برای رفع آن مداخله نکند، پس از ۵ دقیقه آسیب جبران‌ناپذیر به اندام‌ها، از جمله مغز، وارد می‌کند. شما می‌توانید با احیا (CPR) و کمک‌های اولیه به فرد کمک کنید تا آمبولانس برسد؛ نیروهای امدادی از دستگاه پیشرفته احیای قلبی استفاده می‌کنند.
ایست تنفسی یکی از شایع‌ترین دلایل ایست قلبی است. البته ممکن است که ایست قلبی به ارست تنفسی منجر شود. هنگامی که تنفس فرد متوقف می‌شود، این اتفاقات در بدن او رخ می‌دهند:
- کربن‌دی‌اکسید در خون تجمع پیدا می‌کند؛
- کربنیک اسید باعث کاهش PH بدن می‌شود و بدن را اسیدی می‌کند؛
- اسیدی‌بودن بیش از حد به مغز و اندام‌ها آسیب می‌زند؛
- اکسیژن کم می‌شود که عملکرد اندام‌ها را مختل می‌کند؛
- اندام‌هایی مانند مغز و قلب از کار می‌افتند؛
- بافت شروع به مردن می‌کند که ممکن است قابل‌درمان نباشد؛
- (بدون مداخله پزشکی) فرد می‌میرد.
دلایل ایست تنفسی
شایع‌ترین دلایل این عارضه عبارت‌اند از:
- زجر تنفسی؛
- ایست قلبی؛
- بیماری مزمن انسدادی ریه؛
- ذات‌الریه؛
- حمله آسم شدید؛
- فشارخون بالای سرخرگ ریوی؛
- آمبولی (انسداد رگ در اثر چربی یا لخته)؛
- مسمومیت؛
- بیماری ماهیچه‌ای؛
- عفونت (مانند کزاز یا کرونا).
در ادامه، تعدادی از علل شایع این عارضه را بیشتر بررسی می‌کنیم:
- تنفس آگونال (Agonal breathing): نوع خاصی تنفس نامنظم که ممکن است بیمار پس از ایست قلبی دچارش شود.
- آپنه تنفسی شدید هنگام خواب: آپنه یعنی ایست تنفسی، اما این اصطلاح معمولا زمانی به کار می‌رود که تنفس مدت کوتاهی متوقف شود و فرد هنگام نفس‌کشیدن به حالت خفگی بیفتد. البته هنگامی که فرد خوابیده یا مواد مخدر مصرف کرده است، ممکن است دچار حالت خفگی نشود و کاملا دچار ارست تنفسی شود.
- سوءمصرف مواد مخدر: هروئین، آکسی، فنتانیل و سایر مواد مخدر بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند که مسئول عملکردهای حیاتی مانند نفس‌کشیدن و تپیدن قلب است. مصرف بیش از حد این مواد می‌تواند تنفس را کاملا متوقف کند.
- سکته ایسکمی: معمولا در این شرایط، یک لخته یا گرفتگی در شریان مانع رسیدن اکسیژن به مغز می‌شود و اندام‌های حیاتی بیمار از کار می‌افتند.
- سکته هموروژی: شریان‌های در حال خونریزی نمی‌توانند به‌درستی اکسیژن را منتقل کنند و عملکرد ریه‌ها مختل می‌شود.
- کمبود اکسیژن (آنوکسی): این اصطلاح برای هر عارضه‌ای به کار می‌رود که امکان دارد میزان اکسیژن را بکاهد، از جمله غرق‌شدن و خفگی.
انواع ایست تنفسی
۱. مجرای هوایی فوقانی
در این حالت، بینی، گلو یا اپی‌گلوت دچار انسداد شده است. انسداد بینی که باعث ایست تنفسی می‌شود در نوزادانی شایع است که هنوز نمی‌دانند می‌توانند هنگام گرفتگی بینی، از طریق دهان نفس بکشند. علاوه بر این، در هر سنی ازدست‌دادن اختیار ماهیچه زبان یا انسداد گلو نیز می‌تواند این عارضه را ایجاد کند.
انسداد ممکن است توسط خون، مخاط، استفراغ یا جسمی خارجی ایجاد شود. همچنین اسپاسم یا التهاب تراشه نیز می‌توانند مجرای هوایی را مسدود کنند.
۲. مجرای هوایی تحتانی
انسداد مجرای هوایی تحتانی شامل اسپاسم برونش یا تجمع مایعات می‌شود و به‌دلیل ذات‌الریه، ادم، خونریزی داخلی و غرق‌شدن رخ می‌دهد.
۳. کاهش تلاش
این پدیده هنگامی رخ می‌دهد که مغز پیام تنفس را نمی‌فرستد. کاهش تلاش هنگام اوردوز، عکس‌العمل شدید به دارو یا اختلال متابولیک شدیدتر است. متابولیسم یعنی تبدیل منابع به انرژی در میتوکندری سلول‌ها. اگر بدن توانایی تولید یا استفاده از انرژی را از دست بدهد، نمی‌تواند پیام‌های مناسب را به اندام‌ها برساند و اندام‌ها نیز کار خود را انجام نمی‌دهند.
۴. ضعف ماهیچه یا فلجی
معمولا این عارضه بر اثر بیماری‌های عصبی‌ماهیچه‌ای ایجاد می‌شود، اما می‌تواند به‌دلیل خستگی شدید ناشی از تنفس بیش از حد سریع نیز رخ دهد. ممکن است این اتفاق حین مراقبت پزشکی به‌دلیل اکسیژن‌رسانی از طریق دستگاه رخ دهد. برای پیشگیری از آن، کادر درمان باید میزان اکسیژن را به‌درستی تنظیم کنند.
علائم ایست تنفسی
هنگام ارست تنفسی، بیماران بیهوش یا در حال بیهوش‌شدن هستند. افرادی که دچار کمبود اکسیژن هستند ممکن است دچار سیانوز یا آبی‌شدن ناخن‌ها و لب‌ها شوند، اما امکان دارد کم‌خونی، مسمومیت با مونواکسیدکربن و مسمومیت با سیانید سیانوز را مخفی کنند.
چون کم‌خونی سطح هموگلوبین را پایین می‌آورد، هنگام کاهش اکسیژن خون تعداد هموگلوبین‌هایی که بدون اکسیژن هستند کمترند و سیانوز دیده نمی‌شود. هنگام مسمومیت با سیانید هم ممکن است بیمار به‌رغم کمبود اکسیژن برای عملکردهای بدن، سیانوز نداشته باشد، زیرا سیانید تنفس سلولی را مختل می‌کند.
بیمارانی که حجم زیادی اکسیژن دریافت می‌کنند ممکن است دچار کمبود اکسیژن نشوند و تا چند دقیقه پس از ایست تنفسی، علائمی مانند سیانوز یا افت اکسیژن خون نداشته باشند. همچنین ممکن است افراد مبتلا به بیماری مزمن ریه دچار سیانوز شوند، اما ایست تنفسی نداشته باشند. اگر ارست تنفسی درمان نشود، چند دقیقه پس از کاهش اکسیژن خون، بیمار دچار ایست قلبی می‌شود.
علائم دیگر ایست تنفسی عبارت‌اند از:
- ضربان قلب تند؛
- ضربان قلب خیلی کند؛
- سردرگمی؛
- بیهوشی.
نشانه‌های نزدیک‌بودن ایست تنفسی
پیش از ایست تنفسی کامل، بیمارانی که از نظر روانی سالم هستند ممکن است آزرده یا سردرگم باشند یا به‌سختی نفس بکشند. ضربان شدید قلب و تعریق شدید نیز دیده می‌شوند. افرادی که دچار اختلال سیستم عصبی مرکزی یا ضعف ماهیچه‌های تنفسی هستند ممکن است تنفس سطحی، بریده‌بریده یا نامنظم داشته باشند. بیمارانی که جسم خارجی در گلویشان گیر کرده ممکن است حالت خفگی داشته باشند و به گردنشان اشاره کنند. همچنین بررسی میزان کربن‌دی‌اکسید خون می‌تواند به کادر درمان درباره خطر ایست تنفسی هشدار دهد.
نوزادان، مخصوصا اگر زیر ۳ ماه باشند، در صورت ابتلا به عفونت شدید، اختلال متابولیک و خستگی تنفسی، می‌توانند بدون هشدار دچار آپنه حاد شوند. بیماران مبتلا به آسم و سایر بیماری‌های ریوی مزمن نیز ممکن است پس از دوره‌های طولانی زجر تنفسی، به افزایش کربن‌دی‌اکسید و کوفتگی و ارست تنفسی دچار شوند، حتی اگر اکسیژن کافی در خون داشته باشند.
کمک‌های اولیه ایست تنفسی
حالا که دلایل و علائم ایست تنفسی را می‌دانید، خوب است با اقداماتی آشنا شوید که می‌توانید برای کمک به فرد انجام دهید. این اقدامات تا رسیدن آمبولانس و کمک اورژانسی، به تنفس بیمار کمک می‌کنند.
مراحل احیا
- دلیل زجر تنفسی را ارزیابی کنید و کمک‌های اولیه مناسب آن را انجام دهید.
- اگر فرد دچار ایست تنفسی شده است، با اورژانس تماس بگیرید یا از کسی بخواهید این کار را بکند.
- دنبال دستگاه خودکار شوک خارجی بگردید که در بیشتر مکان‌های عمومی و دفاتر اداری وجود دارد. این دستگاه‌ها خودکار هستند و بیشتر کار را انجام می‌دهند. نحوه استفاده از آنها را در دوره‌های احیا می‌آموزید.
- اقدامات مربوط به احیا را انجام دهید و این کار را تا رسیدن کادر درمان ادامه دهید.
تفاوت زجر تنفسی و ایست تنفسی
زجر تنفسی هنگامی رخ می‌دهد که فرد در تنفس مشکل دارد اما تنفس متوقف نشده است. این افراد معمولا هوشیارند و سعی می‌کنند نفس بکشند. بعضی نمونه‌های زجر تنفسی عبارت‌اند از:
- حمله آسم؛
- آلرژی شدید؛
- انسداد یا خفگی؛
- گیرافتادن در مکانی تنگ مانند یخچال یا شیئی مانند کیسه پلاستیکی (بیشتر در کودکان دیده می‌شود)؛
- خفگی عمدی توسط فرد دیگر؛
- بیماری‌های عصبی و ریوی.
روش‌های مهار زجر تنفسی و ایست تنفسی نیز متفاوت‌اند. اگر کسی دچار زجر تنفسی است، باید علتش را شناسایی کنید و کمک‌های اولیه و مراقبت‌های مناسب را انجام دهید. اما اگر فردی دچار ارست تنفسی شود، معمولا به احیا نیاز دارد. البته در نظر داشته باشید که اگر کمک‌های اولیه مناسب برای زجر تنفسی انجام نشوند، ممکن است به ایست تنفسی منجر شود. کمک‌های اولیه زجر تنفسی، بسته به دلیل آن، عبارت‌اند از:
- استفاده از اسپری تنفسی کمکی؛
- تزریق اپی‌نفرین با اپی-پن؛
- تشویق فرد به سرفه؛
- مانور هایملک؛
- انتقال فرد به هوای آزاد؛
- دورکردن فرد از عامل حساسیت‌زا؛
- احیای پیشرفته.
افراد درگیر زجر تنفسی در ادامه دچار هیپوکسی می‌شوند. در این عارضه، فرد می‌تواند نفس بکشد، اما اکسیژن کافی دریافت نمی‌کند. مغز برای نجات‌دادن بدن باید مکان‌هایی را اولویت‌بندی کند که اکسیژن نیاز دارند. البته مغز این کار را مدت کوتاهی انجام می‌دهد و در نهایت اندام‌ها از کار می‌افتند، حتی اندام‌های مهمی مانند قلب یا مغز.
علائم زجر تنفسی معمولا عبارت‌اند از:
- لرزش پره‌های بینی؛
- افرایش تلاش برای تنفس؛
- صداهای تنفسی عجیب؛
- پوست سرد و رنگ‌پریده؛
- بیرون‌دادن و توکشیدن شکم برای کمک به تنفس؛
- آزردگی؛
- ضربان قلب تند.
تفاوت ایست تنفسی و ایست قلبی
با ایست تنفسی تنفس متوقف می‌شود و ریه‌ها کار نمی‌کنند، اما با ایست قلبی، جریان خون متوقف می‌شود و قلب دیگر نمی‌تپد. در هر دو حالت، فرد بیهوش است و نفس نمی‌کشد، اما در ایست تنفسی، قلب بیمار هنوز می‌تپد و خون را به سراسر بدن می‌رساند، ولی در بیمارانی که ایست قلبی کرده‌اند این‌طور نیست.
بدون ابزارهای پزشکی، بهترین راه برای تشخیص توقف جریان خون گرفتن نبض است. این روش برای تشخیص ایدئال نیست و امکان خطا دارد، حتی برای کادر درمان حرفه‌ای. برای احیای بیمار هنگام بروز ایست قلبی تنفسی باید برخورد مشابهی داشته باشید، یعنی با اورژانس تماس بگیرید و قفسه سینه را فشار دهید.
سخن پایانی
ارست تنفسی عارضه‌ای خطرناک و اورژانسی است و به مراقبت فوری نیاز دارد. اگر این حالت درمان نشود، در ۵ دقیقه به مرگ اندام‌های حیاتی مانند مغز و قلب منجر می‌شود. شما می‌توانید با یادگیری علائم پیش از ایست تنفسی، علائم حین آن و روش‌های احیا، جان افرادی را نجات دهید که به آن دچار می‌شوند. تماس فوری با اورژانس نیز نقشی اساسی در کمک به بیماران دارد.
